بررسی ویژگی های روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان

الموضوعات :

شهناز نوحی ¹ , ملکه ناصری فدافن ² , مسعود جان بزرگی ³ , ذبیح اله کرمی ⁴ , مجید ذبیحی ⁵

1 - گروه آموزشی روانشناسی- دانشگده علوم انسانی- دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
2 - دکتری روانشناسی عمومی، گروه مشاوره و روانشناسی، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی غیردولتی شاهرود، ایران.
3 - 3. استادگروه روان شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
4 - استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم و فنون منابع سازمانی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران.
5 - کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 الإثنين , ربيع الثاني, 1445 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , شوال, 1445 تاريخ الإصدار : 01 الإثنين , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: روایی, پایایی, تحلیل عاملی, کیفیت زندگی مرتبط با سلامت,

ملخص المقالة :

کیفیت زندگی مرتبط با سلامت مفهوم گسترده ای است که بسیاری از جنبه های مختلف زندگی یک فرد را در بر می گیرد. این می تواند شامل عوامل فیزیکی مانند توانایی انجام فعالیت های روزانه، سطح درد و عملکرد فیزیکی کلی باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگی­های روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان انجام شد. طرح پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و از نوع ساخت و توسعه ابزار بود. جامعه آماري پژوهش، دانش­آموزان پسر ابتدایی در سال تحصيلي 1394-1395 بودند که تعداد آن­ها 2200 نفر بود كه از بين اين افراد، دانش­آموزان ده كلاس (325 نفر) به روش نمونه­گيري در دسترس و با استفاده از جدول مورگان به عنوان آزمودني­هاي پژوهش انتخاب شدند. به­منظور بررسی روایی محتوایی با روش دلفی از پنج نفر از متخصصان روانشناسی و با استفاده از شاخص لاوشه (نســبت روایــی محتوایی) و برای بررسی روایی صوری از ده نفر از کاربران نهـایی پرسشنامه استفاده شد. سپس به­منظور بررسی روایی سازه، روش تحلیل عاملی اکتشافی و به­منظور بررسی پایایی، ضریب آلفای کرونباخ و روش آزمون-بازآزمایی به­کار رفت. تحلیل داده­ها با نرم­افزار SPSS نسخه ۲۴ انجام پذیرفت. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت متشکل از سه عامل است که درمجموع، 4/53 درصد واریانس را تبیین می­کند. آلفای کرونباخ عوامل این پرسشنامه  برای سلامت جسمانی 74/0،   احساس امنیت71/0، و بهزیستی روانی 75/0 به­دست آمد. براساس یافته­های این پژوهش، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت ، ابزاری پایا و روا است و می­تواند در بخش­های پژوهشی و مشاوره مدنظر قرار گیرد.

المصادر:


American Academy of Pediatrics. (2019). Promoting Social-Emotional Development: Experiences and Strategies. Retrieved from
Bannink EM, Van Pareren YK, Theunissen NC, Raat H, Mulder PG, Hokken-Koelega AC, Quality of life in adolescents born small for gestational age: Does growth hormone make a difference? Hormone Research in Paediatrics 2005;64(4):166-74.
Bjerk M, Brovold T, Davis JC, Skelton DA, Bergland A. Health-related quality of life in home care recipients after a falls prevention intervention: a 6- month follow-up. Eur J Public Health 2020; 30(1): 64-9.
Chen, X., Li, X., Wang, R., & Zhang, X. (2021). The impact of health on quality of life: A conceptual framework. Frontiers in Public Health, 9, 696581. https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.696581
Fan, X., & Chen, M. (2020). The effects of parental involvement on children's academic performance: A meta-analysis. Educational Research Review, 30, 100326.
Ghaempanah Z, Azadfalah P, Tabatabie KR, Standardization and Psychometrics characteristics of Persian version of Child Health Questionnaire (CHQ-PF. 28), Journal of Kermanshah University of Medical Sciences (J Kermanshah Univ Med Sci) 2013;17(7):431-41.
Kwon, S. Y., Lee, H. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life in patients with chronic obstructive pulmonary disease: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(13), 6973. https://doi.org/10.3390/ijerph18136973
Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology. 1975;28(4):563–75
Lee, H. Y., Kwon, S. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life among patients with rheumatoid arthritis: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), 8125. https://doi.org/10.3390/ijerph18158125
Meyers LS, Gamst GC, Guarino AJ. Applied multivariate research-design and interpretation. Thousand Oaks: Sage Pub; 2006
Raat H, Botterweck AM, Landgraf JM, Hoogeveen WC, Essink-Bot M-L, Reliability and validity of the short form of the child health questionnaire for parents (CHQ-PF28) in large random school based and general population samples, Journal of epidemiology and community health, 2005;59(1):75- 82.
Ravens‐Sieberer, U., Gosch, A., Rajmil, L., Erhart, M., Bruil, J., Power, M., & Mazur, J. (2008). The KIDSCREEN‐52 Quality of Life Measure for Children and Adolescents: Psychometric Results from a Cross‐Cultural Survey in 13 European Countries. Value in health, 11 (4), 645-658
Solans M, Pane S, Estrada MD, Serra‐Sutton V, Berra S, Herdman M, “et al”, Health‐Related Quality of Life Measurement in Children and Adolescents: A Systematic Review of Generic and Disease‐Specific Instruments. Value in health 2008;11(4):742-64.
Sroufe, L. A., Egeland, B., Carlson, E. A., & Collins, W. A. (2005). The Development of the Person: The Minnesota Study of Risk and Adaptation from Birth to Adulthood. Guilford Press.
Tamis-LeMonda, C. S., Baumwell, L., & Cristofaro, T. (2019). The impact of play on child development: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Pediatric Psychology, 44(3), 333-347. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsy107
Varni JW, Burwinkle TM, Sherman SA, Hanna K, Berrin SJ, Malcarne VL, “et al”, Health-related quality of life of children and adolescents with cerebral palsy: hearing the voices of the children, Developmental Medicine & Child Neurology 2005;47(09):592-7.
Wang, Y., Li, L., & Zhang, X. (2021). Health-related quality of life and its determinants among older adults in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(14), 7617.
World Health Organization. (2018). Promoting proper feeding for infants and young children.
World Health Organization. (2021). Promoting children's health: Integrating health promotion into the life-course approach
Zhang, Y., Zhou, Y., Li, Y., Zhang, H., & Liu, J. (2021). Childhood obesity and the food environment: A population-based study in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(11), 6127.

