سنجش سازگاری کاربریهای شهری با تأکید بر الگوی همجواری با استفاده از مدل تصمیمگیری چند معیاره فازی (مطالعه موردی: کاربریهای آموزشی دبیرستان شهر مراغه)
الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهریحسین غضنفرپور 1 , پوران کرباسی 2 , زهرا افضلی 3 , مجتبی سلیمانی دامنه 4
1 - دانشیار جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
3 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران
4 - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
الکلمات المفتاحية: سازگاری, مراکز آموزشی, کاربریهای شهری, مدل تصمیم گیری چند معیاری فازی, شهر مراغه,
ملخص المقالة :
در بسیاری از شهرها، الگوی مکانی کاربریهای آموزشی به دلایل مختلف مانند قرارگیری کاربریهای مزاحمی چون کاربریهای صنعتی، نظامی، مراکز پمپ بنزین، کاربری درمانی و ... از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار ناست همین امر باعث افت کیفیت خدمات مدارس و تأثیر نامطلوب روحی و جسمی بر روی دانشآموزان دارد. لذا در مکانیابی فضاهای آموزشی باید اصول و معیارهای لازم رعایت گردد تا این فضاها با سایر کاربریهای شهری سازگاری داشته باشند. در این راستا هدف تحقیق حاضر سنجش کاربریهای شهری با تأکید بر الگوی همجواری است و به سنجش کاربریهای آموزشی (مدارس دبیرستان) در شهر مراغه میپردازد. روش تحقیق توصیفی _تحلیلی است. دادههای تحقیق به روش اسنادی و میدانی جمعآوری گردیده و در نرم افزار GIS مورد تحلیل قرار گرفتند. متغیرهای مورد مطالعه تحقیق؛ آلودگی صوتی و هوا (فاصله از مراکز صنعتی، فاصله از بزرگراه، فاصله از راههای اصلی)، آسایش و امنیت عمومی (فاصله از ایستگاههای آتش نشانی، فاصله از جایگاههای سوخت، فاصله از مراکز درمانی، فاصله از مرکز انتظامی، نزدیکی به مزاکز فرهنگی، نزدیکی به مراکز ورزشی) و زیباشناسی (نزدیکی به فصای سبز، فاصله از گورستان) است. به منظور وزندهی و تعیین اندازه اثر متغیرهای مورد مطالعه تحقیق از مدل FAAZY- AHP استفاده شده است. سپس با استفاده از نرمافزار Arc Gis به تعیین حریم کاربریهای آموزشی با توجه به معیارهایی که در پنج طبقه کاملاً سازگار، نسبتاً سازگار، بی تفاوت، نسبتاً ناسازگار و کاملا ً ناسازگار طبقهبندی شدهاند، میپردازد. نتایج به دست آمده از بررسی همجواری 41 دبیرستان در شهر مراغه نشان میدهد که 37 درصد مدارس در وضعیت نامطلوب، 39 درصد در وضعیت نسبتاً مطلوب و 24 درصد در وضعیت مطلوب از لحاظ قرارگیری و همجواری با کاربریها سازگار و ناسازگار قرار دارد و در بین مدارس، دبیرستان شهید باکری در مقطع پسرانه رتبه 1 و دبیرستان خواجه نصیر در مقطع پسرانه رتبه 41 را به دست آورده است.
ابراهیم زاده، عیسی، مجیر اردکانی، عبدالرضا، (1385)، ارزیابی کاربری اراضی شهری اردکان فارس مجله جغرافیا و توسعه، شماره 7، صص 68-43.
احد نژاد روشتی، محسن، مـولایی، محمد، جـوادزاده اقـدم، هادی، حاتمی، افشار، (1391)، تحلیل الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی و ساماندهی مناسب کالبدی با استفاده از GIS ، مجله پژوهش و برنامهریزی، شهری، سال سوم، شماره هشتم، صص 18-1.
اصغرپور، محمد حسین، (1378)، تصمیم گیری های چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم، تهران.
آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی، (1390)، گزارش تحصیلی شهرستان مراغه، چاپ دوم، تهران.
بافقی زاده، محمد، آبیار، شهناز، شریفی، عبدالنبی، (1393)، ارزیابی تناسب مکانی کاربری آموزشی با استفاده از تلفیق مدل FDAHP در GIS مطالعه موردی: دبیرستانهای منطقه 2 و 4 شهر اهواز، دو فصلنامه پژوهشهای بوم شناسی، سال پنجم، شماره 2، پیاپی 10، صص 28-9.
پورمحمدی، محمدرضا، عساکره، ماجده، (1391)، ارزیابی مکانیابی کاربریهای آموزشی شهر شادگان، مجله پژوهش و برنامهریزی شهری، سال سوم، شماره 9، صص 20-1.
تقوایی، مسعود، رخشانی نسب، حمید رضا، (1388)، تحلیل و ارزیابی مکانگزینی فضاهای آموزشی شهر اصفهان، مدرس علوم انسانی- برنامهریزی و آمایش فضا، دوره چهاردهم، شماره 3، صص 95-73.
تقی پور، علی اکبر، (1388)، ارزیابی سازمان فضایی شهر شاهرود با تاکید بر الگوهای کاربری زمین های آموزشی، پایانامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز.
دربان آستانه، علیرضا، طهماسبی، سیامک، رضایی، پانیذ، (1395)، تحلیل الگوی نابرابری فضای آموزشی شهرستانهای کشور، فصلنامه مطالعات برنامهریزی آموزشی، دوره پنجم، شماره 9، صص 50-31.
سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، (1382)، ضوابط طراحی ساختمان های آموزشی، برنامه ریزی معماری همسان مدارس متوسطه، انتشارات سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، تهران.
سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس، (1385)، ضوابط مکانیابی فضاهای آموزشی و پرورشی، معاونت فنی وزارت آموزش و پرورش.
سعیدی، عباس، (1390)، دانشنامه جامع مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.
شجاعیان، علی، علیزاده، هادی، نقیبی رکنی، سیده نرگس، (1394)، مکانیابی بهینه فضاهای آموزشی در منطقه 6 شهرداری کلان شهر اهواز با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی FDAHP و تحلیل Cut fill، فصل نامه آمایش محیط، شماره 32، صص 109-124.
شجاعیان، علی، ملکی، سعید، امیدی پور، مرتضی، (1392)، ساماندهی مکان گزینی مراکز آموزشی با استفاده از منطق بولین و تصمیمگیری چند معیاره فازی مطالعه موردی: مدارس مقطع راهنمایی مناطق 8 گانه شهر اهواز، دو فصلنامه مطالعات برنامهریزی آموزشی، سال دوم، شماره چهارم. صص 164-137.
صفائی پور، مسعود، حسینی شه پریان، نبی الله، (1393)، ارزیابی مکانیابی کاربری های آموزشی موجود شهر ایذه، اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی، معماری و شهرسازی، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، تهران.
عساکره، ماجده، (1389)، بررسی مکانیابی و ارائه مدل بهینه کاربریهای آموزشی(مدارس ابتدایی)، شهر شادگان، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری.
فرج زاده، منوچهر، رستمی، مسلم، (1383)، ارزیابی و مکانگزینی مراکز آموزشی شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهرک معلم کرمانشاه)، فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره 29.
فرج زاده، منوچهر، سرور، هوشنگ، (1381)، مدیریت و مکانیابی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: فضاهای آموزشی منظقهی 7 تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 67.
قدسی پور، حسن، ( 1387)، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، چاپ ششم، تهران.
محمد حسینیان، شهرام، (1387)، توسعهی یک مدل تصمیمگیری مبتنی بر GIS، برای ارزیابی سازگاری کاربریهای شهری، پایان نامهی کارشناسی ارشد، دانشکدهی مهندسی نقشهبرداری، دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی.
مهندسان مشاور نقش محیط، (1390)، مطالعات مقدماتی طرح تفصیلی شهر مراغه، مرحله اول، سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجان شرقی.
نظری عدلی، سعید، (1385)، تحلیل عملکردی و مکانگزینی پارکهای شهری با استفاده از الگوریتمهای فازی در محیط GIS، پایاننامه مقطع کارشناسی، دانشکدهی هنر و معماری، دانشگاه مازندران.
ولی زاده، رضا، (1384)، مکانیابی مراکز آموزشی با استفاده از GIS، مورد مطالعه: مدارس ابتدایی تبریز، پایاننامه دانشگاه تربیت معلم، تهران.
یزدانی، محمد حسن، غفاری گیلانده، عطا، علیزاده، یوسف، (1392)، بررسی و رتبهبندی توسعه آموزشی نواحی دوازدهگانه آموزش و پرورش استان اردبیل، دو فصلنامه برنامهریزی آموزشی، سال دوم، شماره 4، صص 66-37.
Bonissone, P.P, (1982), fuzzy sets based linguistic approach: theory and applications. In: M.M. Cupta and E. sanches, Approximate reasoning in decision analysis Amsterdam; North – Holl.
Krishnaratne, S., White, H., & Carpenter, E. (2013). Quality education for all children? What works in education in developing countries? New Delhi: International Initiative for Impact Evaluation, Working Paper, Retrieved from www.3ieimpact.org.
Li, D., Mingjun, P., Zhenfeng, Sh., (2006), Design and Implementation of Urban Management and Service Grid Based on Spatial Database, in: ASIA GIS 2006, International Conference, March 9-10, Johor, Malaysia.
Malchefski, Y., (2006), Geographic Information System and Multi- Criteria Analysis. Rendition Akbar Parhizegar, Samt, Tehran.
Merwe, V. D. & J. Hendrik, (1997). “GIS-aided land evaluation and decision making for regulating urban expansion: A South African case study,” Geo Journal 43, pp. 135-151.
Okan, E, (2012), Application of Geographic Information System (GIS) in Education, Journal of Technical Science and Technologies, No.1 (2):53-58.
Rolleston, C., James, Z., & Aurino, E., (2013), Exploring the effect of educational opportunity and inequality on learning outcomes in Ethiopia, Peru, India, and Vietnam. Background Paper for the UNESCO Education for All Global Monitoring Report.
Saaty, T.L., (1980), the Analytical Hierarchy Process, MC-Graw-Hill, New York.
Shepherd, Andrew, (1998), sustainable rural development. Macmillan press ltd. London.
Taleai, M., Sharifi, A., Sliuzas, R., Mesgari, M., (2008), Evaluating the Compatibility of Multi – functional and Intensive Urban Land Uses, International Journal of Applied Earth Observation and Geo Information, Vol. 9, No. 4, PP. 368-383.
UNESCO, (1996), Primary schools buildings, Norms and Design.
World Bank, (2000), Higher education in developing countries: peril and promise, Retrieved from http://documents.worldbank.org.
_||_