واکاری در هنر معماری ایران باستان و بررسی میزان تاثیرپذیری سلجوقیان از هنر تزئین معماری ساسانیان
فرناز دهقانی اسمعیل آقا محله
1
(
دانشجوی دکتری ، واحد بجنورد ، دانشگاه آزاد اسلامی ، بجنورد ، ایران
)
امیر اکبری
2
(
گروه تاریخ ، واحد بجنورد ، دانشگاه آزاد اسلامی ، بجنورد ، ایران
)
امید سپهری
3
(
گروه تاریخ، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران
)
الکلمات المفتاحية: ایران باستان ( ساسانیان), تزیین معماری, سلجوقیان,
ملخص المقالة :
پس فروپاشی حکومت ساسانیان و ظهور اسلام در ایران فقر هنری اعراب سبب شد تا هنرمندان مسلمان شاکله هنر اسلامی را بر پایه سنتهای های هنر ایران باستان بنا نهند. بررسی منابع و مآخذ و مقالات بیانگر این است که در ایران باستان به ویژه در دوره ساسانیان اصول معماری بر احداث گنبد، طاق نما، ایوان، با استفاده از مصالح ساخت و تزئین به مانند آجر، گچ، کاشی و غیره بوده است. لذا در این پژوهش تلاش بر آن است با واکاری هنرهای تزئین در معماری ایران باستان به بررسی میزان تاثیر پذیری سلجوقیان از هنر تزئینی ساسانیان پرداخته شود. بنابراین ضروریست تا تشابهات هنر تزئینی ادوار مختلف تاریخی را شناساند و سهم ساسانیان در موفقیت معماران سلجوقی در استفاده از هنر تزئینی مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در این مقاله با استناد به منابع کتابخانه‌ای همراه با رویکرد تحلیلی و توصیفی است. طبق دستاورد بررسی های انجام شده، از آنجایی که ایرانیان از پیشینه تمدنی غنی برخوردار بودند، حکومت‌ها را بر آن داشتند تا از این میراث فرهنگی کهن استفاده نموده و شاخص‌های هنری به طرزی باشکوه در معماری‌های بناهای ایجاد شده متجلی گردید و طی قرون متمادی تکامل و تداوم یافت.
1- آمیه، پیر.(1349)، تاریخ عیلام، ترجمه شیرین بیانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.#
2- اتینگهاوزن، ریچارد. (1371)، هنر و معماری اسلامی،ترجمه یعقوب آژند، تهران: سمت.#
3- اتینگهاوزن ، ریچارد.(1376)، هنر ساسانی و غزنوی ایران،،ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.#
4- انصاری، جمال. (1376)، پیشینه هنر گچبری در ایران باستان (تزیینات وابسته به معماری ایران )، تهران: سازمان ميراث فرهنگی. #
5- برند، باربارا. (1383)، هنر اسلامی، ترجمه مهناز شایسته فر، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.#
6- بلخاری، حسن. ( ۱۳۸۲(، سرگذشت هنر در تمدن اسلامی، تهران: نشر حسن افرا.#
7- بمباچي، م. (1376)، هنر ساماني و غزنوي، ترجمه يعقوب آژند، تهران: مولي.#
8- پاپا دو پولو، الکساندر. (1368)، معماري اسلامي، ترجمه حشمت جزئي، تهران: رجا.#
9- پرادا، ایدت.( ۱۳۵۶)، هنر ایران باستان ( تمدن‌های پیش از اسلام) ترجمه یوسف مجید‌زاده، تهران: دانشگاه تهران.#
10- پیرنیا، محمد کریم.(1387)، سبک شناسی معماری ایرانی، تدوین: غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات سروش دانش، چاپ چهارم.#
11- پوپ، آرتور. (بی تا)،هنر ایران در گذشته و آینده، ترجمه عیسی صدیق، تهران: موسسه عالی خدمات.#
12- پوپ، آرتور.(1382)، معماری ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران: اختران. #
13- پوپ، آرتور اپهام. (1338)، شاهکارهای هنرایران، اقتباس از پیروز خانلری، تهران: فرانکلین. #
14- جی آ بویل، و همکاران.( ۱۳۷۱)، تاریخ ایران کمبریج، ج5، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.#
15- حاتم، غلامعلي.(1379)، معماري اسلامي ايران دردوره سلجوقيان، تهران: ساجد.#
16- حقیقت، عبدالرفیع.( ۱۳۸۵)، تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی از کهن‌ترین زمان تاریخی تا پایان دوره قاجاریه از مانی تا کمال الملک، ج 1 ، کومش.#
17- دیاکانوف، میخایلوویچ.( ۱۳۷۳)، تاریخ ماد، کریم کشاورز، تهران: امیرکبیر.#
18- دیماوند، موریس.( ۱۳۸۹)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله زیار، تهران: علمی و فرهنگی.#
19- رادا، ایدت. (1357)، هنر ایران باستان، ترجمه یوسف مجید زاده، دانشگاه تهران: تهران.#
20- زکی، محمد حسن.(1366)، تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمد خلیلی، تهران: اقبال.#
21- زمانی، عباس. (1355)، تاثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی، تهران: وزارت فرهنگ.#
22- زمرشیدی، حسین. (1377)، معماري ایران (مصالح شناسی سنتی )، تهران: انتشارات آزاد، تهران.#
