بررسی اندیشههای مثبت انسانیت و تعالی در دیوان شمس و دیوان حافظ براساس نظریه سلیگمن
محورهای موضوعی :اسماعیل اسلامی 1 , خیرالنّساء محمّدپور 2
1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران
کلید واژه: مثبت‌نگری, انسانیت, تعالی, دیوان شمس, دیوان حافظ.,
چکیده مقاله :
ادب فارسی مشحون از اشعار نغز شاعران است که هرکدام به‌نحوی در مسیر شکوفایی نیازهای روحی و روانی آدمیان قدم برداشته‌اند. در این میان، دیوان شمسِ مولانا و دیوان حافظ نشان‌دهنده نگرشی خاص به جهان هستی‌اند. دو دیدگاه منفی‌ومثبت در روان‌شناسی وجوددارد که نخستین باعث بیماری و کاهش عمر و دیگری سبب امید به زندگی، سلامت و رفع استرس می‌شود؛ بنابراین روان‌شناسی مثبت با غلبه بر احساسات منفی، مشکلات روحی را می‌کاهد. پژوهش میان‌رشته‌ای حاضر با روش توصیفی-تحلیلی بر آن است تا به بررسی تطبیقی روان‌شناسی مثبت در مؤلفه‌های انسانیت و تعالی در دیوان شمس مولانا و دیوان حافظ بر اساس نظریه مارتین سلیگمن بپردازد، تا بتواند گامی در مسیر تبیین اثرگذاری‌ها و اثرپذیری‌های دو مقوله روان‌شناسی و ادبیات بردارد. براساس نتایج حاصل بین هستۀ اصلی صفات مربوط به انسانیت و تعالی در دو اثر یادشده، از منظر روان‌شناختی مثبت‌نگر نه‌تنها تفاوت وجودندارد، بلکه نگاه تقریباً مشابهی به مثبت‌نگری و مثبت‌اندیشی شده¬است و این دو فضیلت در اشعار این دو شاعر مکمل یکدیگرند و در ایجاد تحول روانی و تغییر نگرش و ارتقای کیفیت زندگی مخاطب مؤثر است.
Persian literature is filled with poems by poets, each of whom has in some way taken a step in the path of flourishing the spiritual and psychological needs of people. In the meantime, Rumi's Divan-e Shams and Divan of Hafez show a special attitude towards the world. There are two negative and positive views in psychology, the first one causes disease and shortens life, and the other causes life expectancy, health and stress relief; Therefore, positive psychology reduces mental problems by overcoming negative emotions. The current interdisciplinary research with a descriptive-analytical method aims to do a comparative study of positive psychology in the components of humanity and transcendence in Divan-e Shams and Divan of Hafez based on the theory of Martin Seligman, in order to take a step in the direction of explaining the effects and reactivity of the two categories of psychology and literature. take away Based on the results obtained between the main core of the qualities related to humanity and excellence in the two mentioned works, not only is there no difference from a positive psychological point of view, but there is an almost similar view of positivity and positive thinking, and these two virtues complement each other in the poems of these two poets and create Psychological transformation and change of attitude and improving the quality of life of the audience is effective.
منابع و مآخذ
1) حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1378). دیوان حافظ. نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: دوران.
2) زرین‌کوب، عبدالحسین. (1373). نقد ادبي. تهران: اميركبير.
3) سلیگمن، مارتین. (1400). شکوفایی روان‌شناسی مثبت‌گرا. ترجمه امیر كامکار و سکینه هژبریان. تهران: روان.
4) -----------. (1389). خوشبینی آموخته¬شده. ترجمۀ رامین کریمی و الهام‌سادات افزار. تهران: انتشارات بهار سبز.
5) -----------. (1398). شادماني دروني. ترجمه مصطفي تبريزي و ديگران. تهران: دانژه.
6) صفوی، سید سلمان. (1396). عرفان ثقلین: مبانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه. تهران: سلمان آزاده.
7) فرانکلین، ساموئل. (1390). روان‌شناسی شادی. ترجمه علیرضا سهرابی و فرامرز سهرابی. تهران: پندار تابان.
8) مولانا، جلال¬الدین محّمد. (1386). دیوان شمس. تهران: هرمس.
9) مهماندوست، صمد. (1383). راحت جان (شادی و امید با حافظ). شیراز: نوید.
