تحلیل تاب‌آوری سکونت‌گاه‌های روستایی در برابر مخاطرات خشک‌سالی مطالعه موردی: روستاهای شهرستان کوار، استان فارس

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمد شعبانی ¹ (استادیار گروه مهندسی آب، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.)
محسن ملکی ² (استادیار گروه منابع طبیعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.)
مرضیه مسیبی ³ (استادیار گروه منابع طبیعی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.)

تاريخ الإرسال : 12 السبت , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 14 الإثنين , ربيع الأول, 1444 تاريخ الإصدار : 05 الأحد , محرم, 1445

الکلمات المفتاحية: خشک‌سالی, تاب‎آوری, سکونت‌گاه‌های روستایی, شهرستان کوار,

ملخص المقالة :

اثرات گسترده خشک‌سالی بر روی زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم به عنوان یکی از چالش‌های پیش روی جوامع بشری محسوب می‌شود. پژوهش حاضر، به دنبال تعیین و سنجش تاب‎آوری خانوارهای روستایی در شهرستان کوار استان فارس با رویکرد بررسی سرمایه‌ها است. در این مطالعه، تاب‎آوری جامعه مورد بررسی در مواجهه با خسارات اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، زیرساختی، کالبدی بررسی شد. داده‌های مورد نیاز (52 متغیر در بعدهای مورد نظر) بر مبنای اکتشافی و با استفاده از پرسش‌نامه جمع آوری شده است. جامعه آماری از بین 198 نفر از نخبگان محلی شامل دهیاران، اعضای شورای اسلامی و معتمدان محلی انتخاب شد. نمونه‎ها در محدوده شهرستان کوار استان فارس زندگی می‎کردند که با استفاده از روش کوکران تعداد 131 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. داده‌های گردآوری شده با استفاده از آزمون‌های آماری t تک‌نمونه‌ای، روش رگرسیون چندمتغیره و ضریب همبستگی در نرم‌افزار SPSS 21 تجزیه و تحلیل شد. نتایج حاصل از اولویت‌بندی سرمایه‌ها از نظر میانگین امتیازات نشان داد که سرمایه‌های کالبدی، اجتماعی، زیست‌محیطی، اقتصادی و زیرساختی به ترتیب بیشترین تا کمترین اولویت را در تاب‌آوری منطقه در برابر بلای خشکسالی دارند. بین متغیرهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و تاب‎آوری روستاییان در برابر خشک‌سالی همبستگی وجود دارد. عامل اقتصادی، تاثیر بیشتری بر تاب‎آوری در برابر خشک‌سالی دارد. عوامل اجتماعی و کالبدی نیز تأثیر مثبتی بر توانایی جامعه برای مقابله با خشکسالی داشته و منجر به بهبود تاب‌آوری شده است. بنابراین هر چه منابع درآمد، دسترسی به زمین، دسترسی به آب و بهره‌مندی از اعتبارات بیشتر باشد، تاب‌آوری خانوارها در برابر خشکسالی کشاورزی و ظرفیت انطباق با آن بالاتر خواهد بود. همچنین توصیه می‌شود از طریق بهبود آموزش، آگاهی، هشدار اولیه مناسب، روابط اجتماعی قوی‌تر و تنوع منابع درآمدی، تاب‌آوری منطقه در برابر خشکسالی ارتقا یابد.

المصادر:

1. Akbarian Ronizi, S. R., & Ramezanzadeh Lasboyee, M. (2019). Farmers’ resilience against drought with an emphasis on economic factors and social capital in Rural Areas: A Case Study of Roniz in Estahban County. Journal of Rural Research, 10(2), 230-243.[In Persian]


2. Bahta, Y. T., & Myeki, V. A. (2021). Adaptation, coping strategies and resilience of agricultural drought in South Africa: implication for the sustainability of livestock sector. Heliyon, 7(7), e07607.


3. Burchfield, E., Williams, N. E., & Carrico, A. R. (2018). Rescaling drought mitigation in rural Sri Lanka. Regional Environmental Change, 18(8), 2495-2503.