نص كامل:



تاريخ دريافت مقاله: 01/08/1402	فصلنامه روان‌سنجی
تاريخ پذيرش مقاله: 02/02/1403	دورة سیزدهم ، شمارة 50، پاییز 1403 صفحات: 62-71

 

بررسی ویژگی­های روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان

شهناز نوحی*¹، ملکه ناصری فدافن²، مسعود جان بزرگی³، ذبیح­الله کرمی⁴، مجید ذبیحی⁵

 

---

1.       [1] .استادیار، گروه روانشناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

2.       [2] دکتری روانشناسی عمومی، گروه مشاوره و روانشناسی، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی غیردولتی شاهرود، ایران.

3.       [3] استادگروه روان شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

4.       [4] استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم و فنون منابع سازمانی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران.

5.       کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.

[5]  

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگی­های روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان انجام شد. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نوع ساخت و توسعه ابزار بود. جامعه آماري پژوهش، دانش­آموزان پسر ابتدایی در سال تحصيلي 1394-1395 که تعداد آن­ها 2200 نفر بود كه از بين اين افراد، دانش­آموزان ده كلاس (325 نفر) به روش نمونه­گيري در دسترس و با استفاده از جدول مورگان به عنوان آزمودني­هاي پژوهش انتخاب شدند. به­منظور بررسی روایی محتوایی با روش دلفی از پنج نفر از متخصصان روانشناسی و با استفاده از شاخص لاوشه (نســبت روایــی محتوایی) و برای بررسی روایی صوری از ده نفر از کاربران نهـایی پرسشنامه استفاده شد. سپس به­منظور بررسی روایی سازه، روش تحلیل عاملی اکتشافی و به­منظور بررسی پایایی، ضریب آلفای کرونباخ و روش آزمون-بازآزمایی به­کار رفت. تحلیل داده­ها با نرم­افزار SPSS نسخه ۲۴ انجام پذیرفت. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت متشکل از سه عامل است که درمجموع، 4/53 درصد واریانس را تبیین می­کند. آلفای کرونباخ عوامل این پرسشنامه  برای سلامت جسمانی 74/0، احساس امنیت71/0، و بهزیستی روانی 75/0 به­دست آمد. براساس یافته­های این پژوهش، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، ابزاری پایا و روا است و می­تواند در بخش­های پژوهشی و مشاوره مدنظر قرار گیرد.

واژه­های کلیدی: روایی، پایایی، تحلیل عاملی، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت

Abstract

The present study was conducted with the aim of investigating the psychometric properties of the health-related quality of life questionnaire for children and adolescents. The design of the current research was descriptive-analytical and of the type of tool construction and development. The statistical population of the research was elementary school boys in the academic year of 2014-2015, whose number was 2200, and among these people, 10 grade students (325 people) were selected by available sampling method and using Morgan table were selected as research subjects. In order to check the content validity with the Delphi method, five psychology experts were used and using the Lavshe index (content validity ratio), and ten end users of the questionnaire were used to check the face validity. Then, in order to check the validity of the structure, exploratory factor analysis method was used, and in order to check reliability, Cronbach's alpha coefficient and test-retest method were used. Data analysis was done with SPSS software version 24. The results of exploratory factor analysis showed that the health-related quality of life questionnaire consists of three factors that explain 53.4% ​​of the variance. Cronbach's alpha of the factors of this questionnaire for physical health was 0.74, sense of security 0.71, and psychological well-being was 0.75. Based on the findings of this research, the health-related quality of life questionnaire is a reliable and valid tool and can be considered in research and counseling departments.

