بررسی قاعده¬ی آتش نشان در فقه امامیه و امکان اعمال آن در حقوق ایران

الموضوعات : آموزه های فقه و حقوق جزاء

ابوذر بهروزی ¹ (دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحداراک، دانشگاه آزاداسلامی، اراک،ایران.)
عباس کاظمی نجف ابادی ² (استادیارگروه حقوق دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. )
سهیل طاهری ³ (استادیار گروه حقوق، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاداسلامی، شهر قدس،ایران.)

تاريخ الإرسال : 16 الإثنين , شعبان, 1445 تاريخ التأكيد : 04 الإثنين , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 18 الإثنين , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: قاعده¬ی احسان, قاعده¬ی آتش نشان, ضمان آتش نشان,

ملخص المقالة :

گاه، برخی اعمال واجب، مستلزم تعرض به حقوق دیگران است. در ادبیات حقوق کامن لا، این مهم، تحت عنوان: قاعده¬ی آتش نشان، نام گرفته است. این قاعده، برگرفته از واقعه¬ی عمل آتش¬نشان برای اطفاء حریق است که ممکن است حین اطفاء حریق، به حقوق همسایگان، آسیبی وارد رساند. اصل بر این است که قانون می¬بایست به طور کامل اجرا شود، اما گاه برای اجرای واجب اهم نیاز است که قانون زیر پا نهاده شود. نوشتار پیش رو، قاعده¬ی آتش نشان از دیدگاه فقهی مورد مطالعه و بررسی قرار می¬دهد. در حال حاضر، تنها به‌ موجب قاعده-ی فقهی احسان و استناد به اصل 167 قانون اساسی، ابتداء، خواسته جبران خسارت علیه نجات دهنده طرح‌ می¬شود، که معمولاً، مورد تائید قرار می‌گیرد، پس از آن، دعوایی از طرف نجات دهنده علیه نجات یافته، طرح می¬شود که پذیرش آن به تفسیر قاضی از قواعد فقهی لاضرر، احسان، تسبیب و اتلاف بستگی دارد. نوشته بودن نظام حقوقی کشور، چنین ایجاب می¬کند که مسائل حقوقی، باید به صراحت در قوانین بیان شده باشد تا ابهامی ناشی از خلا قانونی، پدید نیاید؛ از این رو، نیاز است که در قوانین مدنی و کیفری کشور، در خصوص موضوع مورد سخن، داشتن حسن نیت را در ارتکاب افعال خلاف قانون، از استثناءها دانست تا با حذف جریان تشریفات غیر ضروری اداری و قضائی، انگیزه احسان و کمک به همنوعان افزایش یابد.

المصادر:

قرآن کریم.
1. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1411ق)، لسان العرب، قم، دارالکتب.
2. امیری قائم مقامی، عبدالمجید، (1347)، حقوق تعهدات، تهران، گنج دانش.
3. انصاری، مرتضی بن محمد امین، (1368)، کتاب المکاسب، قم، انتشارات علامه.
4. انصاری، محمد علی، (1415ق)، موسوعة الفقهیة المسیرة، قم، مجمع فکر اسلامی.
5. تفسیلی، ابوالفضل، (1410ق)، وجوه القرآن، قم، دار الکتب.
6. حجازی، عبد الحی، (1409ق)، استفتائات، قم، دار الکتب.
7. حراج، علیرضا؛ پورمحمد، اباست؛ بشیری، اکبر، (1403)، اجرای احکام مدنی خسارات روحی در حقوق ایران و انگلستان، آموزه¬های فقه و حقوق جزاء، شماره: 1، ص23-42.
8. حیاتی، علی عباس، (1380)، اداره فضولی مال غیر در حقوق مدنی ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق مصر و فرانسه، مجله حقوقی دادگستری، شماره: 37، ص1-25.
9. خویی، سید ابوالقاسم، (1420ق)، مصباح الفقاهه، قم، دار الکتب.
10. سنهوری، عبد الرزاق احمد، (1412ق)، نظریه¬ عمومی تعهدات، بیروت، انتشارات محمد الدّایه.
11. طبرسی، فضل بن حسن، (1422ق)، مجمع البیان، قم، دارالکتب.
12. عامری، پرویز، (1381)، مبانی اداره مال غیر در اسلام، مجله رهنمون، شماره: 1، ص1-33.
13. فاضل لنکرانی، محمد، (1411ق)، القواعد الفقهیة، قم، دار الکتب.
14. کاتوزیان، ناصر، (1370)، حقوق مدنی، اعمال حقوقی، تهران، انتشارات بهمن برنا.
15. کاتوزیان، ناصر، (1371)، وقایع حقوقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16. کاتوزیان، ناصر، (1374)، الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
17. لطفی، اسد الله، (1379)، قاعده احسان، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره: 52، ص1-33.
18. لطفی، اسد الله، (1379)، موجبات و مسقطات ضمان، تهران، انتشارات مجد.
19. مراغه‌ای، میر عبدالفتاح، (1418ق)، العناوین الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
20. مصطفوی، سید مصطفی، (1384)، احسان، منبع مسئولیت، فقه و حقوق، شماره: 6، ص1-33.
21. مکارم شیرازی، ناصر، (1411ق)، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع).
22. موسوی بجنوردی، میرزا حسن، (1371)، القواعد الفقهیة، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.