شناسایی عوامل رشد و توسعه خوشه‌های صنعتی در بهبود رقابت‌پذیری با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) (نمونه مطالعاتی: منطقه کلان‌شهری تهران)

عاطفه کمالی ¹ ( گروه برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران )
محسن اسمعیلی ² ( دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران )
مهرداد رحمانی ³ ( دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران )

تاريخ الإرسال : 04 السبت , جمادى الأولى, 1445 تاريخ التأكيد : 20 الثلاثاء , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: خوشه‌های صنعتی, رقابت‌پذیری, مدل‌سازی ساختاری تفسیری, فرایند تحلیل شبکه ای, منطقه کلانشهری تهران,

ملخص المقالة :

امروزه چالش‌هایی مانند فقدان نوآوری، ناهماهنگی میان فعالیت‌های صنعتی با یکدیگر و با برنامه‌ریزی و مدیریت زیرساخت‌ها و بخش خدمات در مناطق شهری، به عنوان یکی از مهمترین موانع توسعه اقتصادی در شهرها و مناطق در حال توسعه شناخته شده است. برای مقابله با این چالش‌ها، راهبرد توسعه خوشه‌های صنعتی در مناطق شهری به عنوان یک رویکرد موثر توصیه شده است. خوشه‌های صنعتی به تمرکز جغرافیایی کسب ‌وکارها، تأمین‌کنندگان و مؤسسات مرتبط در یک زمینه یا صنعت خاص اشاره دارند. در این مقاله چیستی عواملی که سبب رشد و توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلانشهری تهران می‌شود به عنوان پرسش اصلی پژوهش صورت‌بندی شده و در راستای این سوال، کشف و شناسایی عوامل رشد و توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلان‌شهری تهران و تبیین اهمیت و ارتباط میان این عوامل، به عنوان هدف اصلی پژوهش تعریف شده است. این تحقیق ازنظر هدف، کاربردی و از نظر روش، کمی (توصیفی پیمایشی) است. به‌منظور تعیین سطح و اولویت‌بندی عوامل شناسایی شده از نظرات ۱۸ نفر از متخصصان در زمینة خوشه‌های صنعتی استفاده شده است. در این پژوهش ابتدا از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) استفاده شده و پس از مشخص‌شدن طبقه اهمیت و اولویت هر سری از عوامل، از تکنیک تحلیل شبکه‌ای (ANP) برای به‌دست‌آوردن اوزان هر یک از این عوامل در طبقه‌ها استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که پنج سطح اثرگذاری در بررسی عوامل مؤثر بر توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلان‌شهری تهران وجود دارد؛ سطح اول شامل: هزینة حمل‌ونقل، سهولت دسترسی به مواد اولیه؛ سطح دوم شامل: اعتمادسازی و شناسایی منافع مشترک، بهره‌برداری مناسب از محیط‌زیست؛ سطح سوم شامل: سهولت برقراری روابط اجتماعی و حمایت دولت؛ سطح چهارم شامل: همکاری دولت و بخش خصوصی در فراهم‌سازی اعتبار برنامه‌های توسعه؛ و سطح پنجم شامل دسترسی به سیستم‌های اطلاعاتی پیشرفته، دسترسی به نیروی کار ماهر و متخصص می‌باشد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل شبکه‌ای نشان می‌دهد که تقویت شرکت‌های کوچک در رتبه اول، وجود بازارهای رقابتی در رتبه دوم و افزایش رقابت بین شرکت‌ها در زمینة کیفیت نوآوری در رتبه سوم مهم‌ترین اولویت‌های توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلان‌شهری تهران است.