23- زمرشیدی، حسین. (1355)، گره چینی در معماری اسلامی و هنرهای دینی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، تهران.#
24- زمرشیدی، حسین.( ۱۳۷۴)، مسجد در معماری ایران، چاپ اول، تهران: کیهان.#
25- زمرشیدی، حسین.( ۱۳68)،اجرای ساختمان با مصالح سنتی، تهران: انتشارات افشار.#
26- سرفراز، علی اکبر، بهمن فیروزمندی.( ۱۳۷۸)، باستان شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، تهران: انتشارات مارلیک.#
27- سفر، فواد، محمدعلی مصطفی.(1376)، هترا (خضرا) ترجمه نادر کریمیان سردشتی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.#
28- فرای، ریچارد.( ۱۳۶۹)، سرزمین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات سروش.#
29- کاتلی، مارگریتا و لویی، هامبی. (۱۳۸۴)، تاریخ هنر ایران ( هنر سلجوقی و خوارزمی)،ج2، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.#
30- کاتلی، مارگریتا و لویی، هامبی. (1376)، هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.#
31- کالج، مالکوم. (1391)، اشکانیان (پارتیان)، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات هیرمند.#
32- کانوری، استفانو،توموکوفوسویا. (1381)، کاشی‌های ایرانی، ترجمه مهناز شایسته فر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.#
33- کونل، ارنست. ( ۱۳۵۵)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران: طوس.#
34- کیانی، محمد یوسف. (1376)، تزیینات وابسته به معماری دوره اسلامی در ایران، تهران: سازمان فرهنگی.#
35- کیانی، محمد یوسف و عبدالله قوچانی.(1362)، مقدمه‌ای بر هنر کاشی کاری ایران، تهران: نشر شرکت افست.#
36- گدار، اندره. ( ۱۳77).آثار ايران، ترجمه ابوالحسن سروقد، مشهد: بنياد پژوهشهاي آستان قدس: ج3.#
37- گشايش، فرهاد.( ۱۳88)، تاريخ هنر ايران و جهان، تهران: انتشارات عفاف.#
38- گیرشمن، رومن. (1350) ، هنر ایران دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام وره وشی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.#
39- گیرشمن، رومن. (1346) ، هنر ایران ( در دوران ماد و هخامنشی)، ترجمه عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.#
40- گیرشمن، رومن. (1376) ، تاریخ هنر ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.#
41- مجید زاده، یوسف.(1376)، تاریخ و تمدن بین النهرین، ج3 ، تهران: مرکز دانشگاهی.#
42- مقدسی، علی. ( ۱359)، بناهای تاریخی خراسان، مشهد: اداره کل فرهنگ خراسان.#
43- مکی نژاد، مهدی. (1387)، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزیینات معماری، تهران: انتشارات سمت، سازمان مطالعه کتب علوم انسانی دانشگاهی. #
44- مورتگات، آنتوان.(1377)، هنر بین النهرین، ترجمه زهره باستی و محمد رحیم صراف، تهران:سمت.#
45- نصیری انصاری، محمود. (1350)، سیری در معماری ایران، تهران: هنرسرای عالی.#
46- نعیمی، غلامرضا. (1376)، دزفول شهر آجر، تهران: انتشارات فرهنگی.#
47- واندنبرگ، لویی. (1379(، باستان شناسی ایران باستان، عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران .#
48- وزیری، علی نقی. (1373)، تاریخ نجومی هنرهای مصور، هیرمند#
49- ویلسون، کریستی. (1317)، تاریخ صنایع ایران، ترجمه عبدالله مزیار، تهران: چاپ دوم.#
50- هرمان، جورجینا. (1373)، تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه مهرداد وحدتی. تهران: انتشارات حوزه هنری.#
51- هیل، درک و لولگ گرابر. ( ۱۳۷۵)، معماری تزئینات اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی، تهران: بی جا.#
مجلات
52- زماني ، عباس. (1355)، «مقرنس تزئيني در آثار تاريخي ايران» ، مجله هنر و مردم ، شماره 3.#
53- سپنتا، عبدالحسین. (۱۳۴۵)، «تزیینات آجری در معماری اسلامی ایران»، مجله معارف اسلامی، سازمان اوقاف، شماره 2.#
54- سجادی، علی. (بی تا)، «هنر گچبری در معماری اسلامی ایران»، مجله اثر، شماره ۲۵، بی جا.#
55- ملک زاده ، مهرداد. (1373)، «آجر لعابدار از نوع بوگان در مزوه شرق کهن، توکیو»، مجله باستان شناسی و تاریخ، سال نهم شماره 1، بی جا.#
56- موسوی، زهرا.(1381)، کاربرد مقرنس در معماری، «کتاب ماه هنر» ، شماره ۴۶.#
مقالات
57- انصاری، جمال. (1365)، «گچبری گچبری دوران ساسانی و تاثیر آن در هنرهای اسلامی»، زمستان ۱۳۶۵، هنر شماره ۱۳.#
58- هادیان، دهکردی. (1380)، «گزارش مطالعات روی خاک منطقه چغازنبیل جهت ساخت خاک مناسب برای ساخت مصالح مرمت»، پروژه بین المللی حفاظت و مرمت مجموعه چغازنبیل.#