Keywords: validity, reliability, factor analysis, quality of life related to health

مقدمه 

کودکان آینده سازان هر جامعه ای هستند و تضمین رشد و سلامتی آنها باید یکی از دغدغه­های اصلی در تمام جوامع باشد، بطوریکه سازمان ملل در بیانیه خود در زمینه حقوق کودک همه دولت­های عضو این سازمان را به برنامه ریزی در زمینه مراقبت و حفظ سلامت¹ کودکان در جامعه خود تشویق نموده است (گلزارپور و همکاران، 1395). در بیانیه توسعه هزاره نیز بر اهمیت سلامت و نقش سلامت کودکان تاکید فراوانی شده بطوریکه برای رسیدن به فرآیندهای رشد فزاینده و جهانی در زمینه سلامت کودک چهار عامل در زمینه کاهش مرگ و میر کودکان و پنج عامل جهت ارتقاء سلامت نوزادان در استراژی­های جهانی برای سلامت کودکان و زنان در نظر گرفته شده است (سازمان جهانی بهداشت²، 2021). یکی از مفاهیم مرتبط با سلامت کودکان که حائز اهمیت می باشد و میتواند نقش موثری بر زندگی آنان داشته باشد مفهوم کیفیت زندگی وابسته با سلامت³ می­باشد (قائم پناه و همکاران، 1393). کیفیت زندگی مرتبط با سلامت زیر مجموعه­ای از کیفیت زندگی کلی است که شامل احساس بهزیستی ذهنی، عاطفی، اجتماعی و جسمی بوده و منعکس کننده ارزیابی ذهنی بیماران و نحوه پاسخ آنها به بیماری است (چن⁴ و همکاران، 2021). کیفیت زندگی در بیماری درک ذهنی افراد درباره تأثیر شرایط بالینی در زندگی است و معمولاً افراد با بیماری مزمن درک متفاوتی از زندگی دارند و این عامل برای ارزیابی تأثیر یک بیماری مزمن و درمان آن بر روی بیمار اهمیت به سزایی دارد (بیجرک⁵ و همکاران، 2020). سلامت جسمانی⁶ یکی از مهمترین عوامل در تعیین کیفیت زندگی مرتبط با سلامت است. وقتی فرد از سلامت جسمانی خوبی برخوردار باشد، انرژی بیشتری خواهد داشت و می توانید در فعالیت های بدنی شرکت کند و کمتر احتمال دارد که درد یا بیماری مزمن را تجربه کند (وون⁷ و همکاران، 2020). برای حفظ سلامت جسمانی، داشتن یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و خواب کافی مهم است. همچنین باید از استعمال دخانیات، نوشیدن بیش از حد الکل و سایر عادات ناسالم که می­تواند بر سلامت تأثیر منفی بگذارد، اجتناب کرد (لی⁸ و همکاران، 2020).

سلامت روان⁹ یکی دیگر از عوامل مهم در تعیین کیفیت زندگی مرتبط با سلامت است. افرادی که از سلامت روانی خوبی برخوردار هستند، بهتر می­توانند با استرس کنار بیایند، روابط قوی­تری با دیگران داشته باشند و در کار بهره­وری بیشتری خواهند داشت.  سلامت جسمی و روانی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند و یکی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر دیگری داشته باشد. به عنوان مثال، درد فیزیکی مزمن می تواند منجر به افسردگی¹⁰ یا اضطراب¹¹ شود، در حالی که سلامت روان ضعیف می تواند حفظ عادات سالم مانند ورزش و تغذیه خوب را دشوار کند (وانگ¹² و همکاران، 2021).

سنجش کیفیت زندگی وابسته با سلامت در تحقیقات مرتبط با سلامت از اهمیت ویژه ای برخوردار است به همین منظور تعداد قابل توجهی از ابزارها جهت سنجش کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در کودکان و بزرگسالان توسعه یافته است (سولانس¹³ و همکاران، 2008). از جمله ابزارهای سنجش کیفیت زندگی وابسته با سلامت می­توان به پرسشنامه کیفیت زندگی کودک شامل ۴ مقیاس و مختص کودکان ۵ سال و بیشتر و نوجوانان (وارنی¹⁴ و همکاران، 2005)، پرسشنامه کیفیت زندگی کودک (شامل هفت مقیاس و دارای دارای فرم والد و (کودک) (رات¹⁵ و همکاران، 2005) و پرسشنامه کیفیت زندگی کودکان پیش دبستانی (12 مقیاس) اشاره نمود (بانیک¹⁶ و همکاران، 2005).

پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان در سال 2010 توسط راونز-سایبرر¹⁷ و همکاران ساخته شد و شامل 10 گویه است که بر اساس مقیاس لیکرت 5 درجه­ای (اصلا=1 تا خیلی زیاد=5) نمره­گذاری می­شود. نمره بالاتر نشان دهنده کیفیت زندگی بیشتر است (راوانس-سیببر¹⁸ و همکاران، 2008). این پرسشنامه در ایران روایی و پایایی نشده است. به همین منظور مطالعه حاضر با هدف بررسی روایی سازه همسانی درونی و همسانی طی زمان نسخه فارسی پرسشنامه سلامت مرتبط به کیفیت زندگی کودکان در نمونه مورد بررسی طراحی گردید.

