سنجش سازگاری کاربری‌های شهری با تأکید بر الگوی همجواری با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چند معیاره فازی (مطالعه موردی: کاربری‌های آموزشی دبیرستان شهر مراغه)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

حسین غضنفرپور ¹ (دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران)
پوران کرباسی ² (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
زهرا افضلی ³ (کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران)
مجتبی سلیمانی دامنه ⁴ (دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/02/11 تاریخ پذیرش : 1396/07/04 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: سازگاری, مراکز آموزشی, کاربری‌های شهری, مدل تصمیم گیری چند معیاری فازی, شهر مراغه,

چکیده مقاله :

در بسیاری از شهرها، الگوی مکانی کاربری­های آموزشی به دلایل مختلف مانند قرارگیری کاربری­های مزاحمی  چون کاربری­های صنعتی، نظامی، مراکز پمپ بنزین، کاربری درمانی و ... از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار ناست همین امر باعث افت کیفیت خدمات مدارس و تأثیر نامطلوب روحی و جسمی بر روی دانش­آموزان دارد. لذا در مکان­یابی فضاهای آموزشی باید اصول و معیارهای لازم رعایت گردد تا این فضاها با سایر کاربری‌های شهری سازگاری داشته باشند. در این راستا هدف تحقیق حاضر سنجش کاربری­های شهری با تأکید بر الگوی همجواری است و به سنجش کاربری­های آموزشی (مدارس دبیرستان) در شهر مراغه می­پردازد. روش تحقیق توصیفی _تحلیلی است. داده­های تحقیق به روش اسنادی و میدانی جمع­آوری گردیده و در نرم افزار GIS مورد تحلیل قرار گرفتند. متغیرهای مورد مطالعه تحقیق؛ آلودگی صوتی و هوا (فاصله از مراکز صنعتی، فاصله از بزرگراه، فاصله از راه­های اصلی)، آسایش و امنیت عمومی (فاصله از ایستگاه­های آتش نشانی، فاصله از جایگاه­های سوخت، فاصله از مراکز درمانی، فاصله از مرکز انتظامی، نزدیکی به مزاکز فرهنگی، نزدیکی به مراکز ورزشی) و زیباشناسی (نزدیکی به فصای سبز، فاصله از گورستان)  است. به منظور وزن­دهی و تعیین اندازه اثر متغیرهای مورد مطالعه تحقیق از مدل FAAZY- AHP استفاده شده است. سپس با استفاده از نرم­افزار Arc Gis به تعیین حریم کاربری­های آموزشی با توجه به معیارهایی که در پنج طبقه کاملاً سازگار، نسبتاً سازگار، بی تفاوت، نسبتاً ناسازگار و کاملا ً ناسازگار طبقه­بندی شده­اند، می­پردازد. نتایج به دست آمده از بررسی همجواری 41 دبیرستان در شهر مراغه نشان می­­دهد که 37 درصد مدارس در وضعیت نامطلوب، 39 درصد در وضعیت نسبتاً مطلوب و 24 درصد در وضعیت مطلوب از لحاظ قرارگیری و همجواری با کاربری­ها سازگار و ناسازگار قرار دارد و در بین مدارس، دبیرستان شهید باکری در مقطع پسرانه رتبه 1 و دبیرستان خواجه نصیر در مقطع پسرانه رتبه 41 را به دست آورده است.

چکیده انگلیسی:

TIn many cities, the location pattern of educational applications is not in good condition for various reasons such as the placement of annoying applications including industrial and military applications, gas stations and medical applications, which cause a fall in the service quality of schools as well as undesirable physical and psychological impacts on the students. Therefore, the location of educational facilities must be adhered principles and criteria for these spaces have compatibility with other urban land. The aim of the study is to evaluate the urban land with emphasis on the neighborhood pattern and pays to measure educational applications (high school) in the city of Maragheh.  The Research Method is descriptive- analytical. The data collected through documentary and field and is analyzed in GIS software. The variables of the study are, noise pollution and air (away from industrial centers, away from the highway, away from the main roads), welfare and public safety (distance from fire stations, distance from gas stations, distance from medical facilities, distance from police stations, proximity to cultural centers, close to the sports centers) and aesthetics (proximity to green spaces, away from the cemetery). In order to weighting and assess the effect of study variables is used from FAZZY- AHP model. Then use the Arc GIS software to define user privacy training According to the criteria which have been classified in five categories fully compatible, relatively consistent, indifferent, relatively incompatible, and totally incompatible. The results of the neighborhood study of 41 high schools in the Maragheh city show, 37 percent of schools are in Undesirable state, 39 percent in relatively good state and 24 percent in good condition in terms of location and proximity to user compatible and incompatible. In schools, rank 1 is obtained by Shahid Bakeri high school boys' school and rank 41 obtained by Khajeh Nasir high school boys' school.