10) ناتانیل، براندن. (1388). روان‌شناسی حرمت نفس. ترجمۀ جمال هاشمی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
11) ولک، رنه و آوستن، وارن. (1373). نظریة ادبیات. ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
12) Bandura, A.(1997), Self-efficacy: the exercise of control. New york: freeman. cGraw-Hill Open university press.
13) Barnard, j. (2008), the 24 character strengths. retrieve from internet: (access 2019) http://www.makethechange.com-au/docs/Doc-1281
14) Doe, John. (2011), Character strengths profile. VIA institute on character. www.viacharacter.org
15) Duckworth, A. L., Steen, T. A. & Seligman, M. E. P. (2005), Positive Psychology in Clinical Practice. Annu. Rev. Clin. Psychol, 1:629-51.
16) Erikson, Eh. (1959), Identity and lifesycle. New York: international universities press.
17) Guyer, P. and Wood, A. W., tr. (1998), Critique of Pure Reason. Cambridge: Cambridge University Press.
18) Peterson, C. (2006), A primer in positive psychology. New York: Oxford University press
19) Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2004), Character strengths and virtues: A handbook and classification. Washington, DC: American Psychological Association/New York: Oxford University Press
20) Rawls, John. (2001), Justice as Fairness: A Restatement. Cambridge: Harvard University Press.
21) Walster, E., Walster, G. W., & Berscheid, E. (1978), Equity: Theory and research. Boston, MA: Allyn & Bacon.
مقالات
22) آصف‌نیا، اعظم و حسینی، افضل السادات و زروانی، مجتبی. (1395). «تحلیل و بررسی مؤلفه‌های روان‌شناسی مثبت در داستان‌های مثنوی معنوی و کاربرد آن در تربیت دوره نوجوانی». مجله عرفان اسلامی، س49، ش 1، 21-46.
23) اسماعیلی، مریم و یزدانی، محمد. (1396). «مطالعه تطبیقی «فضائل اخلاقی شش‌گانه» در «روان‌شناسی مثبت» و «نهج البلاغه»». مطالعات اسلام و روان‌شناسی، س11، ش20، 149-175.
24) بیدآباد، بیژن و بیدآباد، فرانک، (1398)، «نظریه روان‌شناسی عرفانی»، مجله بین‌المللی تحقیقات شرعی و حاکمیت شرکتی، دوره 2، شماره 2، صص1-32.
25) پیرانی، منصور. (1399). «بازخوانی حکایت‌های عرفانی اسرارالتوحید با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا». ادبیات عرفانی. س12، ش22، 7-32.
26) حسابی، ایرج. (1387). «پرفسور محمود حسابی و حافظ». مجله حافظ، ش51، 44-46.
27) خراسانی، محبوبه و عرب‌ها، فاطمه. (1397). «روان‌شناسی مثبت در الهی‌نامۀ عطار نیشابوری». مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، س، ش3، 57-86.
28) صفری، کبرا و شوندی، حسن. (1402). «شجاعت در شعر متنبی از دیدگاه روان‌شناسی مثبت‌گرا». فصلنامه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). س15، ش55، 410-431.
29) عینی، نسرین. (1395). «بررسی عناصر نشانه‌شناختی امیدواری در غزلیّات حافظ با تکیه بر روان‌شناسی مثبت‌گرا». فصلنامه زبان و ادب فارسی. س8، ش26-27، 279-310.
30) مبارک، وحید و یوسفی، سحر. (1394). «مطالعه تطبیقی مسیر تعالی در دو اثر عرفانی حکمی (رسالة الطیر و جاناتان مرغ دریایی)». فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت. س10، ش73، 57- 78.
31) Baumeister, R. F. & Exline, J. J) 2000), "Self-control, Morality, and Human Strength". Journal of Finfgeld, D. L.)1999), "Courage as Social and Clinical Psychology", 19, pp. 29-42.a process of pushing beyond the struggle. Qualitative Health Resources, 9(6), 803–814.
32) Fredrickson, B. L.)2001), "The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotion". American Psychologist, 56, 218-226.
33) Kramer, D.A.)2000), "Wisdom as a classical source of human strength: Conceptualization and empirical inquiry". Journal of Social and Clinical Psychology, 19 (1), 83-101.