روش

طرح پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و ساخت و توسعه ابزار بود. جامعه آماري پژوهش، دانش­آموزان پسر ابتدایی در سال تحصيلي 1394-1395 بودند که تعداد آن­ها 2200 نفر بود كه از بين اين افراد، دانش­آموزان ده كلاس (325 نفر) به روش نمونه­گيري در دسترس و با استفاده از جدول مورگان به عنوان آزمودني­هاي پژوهش انتخاب شدند. در پژوهش حاضر برای انتخاب شرکت­کنندگان، نمونه­گیری در دسترس به­کار رفت. جامعه آماری را تمامی والدین دارای فرزند شهر شاهرود در سال 1395 تشکیل دادند. با استفاده از روش نمونه­گیری در دسترس براساس ملاک­های ورود و غربال­شده تعداد 325 نفر برای بررسی تحلیل عاملی اکتشافی و پایایی پرسشنامه انتخاب شدند. لازم به ذکر است، در بعضی از منابع حجم نمونه لازم برای انجام تحلیـل عـاملی، ۵تـا1۰ نفـر بـه­ازای هـر عبـارت توصیه می­شود (میرز¹⁹ و همکاران، 2006). باتوجه بـه ایـنکـه پرسـشنامـه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دارای 11 ماده اسـت، بـه نظـر مـیرسـد انتخاب نمونه 325نفری مناسب باشد..

ابزار پژوهش

1.پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان. این پرسشنامه در سال 2008 توسط راونز-سایبرر²⁰ و همکاران ساخته شد و شامل 11 گویه است که بر اساس مقیاس لیکرت 5 درجه­ای (اصلا=1 تا خیلی زیاد=5) نمره­گذاری می­شود. نمره بالاتر نشان دهنده کیفیت زندگی بیشتر است (راونز-سایبرر و همکاران، 2008). در این راستا همبستگی بین گویه­های نسخه (KIDSCREEN-52) با (KIDSCREEN-10)، پیوستگی با سایر نسخه­های هم نسل HRQL، سلامت جسمی – روانی، وضعیت اجتماعی- اقتصادی و تفاوت نمرات با توجه به سن، جنسیت و کشور مورد بررسی قرار گرفت. همبستگی نمرات (KIDSCREEN-10) با (KIDSCREEN-52) برای نسخه خودگزارش‌دهی و نسخه والدین بین 24/0 تا 72/0 بود. ثبات درونی پاسخ­های گویه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی شد. مقادیر بالاتر از 0.7 برای مقایسه­های گروهی قابل قبول در نظر گرفته شد. پایایی نیز با تست این که آیا مقیاس تکرار شده (2 هفته بعد) منجر به نتایج معیار با ثبات می­شود یا خیر مورد بررسی قرار گرفت. پایایی آزمون و بازآزمون با ضریب همبستگی درون طبقه (ICC)²¹ مورد بررسی قرار گرفت. ICC‌ های 0.7 یا بالاتر قابل قبول در نظر گرفته شد. 

شیوه اجرا. در بررسی روایی صوری، دو روش کمی و کیفی به­کار رفت. تعیین روایی صوری کیفی در تیم پنج ­نفره تخصصی از اساتید رشته روانشناسی که دارای سابقه تحقیق در زمینه فرزندپروری بودند، برای یافتن سطح دشواری، میزان تناسب نداشتن، ابهام عبارات یا وجود نارسایی در معانی کلمات انجام گرفت. در بررسی کیفی روایی محتوا از اساتید مربوط درخواست شد پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاه­های اصلاحی خود را به­صورت کتبی ارائه کنند. همچنین تأکید شد در ارزیابی کیفی روایی محتوا، موضوعات، رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات مناسب، اهمیت سؤالات و قرارگیری سؤالات در جای مناسب را مدنظر قرار دهند. با جمع­بندی نظر اساتید، تغییرات لازم در ابزار انجام شد. پس برای ارزیابی کمی روایی محتوا و به­منظور اطمینان از اینکه محتوای مهمتر و صحیح­تر (ضرورت سؤال) انتخاب شده است، نسبت روایی محتوا استفاده شد و برای اطمینان از اینکه سؤالات ابزار به بهترین نحو برای اندازه­گیری محتوا طراحی شده است، شاخص روایی محتوا²² به­کار رفت. برای تعیین روایی محتوایی، پرسشنامه برای پنج نفر از متخصصان ارسال گردید و از آنان درخواست شد که درخصوص تمام سؤالات ابزار به­صورت "ضروری است"، "ضروری نیست ولی مفید است" و "ضرورتی ندارد"، پاسخ دهند. پاسخ­ها براساس فرمول نسبت روایی محتوا²³ (CVR) محاسبه و با جدول لاوشه انطباق داده شد. اعداد بیشتر از ۰٫99 قبول شد (لاشه²⁴، 1975).