منابع و مأخذ:

ابراهیم زاده، عیسی، مجیر اردکانی، عبدالرضا، (1385)، ارزیابی کاربری اراضی شهری اردکان فارس مجله جغرافیا و توسعه، شماره 7، صص 68-43.

احد نژاد روشتی، محسن، مـولایی، محمد، جـوادزاده اقـدم، هادی، حاتمی، افشار، (1391)، تحلیل الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی و ساماندهی مناسب کالبدی با استفاده از GIS ، مجله پژوهش و برنامه­ریزی، شهری، سال سوم، شماره هشتم، صص 18-1.

اصغرپور، محمد حسین، (1378)، تصمیم گیری های چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم، تهران.

آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی، (1390)، گزارش تحصیلی شهرستان مراغه، چاپ دوم، تهران.

بافقی زاده، محمد، آبیار، شهناز، شریفی، عبدالنبی، (1393)، ارزیابی تناسب مکانی کاربری آموزشی با استفاده از تلفیق مدل FDAHP در GIS مطالعه موردی: دبیرستان­های منطقه 2 و 4 شهر اهواز، دو فصلنامه پژوهش­های بوم شناسی، سال پنجم، شماره 2، پیاپی 10، صص 28-9.

پورمحمدی، محمدرضا، عساکره، ماجده، (1391)، ارزیابی مکان­یابی کاربری­های آموزشی­ شهر شادگان، مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال سوم، شماره 9، صص 20-1.

تقوایی، مسعود، رخشانی نسب، حمید رضا، (1388)، تحلیل و ارزیابی مکان­گزینی فضاهای آموزشی شهر اصفهان، مدرس علوم انسانی- برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره چهاردهم، شماره 3، صص 95-73.

تقی پور، علی اکبر، (1388)، ارزیابی سازمان فضایی شهر شاهرود با تاکید بر الگوهای کاربری زمین های آموزشی، پایانامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز.

دربان آستانه، علیرضا، طهماسبی، سیامک، رضایی، پانیذ، (1395)، تحلیل الگوی نابرابری فضای آموزشی شهرستان­های کشور، فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، دوره پنجم، شماره 9، صص 50-31.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، (1382)، ضوابط طراحی ساختمان های آموزشی، برنامه ریزی معماری همسان مدارس متوسطه، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، تهران.

سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس، (1385)، ضوابط مکان­یابی فضاهای آموزشی و پرورشی، معاونت فنی وزارت آموزش و پرورش.

سعیدی، عباس، (1390)، دانشنامه جامع مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.

شجاعیان، علی، علیزاده، هادی، نقیبی رکنی، سیده نرگس، (1394)، مکان­یابی بهینه فضاهای آموزشی در منطقه 6 شهرداری کلان شهر اهواز با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی FDAHP و تحلیل Cut fill، فصل نامه آمایش محیط، شماره 32، صص 109-124.

شجاعیان، علی، ملکی، سعید، امیدی پور، مرتضی، (1392)، ساماندهی مکان گزینی مراکز آموزشی با استفاده از منطق بولین و تصمیم­گیری چند معیاره فازی مطالعه موردی: مدارس مقطع راهنمایی مناطق 8 گانه شهر اهواز، دو فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، سال دوم، شماره چهارم. صص 164-137.

