تحلیل شبکه شهری کلان منطقه‌ی جنوبغرب با تأکید بر بعد اقتصادی (مورد: استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد)

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

حامد قادرمرزی ¹ (استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه کرستان، سنندج، ایران)

تاريخ الإرسال : 26 الجمعة , رجب, 1436 تاريخ التأكيد : 16 الثلاثاء , ذو الحجة, 1436 تاريخ الإصدار : 10 الأربعاء , ذو الحجة, 1436

الکلمات المفتاحية: شبکه شهری, ضریب جینی, ماکروسفالی, قانون رتبه – اندازه, تعادل فضایی, کلان منطقه‌ی خوزستان,

ملخص المقالة :

       عصر اخیر، عصر پیدایش و گسترشِ شهرها است؛ شهرنشینی و تمایل به سکونت در شهرها در اکثر کشورهای جهان بالأخص کشورهای کمتر توسعه­یافته بیشتر شده است. این افزایش جمعیت بیشتر در شهرهای بزرگ متراکم شده­اند، از ویژگی­های عمدۀ شهرنشینی در کشورهای کمتر توسعه یافته علاوه بر تقدم شهرنشینی بر شهرگرایی و مشکلات اجتماعی- فرهنگی درون شهری، توزیع فضایی نامناسب شهرها در نظام شبکه شهری می­باشد. بطوری­که بروز پدیده­ی ماکروسفالی در نظامِ شهری بیشتر کشورهای کمتر توسعه یافته نمایان است و اندازه شهر بزرگ در این کشورها 5 تا 10 برابرِ اندازۀ جمعیت شهرِ دوم است. تجمع و تمرکز فعالیت­های اداری - سیاسی و متعاقبِ آن فعالیت­های بازرگانی- اجتماعی و ... در شهرِ اول به عنوان عاملِ بازدارندۀ توسعه، در سایر مناطق، عمل می­کند. هدف از این مقاله، بررسی و تحلیل شبکه شهری در کلان منطقه­ی خوزستان (مشتمل بر استان­های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد) می­باشد. نوع تحقیق به لحاظ هدف، شناختی و روشِ تحقیق ترکیبی از روش­های کمی- تحلیلی است و در آن با بکارگیری مدل­های قانونِ رتبه – اندازۀ زیپف، مرتبه- اندازه تعدیل شده، ضریبِ آنتروپی، شاخصِ تمرکزِ شهری، منحنیِ لورنز و ضریبِ جینی به تحلیلِ شبکۀ شهریِ مناطق مورد مطالعه، پرداخته شده است و نقش اقتصادی کلان منطقه طی دهه­های اخیر مورد بررسی واقع شده است. نتایجِ نشان می­دهد: که نظام شهری کلان منطقه­ی خوزستان از قانون رتبه - اندازه پیروی نمی­کند. تعادلِ فضایی نسبتاً مناسبی بین تعداد جمعیت و تعداد شهرها در سطحِ کلان منطقه، برقرار است. توزیع جمعیت شهرها و گروه­های شهری نیمه متعادل، است. و در نهایت در سطحِ کلان منطقه، نخست شهری (اهواز)، آن چنان شدت دارد که منجر به تشکیل پدیده ماکروسفالی در سطح کلان منطقه شده است. اما جهت جلوگیری از شکل­گیریِ نخست شهری، در سطح کلان منطقه باید ضمن تمرکززدایی و جلوگیری از مهاجرت­های درون استانی، شهرهای کوچک و میانی را تقویت کرد. 

المصادر:

1. بهفروز، فاطمه (1374): زمینه های غالب در جفرافیای انسانی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران.


2. پوراحمد، احمد و علی اصغر پیله ور ( 1383): «روند رشد و توسعه کلانشهرهای کشور»، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره 48، تهران، صص 38-25.


3. پژوهش و عمران (1383): طرح جامع ناحیه اهواز، سازمان مسکن و شهرسازی استان خوزستان، اهواز.


4. حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی (1385): کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات عم نوین، چاپ اول، یزد.


5. سرور، رحیم (1384): جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.


6. زبردست، اسفندیار (1383): اندازه شهر، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ اول، تهران.


7. عابدین درکوش، سعید (1381): درآمدی بر اقتصاد شهری، مرکز نشر دانشکاهی، چاپ دوم، تهران.


8. عظیمی، ناصر (1381): پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری، نشر نیکا، چاپ اول، تهران.


9. فرید، یدا ... (1368): جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ اول، تبریز.


10. قادرمرزی، حامد (1388): «تحولات ساختاری – کارکردی روستاهای حریم شهر سنندج در فرآیند گسترش فضایی شهر (طی دوره 1387-1355)، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.


11. کلانتری، خلیل (1380): توسعه منطقه ای (تئوریها و تکنیک­ها)، انتشارات خوشبین، چاپ اول، تهران.


12. مشهدیزاده دهاقانی، ناصر (1378): تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ سوم، تهران.


13. مرکز آمار ایران (1385): گزیده اطلاعات جمعیتی سال کل کشور، تهران.


14. نظریان، اصغر (1379): جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ سوم، تهران.  


15. Mathur, O.P. (1997): "regional development planning and management in Asia: a retrospective and perspective review, in regional development planning and management of urbanization: experience from developing countries, UNCHS, Nairobi, Kenya, pp.63-103.