پس از تعیین و محاسبه نسبت روایی محتوا بررسی شاخص روایی محتوا (CVI) براساس شاخص روایی والتز و باسل صورت گرفت (والتز و باسل²⁵، 1981). بدین­منظور به­طور مجدد پرسشنامه برای محاسبه CVI در اختیار پنج نفر از متخصصان مذکور قرار گرفت و از آنان خواسته شد که درباره هریک از سؤالات، براساس سه معیار مربوط­بودن، ساده­بودن و واضح­بودن اظهار نظر کنند. بدین­منظور امتیاز CVI به وسیله مجموع امتیازات موافق برای هر آیتمی که رتبه­های ­۳ و ۴ (نمره بیشتر) کسب کرد، تقسیم بر تعداد کل رأی­دهندگان، محاسبه شد. پذیرش آیتم­ها براساس نمره CVI بیشتر از ۰٫۷۹ بود (لاشه، 1975).

ملاحظات اخلاقی پژوهش حاضر عبارت بود از: تمامی آزمودنی­ها اطلاعاتی درباره پژوهش دریافت کرده و با رضایت آگاهانه در آن مشارکت کردند و مختار بودند در هر مقطع زمانی، مطالعه را ترک کنند؛ این اطمینان به آزمودنی­ها داده شد که تمام اطلاعات محرمانه می­ماند و فقط برای امور پژوهشی به­کار می­رود؛ به­منظور رعایت حریم خصوصی، مشخصات آزمودنی­ها ثبت نشد.

در پژوهش حاضر، برای بررسی ساختار عاملی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، شیوه اکتشافی و تحلیـل عـاملی مؤلفـه­هـای اصــلی بــه روش چــرخش واریمکــس به­کار رفت؛ چــون پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت برای اولین بـار در ایـران اعتباریابی شـد و تـا بـدین­زمـان تحلیـل عـاملی روی آن انجـام نگرفته است، پژوهش حاضر در پی بررسـی سـاختار عـاملی پرسشنامه بود. در تحلیل عوامل بارهای عامل بیشتر از 35/0 مدنظر قرار گرفت. در این پژوهش، نمودار سنگ­ریزه و مقدار ویژه برای تعیین تعداد عوامل سازنده پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به­کار رفت. تحلیل داده­ها با نرم­افزار SPSS نسخه ۲۴ در سطح معناداری ۰٫۰۵ انجام گرفت. ابزار زیر در پژوهش استفاده شد.

 یافته­ها

در پژوهش حاضر، برای بررسی ساختار عاملی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، شیوه اکتشافی و تحلیـل عـاملی مؤلفـه­هـای اصــلی بــه روش چــرخش واریمکــس به­کار رفت؛ چــون پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت برای اولین بـار در ایـران اعتباریابی شـد و تـا بـدین­زمـان تحلیـل عـاملی روی آن انجـام نگرفته است، پژوهش حاضر در پی بررسـی سـاختار عـاملی پرسشنامه بود. در تحلیل عوامل بارهای عامل بیشتر از 35/0 مدنظر قرار گرفت. در این پژوهش، نمودار سنگ­ریزه و مقدار ویژه برای تعیین تعداد عوامل سازنده پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به­کار رفت. تحلیل داده­ها با نرم­افزار SPSS نسخه ۲۴ در سطح معناداری ۰٫۰۵ انجام گرفت. ابزار زیر در پژوهش استفاده شد.

براساس نتایج CVI ،تمامی سؤالات روایی محتوای ۰٫1۰۰ داشتند و لذا مناسب تشخیص داده شدند. نتایج CVR  حاکی از آن بود که نسبت روایی محتوای همه سؤالات مساوی یا بزرگتر از عدد جدول لاوشه  (99/0) بود. این مطلب بیانگر آن بود که سؤالات ضروری و مهم در این ابزار به­کار رفته است.

نتــایج ارزیــابی روایــی صوری کیفی توسط کاربران نهایی پرسشنامه نشان­دهنده ارتباط و تناسب گویه­ها با موضوع پـژوهش­شده، درک صـحیح گویـه­ها توسـط پاسـخ­دهندگان و نبود ابهـام یـا دشـواری در درک گویه­ها بود. در این پژوهش میانگین و انحراف معیار سن کل افراد برابر4/1 ± 6/ 10 سال بود.

شاخص نمونه­گیری KMO در این مدل تحلیل عاملی برابر 819/0 بود. همچنین مقدار آماره آزمون کرویت بارتلت با میزان 5/707 معنادار بود (001/0P<). معناداری آن نشان داد، کاربرد مدل تحلیل عاملی برای داده­های حاضر، مناسب است. تحلیل عاملی دوازده عامل با ارزش ویژه بیشتر از یک را مشخص کرد که درمجموع، 4/53 درصد از واریانس را تبیین می­کند. سپس، با استفاده از روش چرخش متعامـد "واریمـاکس" به­منظور بررسی مقدار مشترک هریک از سؤال­های مربوط به دوازده عامل مذکور، معلوم شد که همه سؤالها دارای مقدار اشتراک زیاد )بیش از ۰٫35) بودند؛ بدین­ترتیب هیچکدام از سؤالها در این مرحله حذف نشد و سه عامل با مقدار ویژه بیشتر از 1 به تأیید رسید. جدول 1 ارزش ویژه، درصد تبیین واریانس و درصد تراکمی عامل­ها را نشان می­دهد. نتایج جدول 1 مشخص می­کند، اولین عامل، بیشترین ارزش ویژه را به خود اختصاص داده و مشاهده بارهای عاملی و ساختار عاملی نیز این یافته را تأیید کرده است.

