واکاوی مولفه‌های حس تعلق به مکان با رویکرد نشانه‌شناسی در نقاشی کودکان بی‌سرپرست (مطالعه موردی: مراکز نگهداری اصفهان)
الموضوعات :گلناز ستاری 1 , شهرام تقی پور 2
1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
2 - استادیار،گروه معماری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
الکلمات المفتاحية: حس تعلق به مکان, فضای اجتماعی, کودکان بی‌سرپرست, معماری کودکان, نشانه‌شناسی, نقاشی,
ملخص المقالة :
حس تعلق به مکان، یکی از اساسی‌ترین عوامل در تأمین سلامت روان و رشد اجتماعی کودکان است؛ بااین‌حال، تجربه زیستی کودکان بی‌سرپرست در مراکز نگهداری، غالباً با تضعیف این حس همراه بوده و پیامدهایی چون احساس بیگانگی، انزوا و کاهش کیفیت زندگی را به‌دنبال دارد؛ با توجه به اهمیت شناسایی ریشه‌ها و نشانه‌های این پدیده برای ارتقای محیط‌های زندگی کودک‌محور، هدف پژوهش حاضر، واکاوی نشانه‌های بصری تعلق یا عدم تعلق به مکان در نقاشی کودکان بی‌سرپرست است. جامعه آماری شامل تمام کودکان ۷ تا ۱۲ سال سه مرکز نگهداری شهر اصفهان است که از میان آن‌ها ۳۰ کودک (۱۵ دختر و ۱۵ پسر) به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. داده‌ها از طریق نقاشی آزاد و مصاحبه کوتاه گردآوری و با استفاده از رویکرد نشانه‌شناختی سه‌سطحی (نماد، شمایل و نمایه) مبتنی بر دیدگاه بارت و پیرس، به کمک نرم‌افزار مکس‌کیودا 1 نسخه ۲۰۲۲ تحلیل شد. نتایج نشان داد، حضور عناصر بصری مانند خانه، پنجره، آسمان، درخت و رنگ‌های گرم و روشن در نقاشی‌ها، بیانگر پیوند عاطفی و حس تعلق مکانی است؛ در مقابل، استفاده از فضاهای بسته، حصارها، خطوط شکسته یا تیره و رنگ‌های سرد، بازتابی از بیگانگی یا ضعف پیوند با محیط می‌باشد. یافته‌ها بر ضرورت بازاندیشی و بهبود طراحی فضاهای مراکز نگهداری با تأکید بر شاخص‌های عینی و نمادین تعلق به مکان تأکید می‌کند.
افشاری، رضا، و جهانگیری، سمیرا. (۱۴۰۲). نشانه‌شناسی تجربه زیسته کودکان از فضاهای آموزشی. پژوهش هنر کودک، ۶(۱)، ۱۲۱-۱۳۹.
حسینی، لیلا؛ محمدی‌پور، مهسا. (۱۳۹۸). تأثیر معماری بر حس مکان در کودکان. پژوهش‌های محیط و معماری کودک، ۳(۲)، ۵۵-۷۲.
رحیمی، علی، و همکاران. (۱۴۰۲). نقش رنگ و طبیعت در حس تعلق به مکان. معماری و محیط کودک، ۴(۲)، ۹۹-۱۱۴.
رجایی، سعید، و هاشمی، زهرا. (۱۳۹۷). تحلیل غیرکلامی احساسات کودکان از طریق نقاشی. مطالعات روانشناسی کودک، ۱۰(۴)، ۴۲-۵۹.
سارایی، الهام، و قاسمی‌دشتی، محمدحسین. (۱۴۰۱). نشانه‌شناسی و فضاهای کودک‌محور در بستر فرهنگی ایران. فصلنامه معماری انسان‌محور، ۱۵(۲)، ۸۸-۱۰۵.
شریعتی، زهره. (۱۴۰۱). خوانش نشانه‌ای نقاشی کودکان در بافت‌های شهری. هنر و رسانه، ۹(۳)، ۴۴-۶۱.
علوی، محمد. (۱۴۰۰). نقش طراحی محیطی در ارتقای حس تعلق کودکان مراکز نگهداری. مطالعات محیط و معماری کودک، ۸(۱)، ۷۵-۹۲.
قاسمی، نرگس، و عبداللهی، سحر. (۱۴۰۰). بررسی عوامل مؤثر بر حس تعلق به مکان در جامعه کودکان. مجله روانشناسی محیط، ۵(۲)، ۴۹-۶۷.
