بررسی حجیت ادله‌ی فاقد شرایط شرعی و قانونی، در راستای تکمیل علم ‌قاضی، از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران

الموضوعات :

سید صدرالدین حسینی پاسندی ¹ , سیده بهاره ارجمندیان ² , سید مهدی احمدی ³

1 - دانشجوی دکترای حقوق کیفری و جرم شناسی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران
2 - دانشجوی دکترای حقوق جزا و جرم شناسی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران
3 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.

تاريخ الإرسال : 03 الثلاثاء , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 15 الأحد , جمادى الأولى, 1446 تاريخ الإصدار : 09 الإثنين , شوال, 1446

الکلمات المفتاحية: أمارات قضائی, ادله‌ی فاقد شرایط شرعی, ادله‌ی فاقد شرایط قانونی, تکمیل علم قاضی, قرائن مکمل علم قاضی. ,

ملخص المقالة :

ادله‌ی اثبات دعوی، همواره، ابزاری مهم در جهت تحقق و تقرّر عالَم ثبوت، مورد توجه بوده است. در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، علم ‌قاضی، قوی‌ترین ادله‌ی اثباتی، قانونگذاری شده است. ادله فاقد شرایط شرعی، متفاوت از تحصیل دلیل به طرق نامشروع است. نوشتار پیش رو، به بررسی ادله‌ای می¬پردازد که بدون شرایط شرعی و قانونی ابراز می‌گردد، به تنهایی نمی¬تواند مورد استناد قرارگیرد، ولی مطابق ماده‌ی 162 قانون مذکور، در کنار سایر قرائن و أمارات، مکمل علم‌ قاضی است؛ بررسی ماهیت، وجاهت و دامنه‌ی نفوذ این ادله، نگاهی به اصل آزادی تحصیل دلیل، مصرح در ماده‌ی 362 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1392، توجه به چالش‌های فقهی حقوقی، مداقه در مبنای دادرسی در اسلام: کشف حقیقت یا صِرفِ فصل خصومت، تبیین علم یقینی، مقابلِ علم استنباطی و ظن نوعی و تبیین جایگاه علم حسی یا حدسی، مطالب حول موضوع این نوشتار را سامان می¬دهد. یافته‌های این پژوهش، نشان می¬دهد: اختلافات موجود درباره¬ی اطلاق عنوان قاضی بر قضات دادسرا و دوگانگی نهادهای قضایی دادسرا و دادگاه، مانعی برای حجیت ماده‌ی 162 قانون مذکور، در راستای تکمیل علم ‌قاضی نیست.

المصادر:

قرآن کریم(ترجمه ناصر مکارم شیرازی)
1- ابن منظور، محمد بن مکرم، (1416ق)، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم.
2- احمدی، سید مهدی؛ حسینی پاسندی، سید صدرالدین؛ ارجمندیان، سیده بهاره، (1403)، ماهیت سوگند بر نفی علم و امکان سنجی تعارض آن با اصل عدم در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران، لاهیجان، نشریه آموزه های فقه و حقوق جزاء، سال سوم، تابستان، شماره‌: 2، ص1-16.
3- باقری اصل، حیدر، (1385)، نظریه تفصیل مبادی علم قاضی، تبریز، نشریه علامه، دوره‌ی 3، شماره‌ی 9، ص 47-56.
4- جبعی العاملی، زین الدین، (1387ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، بیروت، دارالعالم اسلامی، چاپ دوازدهم.
5- جبعی العاملی، زین الدین، (1413ق)، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، موسسه معارف اسلامی، چاپ سوم.
6- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1372)، ترمنیولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ ششم.
7- جعفري لنگرودي محمدجعفر، (1381)، دایره المعارف علوم قضایی، تهران، نشر گنج دانش، چاپ سوم.
8- جوانمرد، بهروز، (1393)، فرآیند دادرسی کیفری، تهران، انتشارات جاوادنه جنگل، چاپ اول.
9- حر عاملی، محمد بن حسن، (1403ق)، وسایل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ اول.
10- حلی، جمال الدین احمد بن محمد، (1407ق)، مهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم.
11- خمینی، سید روح الله، (1390ق)، تحریرالوسیله، نجف، مطبعه الاداب، چاپ اول.
12- خویی، سیدابوالقاسم، (1976م)، مبانی تکمله المنهاج، نجف، مطبعه الاداب، چاپ دوم.
13- دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغت نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
14- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1427ق)، معجم مفردات الفاظ قرآن، قم، انتشارات طلیعه النور، چاپ چهارم.
15- سبزواری، سید عبدالاعلی، (1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم ، ایران، چاپ چهارم.
16- سید محمدی، سمیرا، (1396)، اصول فقه به روش ساده، تهران، انتشارات دادآفرین، چاپ اول.
17- شریفی، علی، (1390)، قضای اسلامی؛ فصل خصومت یا کشف حقیقت، نشریه پژوهش‌نامه‌ی فقهی، شماره‌ی 5، ص 93-134.
18- شمس، عبدالله، (1389)، ادله اثبات دعوا، تهران، انتشارات دراک، چاپ سی و ششم.
19- شیخ طوسی، محمد بن حسن، (1417ق)، خلاف، قم، موسسه النشر الاسلامی، چاپ اول.
20- شیخ مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان‌العکبری، (1413ق)، المقنعه، قم، کنگره‌جهانی‌هزاره شیخ‌مفید، چاپ اول.
21- علامه حلی، حسن بن یوسف، (1418ق)، مختلف الشیعه، قم، موسسه النشر الاسلامی، چاپ ششم.
22- کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، قم، دارالکتاب الاسلامیه، چاپ پنجم.
23- مجلسی، محمد باقر، (1386)، بحار‌الانوار، تهران، مکتبه الاسلامیه، چاپ چهارم.
24- محقق داماد، سید مصطفی، (1393)، قواعد فقه 4، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ سی و پنجم.
25- مسلم، احمد، (1968م)، اصول المرافعات و التنظیم و الاجرائات و الاحکام فی المواد المدنیة و التجاریة الشخصیة، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ چهارم.
26- مطهری، مرتضی، (1380)، مجموعه ‏آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ نهم.
27- معین، محمد، (1380)، فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ هجدهم.
28- مقتدایی، مرتضی، (1376)، علم قاضی در حقوق اسلامی، مجله حقوقی دادگستری، دوره‌ی 61، شماره: 19-20، سال ششم، ص 31-38.
29- موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی، (1413ق)، مهذب‌الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، نجف، مطبعه الاداب، چاپ چهارم.
30- نجفی، محمد حسن، (1432ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
31- هاشمی شاهرودی، سید محمود، (1375)، حکم القاضی بعلمه، قم، مجله فقه اهل بیت، شماره‌: 8، ص7-58.
32- هاشمی شاهرودی، سید محمود، (1378)، بایسته های فقه جزا، تهران، نشر دادگستر، چاپ دوم.
33-DNA Profiling: Forensic Science Under the Microscope (From DNA and Criminal Justice, P 27-47, 1990, Julia Vernon and Ben Selinger, eds. -- see NCJ-127660).
34-Journal: Expert Systems with Applications, Vladimir Nedic, Slobodan Cvetanovic, Danijela Despotovic, Milan Despotovic, Sasa Babic, Volume 41, Issue 8, 15 June 2014, Pages 3993–3999.