جدول1 :مؤلفه­هاي استخراج شده تحليل عاملي نهايي پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت

مقادیر ویژه اولیه					مقادیر استخراج مربعات
عامل	مقدار ویژه	واریانس تبیین­شده	درصد تجمعی واریانس تبیین­شده	مقدار ویژه		واریانس تبیین­شده	درصد تجمعی واریانس تبیین­شده
1	5/3	1/32	1/32	5/3		1/32	1/32
2	2/1	7/11	8/43	2/1		7/11	8/43
3	1/1	6/9	4/53	1/1		6/9	4/53

 

 

 

 

 

 

 

در جدول 2 بارهای عاملی برآوردشده الگوی عاملی مشاهده میشود.

جدول 2 :ماتريس بارهاي عاملي سؤال­هاي پرسشنامه  کیفیت ندگی مرتبط با سلامت بر روي مؤلفه­هاي استخراج شده

سوال	عامل اول	عامل دوم	عامل سوم
1	78/0
2	74/0
3			79/0
4			81/0
5		76/0
6		76/0
7		48/0
8		44/0
9		49/0
10	53/0
11	71/0

 

---

[1] . Health

[2] . World Health Organization

[3] . Quality of life is related to health

[4] . Chen

[5] . Bjerk

[6] . Physical health

[7] . Kwon

[8] . Lee

[9] . Mental health

[10] . Depression

[11] . anxiety

[12] . Wang

[13] . Solans

[14] . Varni

[15] . Raat

[16] . Bannink

[17] . Ravens‐Sieberer

[18] . Ravens‐Sieberer

[19] . Meyers

[20] . Ravens‐Sieberer

[21] .. Internal Correlation of Category 

[22] . content validity index

[23] . Content validity ratio

[24] . Lawshe

[25] . Waltz CF, Bausell

 

در محاسبه همسانی درونی، ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه ۰٫81 به­دست آمد. ضریب آلفای کرونباخ همه خرده­مقیاس­های پرسشنامه در جدول 3 ارائه شده است

 

جدول 3:سؤالات مرتبط با سه عامل پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و ضرايب آلفاي کرونباخ عامل­ها

عامل	ویژگی مورد سنجش	تعداد سوال	شماره سوال­ها	ضریب آلفای کرونباخ
اول	سلامت جسمانی	4	1،2،10،11	74/0
دوم	احساس امنیت	5	5،6،7،8،9	71/0
سوم	بهزیستی روانی	2	3،4	75/0

 

به منظور بررسی پایایی بازآزمایی ابزار، اطلاعات حاصل از دو بار اجرای پرسشنامه به فاصله دو هفته استفاده شد که ضریب همبستگی کل پرسشنامه 64/0 حاکی از پایایی بازآمایی مناسب پرسشنامه بود.

 

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری 

پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان انجام شد. يافته­هاي تحليل عاملي نشان داد كه 11 سؤال پرسشنامه داراي بارهاي عاملي بالاي 35/0، با سه مؤلفه تشخيص داده شده هستند.

همچنین یافته­های پژوهش در زمینه مقادير اشتراک و بار عاملی گویه­های پرسشنامه، نشان داد که بارعاملی تمامی گویه ها بالا است (از 44/0 تا 81/0). با پذیرش مرز 35/0 برای بارهای عاملی مشخص می­شود که گویه­های پرسشنامه دارای بار عاملی قابل قبول ( بالای 35/0) می­باشند. این یافته گویای آن است که بر پایه تحلیل عاملی، وجود این گویه­ها برای پرسشنامه مهم بوده و دارای اعتبار مناسب هستند؛ بنابراین پرسشنامه مورد بررسی از اعتبار سازه مناسب برخوردار است. نتایج حاصل از ضرایب آلفای کرونباخ نمایانگر آن بود که پرسشنامه عوامل موثر بر کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان، همسانی درونی بسیار بالایی دارد. بدین مفهوم که گویه­های این مقیاس از تجانس و همخوانی لازم برخوردار هستند. علاوه براین ضریب آلفای کرونباخ برای سلامت جسمانی 74/0، احساس امنیت71/0، و بهزیستی روانی 75/0 به دست آمد. در این صورت می­توان گفت هریک از گویه­ها در حال سنجش ساختار مشابهی هستند و پراکندگی مفهومی در آن‌ها دیده نمی­شود. همچنین، ضریب همبستگی پذیرفتنی اطلاعات حاصل از دو بار اجرای پرسشنامه به فاصله دو هفته حاکی از پایایی بازآمایی مناسب پرسشنامه بود.