Arnheim, R. (2019). Art and visual perception: A psychology of the creative eye. University of California Press.
Barrett, L. (2017). [Title of the work]. [Publisher].
Barthes, R. (1977). Image, music, text (S. Heath, Trans.). Hill and Wang.
Brown, G., Smith, H., & Johnson, L. (2022). [Title of the work]. [Publisher].
Chandler, D. (2017). [Title of the work]. [Publisher].
Danesi, M. (2021). The semiotics of popular culture. Routledge.
Dervin, B. (2016). [Title of the work]. [Publisher].
Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107–115. https://doi.org/[doi]
Gibbs, G. R. (2018). Analyzing qualitative data (2nd ed.). SAGE Publications. https://doi.org/10.4135/9781526441867
Gibson, J. J. (1979). The ecological approach to visual perception. Houghton Mifflin.
Giusti, M. (2021). [Title of the work]. [Publisher].
Giusti, M., Barthel, S., & Marcus, L. (2018). Nature routines and affinity with the biosphere: A case study of preschool children in Stockholm. Children, Youth and Environments, 28(2), 52–69. https://doi.org/10.7721/chilyoutenvi.28.2.0052
Golomb, C. (2011). [Title of the work]. [Publisher].
Herrington, J. (2016). [Title of the work]. [Publisher].
Hosseini, M., & Mohammadi-Pour, M. (2019). [Title of the work]. [Publisher].
Howe, D. (2013). Attachment theory, child maltreatment and family support. Palgrave Macmillan.
Hsieh, H.-F., & Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277–1288. https://doi.org/[doi]
Kellogg, R. (1969). Analyzing children’s art. National Press Books.
Kress, G., & Van Leeuwen, T. (2020). Reading images: The grammar of visual design. Routledge.
Lewicka, M. (2021). Psychological perspectives on place attachment. In R. Gifford (Ed.), Environmental psychology. Wiley.
Lowenfeld, V., & Brittain, W. L. (1987). Creative and mental growth. Macmillan.
Malchiodi, C. A. (2021). [Title of the work]. [Publisher].
Manzo, L. C. (2022). Place attachment: Advancing theoretical and methodological understanding. Routledge.
Manzo, L. C., & Devine-Wright, P. (Eds.). (2020). Place attachment: Advances in theory, methods and applications (2nd ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429322314
Matthews, M. H., & Banerjee, T. (2015). [Title of the work]. [Publisher].
McHugh, M. L. (2012). Interrater reliability: The kappa statistic. Biochemia Medica, 22(3), 276–282. https://doi.org/[doi]
Moore, R. C., & Cosco, N. (2019). The outdoor environment as a setting for child development. In P. Tremblay, L. Elliott, & K. Higgins (Eds.), The Routledge handbook of outdoor learning. Routledge.
Peirce, C. S. (1991). [Title of the work]. [Publisher].
Rahimi, M., Hosseini, M., & Mohammadi-Pour, M. (2023). [Title of the work]. [Publisher].
Read, M. A., Elliott, L., & Higgins, K. (1999). [Title of the work]. [Publisher].
Sahin, F., & Türküresin, H. E. (2023). [Title of the work]. [Publisher].
Sandelowski, M. (1995). Sample size in qualitative research. Research in Nursing & Health, 18(2), 179–183. https://doi.org/10.1002/nur.4770180211
Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 1–10.
Scannell, L., & Gifford, R. (2014). The psychology of place attachment. In L. Manzo & P. Devine-Wright (Eds.), Place attachment: Advances in theory, methods and applications (pp. 23–36). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315587444-2
Seamon, D., & Lund, K. (2021). Placemaking. In R. Gifford (Ed.), Environmental psychology. Wiley.
Spencer, C., & Blades, M. (2018). Children and their environments. Cambridge University Press.
Tuan, Y.-F. (1977). Space and place: The perspective of experience. University of Minnesota Press.
Van Der Linden, S., Leiserowitz, A., Rosenthal, S., & Maibach, E. (2021). [Title of the work]. [Publisher].
Wilson, R. A. (2018). The nature connection: Children’s sense of place and emotional wellbeing in everyday life. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315759216
Wilson, R. A. (2020). [Title of the work]. [Publisher].
Wilson, B. (2022). The quiet language of drawing: Seeing and learning through visual storytelling. Routledge.
