تحلیل اسطوره‌شناختی نگاره های اساطیری در شاهنامه بزرگ ایلخانی (مورد پژوهشی نگارههای نبرد رستم و اسفندیار و نگاره‌ی تشییع جنازه‌ی اسفندیار)
الموضوعات :
1 - دکتری پژوهش هنر، مدرس دانشگاه فرهنگیان اصفهان، پردیس شهید باهنر، اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: اسطوره‌شناسی, اسفندیار, رستم, شاهنامه ایلخانی, شاهنامه فردوسی, نگارگری,
ملخص المقالة :
تقابل رستم و اسفندیار، یکی از داستانهای اصلی شاهنامه است که به روایت فردوسی، اسفندیار رویینتن در تقابل با رستم قرار میگیرد و رستم با راهنمایی سیمرغ، به نقطه‌ضعف این پهلوان پی میبرد و با پرتاب تیری دو شعبه به چشمان وی، او را از پای در میآورد. پیوند پهلوان ایران زمین، رستم، با عناصر اسطورهای همچون سیمرغ، رویین تنی و آب مقدس، وجوه این داستان را از منظر اسطورهای نمایان میکند و این داستان، ارتباطی تنگاتنگ با اساطیر ایرانی مییابد. از آنجایی که تقابل رستم و اسفندیار در شاهنامه بزرگ ایلخانی در دو نگاره به تصویر کشیده شده و این تصاویر با اوضاع اجتماعی و سیاسی دوره ایلخانان در ارتباط است، دستیابی به مفاهیم اسطورهای حضور اسفندیار در شاهنامه بزرگ ایلخانی هدف این پژوهش است. روش پژوهش این مقاله، توصیفی- تحلیلی و با رویکرد اسطورهای انجام میگردد و در جمع‌آوری مطالب، از منابع کتابخانهای استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که داستان نبرد رستم و اسفندیار در شاهنامه، تقابل میان خیر و شر را به تصویر میکشد. نگاره این نبرد را میتوان با نبرد آباقاخان و نوقای، شاهزاده مغول در منطقه رود دن مقایسه کرد. نگارههای مرتبط با مرگ در شاهنامه بزرگ ایلخانی عموماً به سفارش غیاثالدین، وزیر ابوسعیدبهادرخان، برای یادبود خون پدرش، سفارش داده شده است و ارتباط تنگاتنگی با وقایع دوره حکومت ابوسعیدبهادرخان دارد؛ همچنین نگارگر شاهنامه بزرگ ایلخانی، با پرداختن به داستان رزم رستم و اسفندیار به صورت ضمنی، گرویدن ابوسعید، به دین اسلام را به نمایش میگذارد.
آژند, یعقوب. (1387). مکتب نگارگری شیراز. تهران: فرهنگستان هنر.
اشپولر, برتولد. (1380). تاریخ مغول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
اقبال آشتیانی, عباس. (1384). تاریخ مغول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
الیاده, میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان. تهران: انتشارات سروش.
آیدانلو, سجاد. (1388). از اسطوره تا حماسه(هفت گفتار در شاهنامه‌پژوهی). تهران: انتشارات سخن.
بهار, مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.
بهرامی, ایرج. (1385). رویین تنی و جاودانگی در اساطیر. تهران: نشر زوار، نشرورجاوند.
بویس, مری. (1381). زردتشتیان، باورها . آداب دینی آن ها. تهران: نشر ققنوس.
پاکباز, رویین. (1379). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: انتشارات زرین و سیمین.
پرغو, محمد علی. (1390). تأثیر متقابل نقاشی چینی و ایرانی در عصر مغول. تاریخ نامه ایران بعد از اسلام, 25-42.
حسینی, سید محمود، داودی,ابوالفضل، بهیان, شاپور, مرتضوی, عبدالرحمن. (1401). بررسی حضور حکمرانان مغول به هیئت اسکندر در شاهنامه ایلخانی. بنیانهای حکمی فلسفی هنر ایرانی, 60-75. 10.30486/pia.2022.1967811.1008
حسینی, سید محمود. (1392). شاهنامه دموت. تهران: عطار.