سلامت جسمانی کودک یک جنبه حیاتی از کیفیت کلی زندگی آنها است. این شامل عواملی مانند تغذیه، ورزش، دسترسی به مراقبت های بهداشتی و قرار گرفتن در معرض سموم محیطی است. کودکانی که به غذای سالم، مکان‌های امن برای بازی، و معاینات منظم پزشکی دسترسی دارند، به احتمال زیاد رشد می‌کنند و از سلامتی برخوردار می‌شوند (فان و چن¹، 2020). برای حفظ سلامت جسمانی در کودکان، تشویق به فعالیت بدنی منظم، یک رژیم غذایی متعادل و مغذی و خواب کافی مهم است. فعالیت بدنی می تواند به کودکان کمک کند تا عضلات و استخوان های قوی بسازند، سلامت قلب و عروق را بهبود بخشند و خطر چاقی را کاهش دهند. یک رژیم غذایی متعادل و مغذی که شامل مقدار زیادی میوه، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین های بدون چربی و چربی های سالم باشد، می تواند مواد مغذی ضروری را که کودکان برای رشد و رشد مناسب نیاز دارند، فراهم کند. خواب کافی برای سلامت جسمانی نیز مهم است، زیرا به بدن اجازه می دهد استراحت کند و خود را ترمیم کند (سازمان جهانی بهداشت، 2018).

رفاه عاطفی یکی دیگر از جنبه های مهم کیفیت زندگی کودک است. این شامل عواملی مانند احساس دوست داشتن و حمایت، داشتن روابط مثبت با مراقبان و همسالان، و داشتن فرصت هایی برای ابراز احساسات به روشی ایمن و سالم است. کودکانی که از لحاظ عاطفی احساس امنیت می کنند، به احتمال زیاد انعطاف پذیری و مقابله با چالش های زندگی را افزایش می دهند(تامیس-لموندا² و همکاران، 2019). یکی از مؤلفه های کلیدی بهزیستی عاطفی، تنظیم هیجانی است. این شامل توانایی کنترل احساسات و رفتار خود در پاسخ به موقعیت های مختلف است. کودکانی که با تنظیم هیجانی دست و پنجه نرم می کنند ممکن است در کنترل تکانه های خود، مدیریت خشم یا ناامیدی خود، یا آرام شدن پس از یک رویداد استرس زا مشکل داشته باشند. یکی دیگر از جنبه های مهم رفاه عاطفی، ارتباط اجتماعی است. کودکانی که روابط مثبتی با خانواده، دوستان و سایر مراقبین دارند، نسبت به کسانی که احساس انزوا یا جدایی می‌کنند، از رفاه عاطفی بهتری برخوردارند. مراقبان می‌توانند با فراهم کردن فرصت‌هایی برای تعامل اجتماعی، تشویق روابط مثبت و الگوبرداری از مهارت‌های ارتباطی سالم و حل تعارض، از ارتباط اجتماعی کودکان حمایت کنند. به طور کلی، ارتقای رفاه عاطفی در کودکان شامل ایجاد یک محیط امن و پرورشی است که از رشد عاطفی آنها حمایت می کند. این می‌تواند شامل فراهم کردن فرصت‌هایی برای بازی، تشویق ارتباطات باز و مدل‌سازی استراتژی‌های مقابله‌ای مثبت باشد. با حمایت از رفاه عاطفی کودکان، مراقبان می توانند به آنها کمک کنند تا مهارت هایی را که برای شکوفایی نیاز دارند، هم اکنون و هم در آینده توسعه دهند (ژانگ و همکاران، 2020).

همچنین کودکانی که احساس امنیت و آرامش می کنند، بیشتر به شکوفایی می رسند و از سلامتی برخوردار می شوند. این شامل ایمنی فیزیکی (مانند محافظت در برابر خشونت و حوادث) و ایمنی عاطفی (مانند محافظت در برابر قلدری یا سوء استفاده) می شود. کودکانی که آسیب‌های روحی یا بدرفتاری را تجربه می‌کنند، احتمالاً در آینده با مشکلات روانی دست و پنجه نرم می‌کنند (ژانگ³ و همکاران، 2020). احساس امنیت کودک ارتباط تنگاتنگی با دلبستگی او به مراقب اصلی خود دارد که معمولاً مادر یا پدرش است. وقتی کودک احساس می کند که به مراقب خود وابسته است، احتمال بیشتری دارد که احساس امنیت و محافظت کند. این دلبستگی از طریق تعاملات سازگار و پاسخگو با مراقب ایجاد می شود، مانند پاسخ به نیازهای کودک، ایجاد آرامش و محبت و در دسترس بودن و حضور در زندگی کودک. علاوه بر دلبستگی مراقب و کودک، یک محیط پایدار و قابل پیش بینی نیز برای احساس امنیت کودک مهم است. این می تواند شامل داشتن روال های منظم، انتظارات و مرزهای روشن و محیط فیزیکی ایمن باشد. کودکانی که تغییرات یا اختلالات مکرر را در زندگی خود تجربه می کنند، ممکن است برای احساس امنیت تلاش کنند و ممکن است رفتارهایی مانند اضطراب، گوشه گیری یا کنشگری از خود نشان دهند (اسروف⁴ و همکاران، 2005).