4. Campbell, D., Barker, D., & McGregor, D. (2011). Dealing with drought: Small farmers and environmental hazards in southern St. Elizabeth, Jamaica. Applied Geography, 31(1), 146-158.


5. Fahad, S., Bajwa, A. A., Nazir, U., Anjum, S. A., Farooq, A., Zohaib, A., Sadia, S., Nasim, W., Adkins, S., & Saud, S. (2017). Crop production under drought and heat stress: plant responses and management options. Frontiers in Plant Science, 8, 1147.


6. Heydari Sareban, V. (2015). Investigating the ways of dealing with drought in rural areas from the perspective of agriculture organization (Case study: Isfahan province). Journal of Geography and Environmental Study, 4(15), 19-34. [In Persian].


7. Jafari, F., Shaban Ali Qomi, H., & Daneshvar Ameri, J. (2012). Analysis and analysis of farmers’ perceptions about drought management strategies (case study: Tarom Oliya city). Geographical Studies of Arid Regions, 4(5), 171-186.[In Persian]


8. Kelly, C., Ferrara, A., Wilson, G. A., Ripullone, F., Nolè, A., Harmer, N., & Salvati, L. (2015). Community resilience and land degradation in forest and shrubland socio-ecological systems: Evidence from Gorgoglione, Basilicata, Italy. Land Use Policy, 46, 11-20.


9. Lam, N. S. N., Reams, M., Li, K., Li, C., & Mata, L. P. (2016). Measuring community resilience to coastal hazards along the northern Gulf of Mexico. Natural Hazards Review, 17(1), 1-12.


10. Majnouni Tutakhaneh, A., Heydari Sareban, V., & Mofarrah Bonab, M. (2018). Evaluating the Effects of Lake Urmia’s Drought on Resilience Changes in Rural Settlements. Journal of Research and Rural Planning, 6(4), 65-89.[In Persian]


11. Malekan, A., Khani, F., Motiee Langroodi, H., & Darban Astane, A. (2020). The Impact of Social Capital on Improving Drought Resilience (Case Study: Kangaveh County Villages). Journal of Regional Planning, 10(38), 65-80. [In Persian]


12. Mehrabi, M., & Vali, A. A. (2021). Analysis of the effect of drought on resilience of human societies. Iranian Scientific Association of Desert Management and Control, 16, 77-92. [In Persian]


13. Mihunov, V. V., Lam, N. S. N., Rohli, R. V., & Zou, L. (2019). Emerging disparities in community resilience to drought hazard in south-central United States. International Journal of Disaster Risk Reduction, 41, 1-12.


14. Nahid, N., Lashgarara, F., Farajolah Hosseini, S. J., & Mirdamadi, S. M. (2021). Vulnerability of rural households in Fars province to food insecurity due to drought. Agricultural Extension and Education Research, 54(2), 1-18. [In Persian]


15. Rezaei, M. R. (2013). Evaluating the economic and institutional resilience of urban communities to natural disasters using PROMETHEE technique. Journal of Emergency Management, 2(1), 27-38.


16. Seyed Akhlaghi, S. J., & Taleshi, M. (2018). Improving the resilience of local communities Future Strategy for dealing with drought, Case study: Hablehrood watershed. Iran Natural Journal, 3(3), 60-68. [In Persian]


17. Shabani, M. (2009). Evaluation of Geostatistics Methods of Drought Severity Zonation in Fars Province. Water Engineering, 3(2), 31-36. [In Persian]


18. Sharifnia, F. (2012). Investigating the relationship between urban land use and the resiliency of the earthquake and solutions in the field of urban planning; Case study: Tehran, Region 10. (MA thesis). Tehran: Tehran University. [In Persian]


19. Statistical Centre of Iran. (2019). Annual statistical Bulletin of Fars province, 884p. [In Persian]


20. Wilson, G. A. (2012). Community Resilience and Environmental Transitions. Earth-scan, London.