صفائی پور، مسعود، حسینی شه پریان، نبی الله، (1393)، ارزیابی مکانیابی کاربری های آموزشی موجود شهر ایذه، اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی، معماری و شهرسازی، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، تهران.

عساکره، ماجده، (1389)، بررسی مکان­یابی و ارائه مدل بهینه کاربری­های آموزشی­(­مدارس ابتدایی)، شهر شادگان، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.

فرج زاده، منوچهر، رستمی، مسلم، (1383)، ارزیابی و مکان­گزینی مراکز آموزشی شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهرک معلم کرمانشاه)، فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره 29.

فرج زاده، منوچهر، سرور، هوشنگ، (1381)، مدیریت و مکان­یابی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: فضاهای آموزشی منظقه­ی 7 تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 67.

قدسی پور، حسن، ( 1387)، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، چاپ ششم، تهران.

محمد حسینیان، شهرام، (1387)، توسعه­ی یک مدل تصمیم­گیری مبتنی بر GIS، برای ارزیابی سازگاری کاربر­ی­های شهری، پایان نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشکده­ی مهندسی نقشه­برداری، دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی.

مهندسان مشاور نقش محیط، (1390)، مطالعات مقدماتی طرح تفصیلی شهر مراغه، مرحله اول، سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجان شرقی.

نظری عدلی، سعید، (1385)، تحلیل عملکردی و مکان­گزینی پارک­های شهری با استفاده از الگوریتم­های فازی در محیط GIS، پایان­نامه مقطع کارشناسی، دانشکده­­ی هنر و معماری، دانشگاه مازندران.

ولی زاده، رضا، (1384)، مکان­یابی مراکز آموزشی با استفاده از GIS، مورد مطالعه: مدارس ابتدایی تبریز، پایان­نامه دانشگاه تربیت معلم، تهران.

یزدانی، محمد حسن، غفاری گیلانده، عطا، علیزاده، یوسف، (1392)، بررسی و رتبه­بندی توسعه آموزشی نواحی دوازده­گانه آموزش و پرورش استان اردبیل، دو فصلنامه برنامه­ریزی آموزشی، سال دوم، شماره 4، صص 66-37.

Bonissone, P.P, (1982), fuzzy sets based linguistic approach: theory and applications. In: M.M. Cupta and E. sanches, Approximate reasoning in decision analysis Amsterdam; North – Holl.

Krishnaratne, S., White, H., & Carpenter, E. (2013). Quality education for all children? What works in education in developing countries? New Delhi: International Initiative for Impact Evaluation, Working Paper, Retrieved from www.3ieimpact.org.

Li, D., Mingjun, P., Zhenfeng, Sh., (2006), Design and Implementation of Urban Management and Service Grid Based on Spatial Database, in: ASIA GIS 2006, International Conference, March 9-10, Johor, Malaysia.

Malchefski, Y., (2006), Geographic Information System and Multi- Criteria Analysis. Rendition Akbar Parhizegar, Samt, Tehran.

Merwe, V. D. & J. Hendrik, (1997). “GIS-aided land evaluation and decision making for regulating urban expansion: A South African case study,” Geo Journal 43, pp. 135-151.

Okan, E, (2012), Application of Geographic Information System (GIS) in Education, Journal of Technical Science and Technologies, No.1 (2):53-58.

Rolleston, C., James, Z., & Aurino, E., (2013), Exploring the effect of educational opportunity and inequality on learning outcomes in Ethiopia, Peru, India, and Vietnam. Background Paper for the UNESCO Education for All Global Monitoring Report.

Saaty, T.L., (1980), the Analytical Hierarchy Process, MC-Graw-Hill, New York.

Shepherd, Andrew, (1998), sustainable rural development. Macmillan press ltd. London.

Taleai, M., Sharifi, A., Sliuzas, R., Mesgari, M., (2008), Evaluating the Compatibility of Multi – functional and Intensive Urban Land Uses, International Journal of Applied Earth Observation and Geo Information, Vol. 9, No. 4, PP. 368-383.

UNESCO, (1996), Primary schools buildings, Norms and Design.

World Bank, (2000), Higher education in developing countries: peril and promise, Retrieved from http://documents.worldbank.org.