عدم همکاري برخی از آزمودنی­ها در پاسخگويی به پرسشنامه، بازنگرداندن تعدادي از پرسشنامه­ها و بی­جواب گذاشتن برخی از سوالات از محدودیت­های پژوهش حاضر بود. همچنین این پژوهش در جامعه پسران مقطع ابتدایی انجام شد که در نتیجه تعمیم آن به جامعه دختران بایستی با احتیاط انجام گیرد. بنابراین پیشنهاد می­شود اجراي اين پژوهش نیز در ديگر شهرها و مقايسه نتايج حاصل از آن مطالعات با پژوهش­هاي انجام شده قبلی و نیز بررسی متغیرهاي پژوهش در جامعه دختران و مقايسه نتايج حاصل از آن با نتایج پژوهش حاضر می تواند کارساز باشد.

 

 

منابع فارسی

گلزار پور مجید، قائدامینی هارونی غلامرضا، وامقی مروئه، سجادی حمیرا، توانگر فاتح. روایی و پایایی نسخه فارسی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودک. مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی. ۱۳۹۵; ۸ (۳) :۴۴۷-۴۵۹

 

 

 

 

 

 

 

References

 

American Academy of Pediatrics. (2019). Promoting Social-Emotional Development: Experiences and Strategies. Retrieved from

Bannink EM, Van Pareren YK, Theunissen NC, Raat H, Mulder PG, Hokken-Koelega AC, Quality of life in adolescents born small for gestational age: Does growth hormone make a difference? Hormone Research in Paediatrics 2005;64(4):166-74.

Bjerk M, Brovold T, Davis JC, Skelton DA, Bergland A. Health-related quality of life in home care recipients after a falls prevention intervention: a 6- month follow-up. Eur J Public Health 2020; 30(1): 64-9.

Chen, X., Li, X., Wang, R., & Zhang, X. (2021). The impact of health on quality of life: A conceptual framework. Frontiers in Public Health, 9, 696581. https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.696581

Fan, X., & Chen, M. (2020). The effects of parental involvement on children's academic performance: A meta-analysis. Educational Research Review, 30, 100326.

Ghaempanah Z, Azadfalah P, Tabatabie KR, Standardization and Psychometrics characteristics of Persian version of Child Health Questionnaire (CHQ-PF. 28), Journal of Kermanshah University of Medical Sciences (J Kermanshah Univ Med Sci) 2013;17(7):431-41.

Kwon, S. Y., Lee, H. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life in patients with chronic obstructive pulmonary disease: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(13), 6973. https://doi.org/10.3390/ijerph18136973

Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology. 1975;28(4):563–75

Lee, H. Y., Kwon, S. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life among patients with rheumatoid arthritis: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), 8125. https://doi.org/10.3390/ijerph18158125

Meyers LS, Gamst GC, Guarino AJ. Applied multivariate research-design and interpretation. Thousand Oaks: Sage Pub; 2006

Raat H, Botterweck AM, Landgraf JM, Hoogeveen WC, Essink-Bot M-L, Reliability and validity of the short form of the child health questionnaire for parents (CHQ-PF28) in large random school based and general population samples, Journal of epidemiology and community health, 2005;59(1):75- 82.

Ravens‐Sieberer, U., Gosch, A., Rajmil, L., Erhart, M., Bruil, J., Power, M., & Mazur, J. (2008). The KIDSCREEN‐52 Quality of Life Measure for Children and Adolescents: Psychometric Results from a Cross‐Cultural Survey in 13 European Countries. Value in health, 11 (4), 645-658

Solans M, Pane S, Estrada MD, Serra‐Sutton V, Berra S, Herdman M, “et al”, Health‐Related Quality of Life Measurement in Children and Adolescents: A Systematic Review of Generic and Disease‐Specific Instruments. Value in health 2008;11(4):742-64.

Sroufe, L. A., Egeland, B., Carlson, E. A., & Collins, W. A. (2005). The Development of the Person: The Minnesota Study of Risk and Adaptation from Birth to Adulthood. Guilford Press.

Tamis-LeMonda, C. S., Baumwell, L., & Cristofaro, T. (2019). The impact of play on child development: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Pediatric Psychology, 44(3), 333-347. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsy107

Varni JW, Burwinkle TM, Sherman SA, Hanna K, Berrin SJ, Malcarne VL, “et al”, Health-related quality of life of children and adolescents with cerebral palsy: hearing the voices of the children, Developmental Medicine & Child Neurology 2005;47(09):592-7.

Wang, Y., Li, L., & Zhang, X. (2021). Health-related quality of life and its determinants among older adults in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(14), 7617.

World Health Organization. (2018). Promoting proper feeding for infants and young children.

World Health Organization. (2021). Promoting children's health: Integrating health promotion into the life-course approach

Zhang, Y., Zhou, Y., Li, Y., Zhang, H., & Liu, J. (2021). Childhood obesity and the food environment: A population-based study in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(11), 6127.

 

 

 

---

[1] . Fan, Chen

[2] . Tamis-LeMonda

[3] . Zhang

[4] . Srouf

---