بررسی اندیشه‎های مثبت انسانیت و تعالی در دیوان شمس و دیوان حافظ براساس نظریه سلیگمن

الموضوعات :

اسماعیل اسلامی ¹ , خیرالنّساء محمّدپور ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 16 الجمعة , رمضان, 1444 تاريخ التأكيد : 01 الإثنين , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 18 الإثنين , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: مثبت‌نگری, انسانیت, تعالی, دیوان ‌شمس, دیوان حافظ.,

ملخص المقالة :

ادب فارسی مشحون از اشعار نغز شاعران است که هرکدام به‌نحوی در مسیر شکوفایی نیازهای روحی و روانی آدمیان قدم برداشته‌اند. در این میان، دیوان ‌شمسِ مولانا و دیوان حافظ نشان‌دهنده نگرشی خاص به جهان هستی‌اند. دو دیدگاه منفی‌ومثبت در روان‌شناسی وجوددارد که نخستین باعث بیماری و کاهش عمر و دیگری سبب امید به زندگی، سلامت و رفع استرس می‌شود؛ بنابراین روان‌شناسی مثبت با غلبه بر احساسات منفی، مشکلات روحی را می‌کاهد. پژوهش میان‌رشته‌ای حاضر با روش توصیفی-تحلیلی بر آن است تا به بررسی تطبیقی روان‌شناسی مثبت در مؤلفه‌های انسانیت و تعالی در دیوان ‌شمس مولانا و دیوان حافظ بر اساس نظریه مارتین سلیگمن بپردازد، تا بتواند گامی در مسیر تبیین اثرگذاری‌ها و اثرپذیری‌های دو مقوله روان‌شناسی و ادبیات بردارد. براساس نتایج حاصل بین هستۀ اصلی صفات مربوط به انسانیت و تعالی در دو اثر یادشده، از منظر روان‌شناختی مثبت‌نگر نه‌تنها تفاوت وجودندارد، بلکه نگاه تقریباً مشابهی به مثبت‌نگری و مثبت‌اندیشی شده¬است و این دو فضیلت در اشعار این دو شاعر مکمل یکدیگرند و در ایجاد تحول روانی و تغییر نگرش و ارتقای کیفیت زندگی مخاطب مؤثر است.

المصادر:

منابع و مآخذ
1) حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1378). دیوان حافظ. نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: دوران.
2) زرین‌کوب، عبدالحسین. (1373). نقد ادبي. تهران: اميركبير.
3) سلیگمن، مارتین. (1400). شکوفایی روان‌شناسی مثبت‌گرا. ترجمه امیر كامکار و سکینه هژبریان. تهران: روان.
4) -----------. (1389). خوشبینی آموخته¬شده. ترجمۀ رامین کریمی و الهام‌سادات افزار. تهران: انتشارات بهار سبز.
5) -----------. (1398). شادماني دروني. ترجمه مصطفي تبريزي و ديگران. تهران: دانژه.
6) صفوی، سید سلمان. (1396). عرفان ثقلین: مبانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه. تهران: سلمان آزاده.
7) فرانکلین، ساموئل. (1390). روان‌شناسی شادی. ترجمه علیرضا سهرابی و فرامرز سهرابی. تهران: پندار تابان.
8) مولانا، جلال¬الدین محّمد. (1386). دیوان شمس. تهران: هرمس.
9) مهماندوست، صمد. (1383). راحت جان (شادی و امید با حافظ). شیراز: نوید.
10) ناتانیل، براندن. (1388). روان‌شناسی حرمت نفس. ترجمۀ جمال هاشمی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
11) ولک، رنه و آوستن، وارن. (1373). نظریة ادبیات. ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
12) Bandura, A.(1997), Self-efficacy: the exercise of control. New york: freeman. cGraw-Hill Open university press.
13) Barnard, j. (2008), the 24 character strengths. retrieve from internet: (access 2019) http://www.makethechange.com-au/docs/Doc-1281
14) Doe, John. (2011), Character strengths profile. VIA institute on character. www.viacharacter.org
15) Duckworth, A. L., Steen, T. A. & Seligman, M. E. P. (2005), Positive Psychology in Clinical Practice. Annu. Rev. Clin. Psychol, 1:629-51.
16) Erikson, Eh. (1959), Identity and lifesycle. New York: international universities press.
17) Guyer, P. and Wood, A. W., tr. (1998), Critique of Pure Reason. Cambridge: Cambridge University Press.
18) Peterson, C. (2006), A primer in positive psychology. New York: Oxford University press
19) Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2004), Character strengths and virtues: A handbook and classification. Washington, DC: American Psychological Association/New York: Oxford University Press
20) Rawls, John. (2001), Justice as Fairness: A Restatement. Cambridge: Harvard University Press.
21) Walster, E., Walster, G. W., & Berscheid, E. (1978), Equity: Theory and research. Boston, MA: Allyn & Bacon.
مقالات
22) آصف‌نیا، اعظم و حسینی، افضل السادات و زروانی، مجتبی. (1395). «تحلیل و بررسی مؤلفه‌های روان‌شناسی مثبت در داستان‌های مثنوی معنوی و کاربرد آن در تربیت دوره نوجوانی». مجله عرفان اسلامی، س49، ش 1، 21-46.
23) اسماعیلی، مریم و یزدانی، محمد. (1396). «مطالعه تطبیقی «فضائل اخلاقی شش‌گانه» در «روان‌شناسی مثبت» و «نهج البلاغه»». مطالعات اسلام و روان‌شناسی، س11، ش20، 149-175.
24) بیدآباد، بیژن و بیدآباد، فرانک، (1398)، «نظریه روان‌شناسی عرفانی»، مجله بین‌المللی تحقیقات شرعی و حاکمیت شرکتی، دوره 2، شماره 2، صص1-32.
25) پیرانی، منصور. (1399). «بازخوانی حکایت‌های عرفانی اسرارالتوحید با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا». ادبیات عرفانی. س12، ش22، 7-32.
26) حسابی، ایرج. (1387). «پرفسور محمود حسابی و حافظ». مجله حافظ، ش51، 44-46.
27) خراسانی، محبوبه و عرب‌ها، فاطمه. (1397). «روان‌شناسی مثبت در الهی‌نامۀ عطار نیشابوری». مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، س، ش3، 57-86.
28) صفری، کبرا و شوندی، حسن. (1402). «شجاعت در شعر متنبی از دیدگاه روان‌شناسی مثبت‌گرا». فصلنامه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). س15، ش55، 410-431.
29) عینی، نسرین. (1395). «بررسی عناصر نشانه‌شناختی امیدواری در غزلیّات حافظ با تکیه بر روان‌شناسی مثبت‌گرا». فصلنامه زبان و ادب فارسی. س8، ش26-27، 279-310.
30) مبارک، وحید و یوسفی، سحر. (1394). «مطالعه تطبیقی مسیر تعالی در دو اثر عرفانی حکمی (رسالة الطیر و جاناتان مرغ دریایی)». فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت. س10، ش73، 57- 78.
31) Baumeister, R. F. & Exline, J. J) 2000), "Self-control, Morality, and Human Strength". Journal of Finfgeld, D. L.)1999), "Courage as Social and Clinical Psychology", 19, pp. 29-42.a process of pushing beyond the struggle. Qualitative Health Resources, 9(6), 803–814.
32) Fredrickson, B. L.)2001), "The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotion". American Psychologist, 56, 218-226.
33) Kramer, D.A.)2000), "Wisdom as a classical source of human strength: Conceptualization and empirical inquiry". Journal of Social and Clinical Psychology, 19 (1), 83-101.