خزایی, محمد. (1368). کیمیای نقش، محموعه آثار طراحی اساتید بزرگ نقاشی ایران و بررسی مکاتب نقاشی از مغول نا آخر صفوی. تهران: انتشارات سپهر.
خزایی, محمد., سماوکی, شیلا. (1392). بررسی نقوش پرنده بر روی ظروف سفالی ایران. نشریه هنرهای تجسمی, 6-18.
دیری, حسین, آشوری , محمد تقی. (1395). بررسی کهن الگوی آب و کمان‌کشی در داستان رستم و اسفندیار از منظر آیکونولوژی. نشریه نامه هنرهای تجسمی, 19-36.
راشد محصل, محمد تقی. (1369). مروری بر داستان رستم و اسفندیار. فصلنامه جستارهای نوین ادبی, 31-62.
رشیدالدین, فضل الله. (1362). جامع التواریخ. تهران: انتشارات اقبال.
رضی, هاشم. (1381). دانش‌نامه ایران باستان (عصر اوستایی تا پایان دوره ساسانی). تهران: نشر سخن.
ریشارد, فرانسیس. (1387). جلوه‌های هنر پارسی. نسخه‌های نفیس ایرانی. تهران: انتشارات فروزان.
صفا, ذبیح الله. (1383). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: انتشارات فردوس.
عربیانی نیشابوری, اشرف. (1389). مشاهیر شاهنامه با رویکردی نمادین. مشهد: انتشارات ترانه.
علمی, قربان. (1393). الیاده و هستی‌شناسی مقدس. دوفصلنامه علمی- پژوهشی هستی‌شناسی, 1 -21.
فردوسی, ابوالقاسم. (1986). شاهنامه. تهران: انتشارات دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
قریب, مهدی. (1374). بازخوانی داستان رستم و اسفندیار از شاهنامه فردوسی. نشریه ایران‌شناسی, 357-372.
کارنوی, آلبرت. جوزف. (1383). اساطیر ایرانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کریمی, شیلا. (1398). نمادشناسی نقش مرغابی‌سانان در آثار هنری ایران. نشریه هنر و تمدن شرق, 21-31. doi: 10.22034/jaco.2019.99674
کوپر, جی. سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. تهران: انتشارات فرشاد.
گرابار, ارنست. (1390). مروری بر نگارگری ایرانی. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
محمدزاده، اسدالله. (1383). رستم و اسفندیار از تفسیر تا تأویل( بررسی ساختار تقابلی داستان رستم و اسفندیار). دانشگاه گیلان: پایان نامه کارشناسی ارشد.
مرتضوی, منوچهر. (1370). مسائل عصر ایلخانان. تهران: انتشارات آگاه.
مزداپور, کتایون. (1389). شایست‌نشایست. تهران: موسسه مطالعات و تحقیفات فرهنگی.
معرک نژاد, رسول. (1393). اسطوره و هنر. تهران: انتشارات میردشتی.
نامور مطلق, بهمن. (1392). درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: انتشارات سخن.
نوروزی , اعظم. (1402). چشمه مقدس ( بررسی و تحلیل نبرد رستم و اسفندیار از منظر اسطوره شناختی. دومین همایش بین‌المللی دانشجویان ادبیات ، تاریخ و مطالعات فرهنگی (ص. 113-122). تهران: سیویلیکا. https://civilica.com/doc/1943178
نولدکه, تئودور. (1369). حماسه ملی ایران. تهران: نشر سپهر.
هیلتز, جان. (1385). شناخت اساطیر ایران. تهران: انتشارات چشمه.
واحد دوست, مهوش. (1379). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی. تهران: انتشارات سروش.
یاحقی, محمد. جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: انتشارات سروش.
یزدانی راد, علی. (1401). نبرد رستم و اسفندیار: روایتی حماسی از پدیده‌ای تاریخی. نشریه کاوش نامه, 9-46. doi: 10.29252/kavosh.2021.16578.3059
