بررسی قاعده¬ی آتش نشان در فقه امامیه و امکان اعمال آن در حقوق ایران

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

ابوذر بهروزی ¹ , عباس کاظمی نجف ابادی ² , سهیل طاهری ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحداراک، دانشگاه آزاداسلامی، اراک،ایران.
2 - استادیارگروه حقوق دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه حقوق، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاداسلامی، شهر قدس،ایران.

تاریخ دریافت : 1402/12/07 تاریخ پذیرش : 1403/03/21 تاریخ انتشار : 1403/04/04

کلید واژه: قاعده¬ی احسان, قاعده¬ی آتش نشان, ضمان آتش نشان,

چکیده مقاله :

گاه، برخی اعمال واجب، مستلزم تعرض به حقوق دیگران است. در ادبیات حقوق کامن لا، این مهم، تحت عنوان: قاعده¬ی آتش نشان، نام گرفته است. این قاعده، برگرفته از واقعه¬ی عمل آتش¬نشان برای اطفاء حریق است که ممکن است حین اطفاء حریق، به حقوق همسایگان، آسیبی وارد رساند. اصل بر این است که قانون می¬بایست به طور کامل اجرا شود، اما گاه برای اجرای واجب اهم نیاز است که قانون زیر پا نهاده شود. نوشتار پیش رو، قاعده¬ی آتش نشان از دیدگاه فقهی مورد مطالعه و بررسی قرار می¬دهد. در حال حاضر، تنها به‌ موجب قاعده-ی فقهی احسان و استناد به اصل 167 قانون اساسی، ابتداء، خواسته جبران خسارت علیه نجات دهنده طرح‌ می¬شود، که معمولاً، مورد تائید قرار می‌گیرد، پس از آن، دعوایی از طرف نجات دهنده علیه نجات یافته، طرح می¬شود که پذیرش آن به تفسیر قاضی از قواعد فقهی لاضرر، احسان، تسبیب و اتلاف بستگی دارد. نوشته بودن نظام حقوقی کشور، چنین ایجاب می¬کند که مسائل حقوقی، باید به صراحت در قوانین بیان شده باشد تا ابهامی ناشی از خلا قانونی، پدید نیاید؛ از این رو، نیاز است که در قوانین مدنی و کیفری کشور، در خصوص موضوع مورد سخن، داشتن حسن نیت را در ارتکاب افعال خلاف قانون، از استثناءها دانست تا با حذف جریان تشریفات غیر ضروری اداری و قضائی، انگیزه احسان و کمک به همنوعان افزایش یابد.

چکیده انگلیسی:

Sometimes, some obligatory actions require violating the rights of others. In the law literature of Common Law, this issue is called the firefighter rule. This rule is derived from the event of a firefighter's action to extinguish a fire, which may harm the rights of the neighbors during extinguishing fire. The principle is that the law must be fully implemented, but sometimes the law needs to be violated for the most obligatory. The following article has studied and surveyed the firefighter rule from jurisprudence approach. It was concluded that currently only according to the jurisprudential rule of benevolence and reference to principle 167 of the Constitution, first the demand for compensation is raised against the rescuer, which is usually approved, then a claim by the rescuer against the rescued, which is accepted by the interpretation of the judge depends on the jurisprudence rules of La-zarar, beneficence, benevolence and loss. Being written of the country's legal system requires that legal issues be clearly stated in laws that not lead to the ambiguities resulted from legal gaps. Therefore, there is a need to consider having good intentions as an exception to committing illegal acts in the civil and criminal laws of the country, so that with the elimination of the flow of administrative and judicial formalities of this matter, the motivation of benevolence and helping fellow human beings increases.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.
1. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1411ق)، لسان العرب، قم، دارالکتب.
2. امیری قائم مقامی، عبدالمجید، (1347)، حقوق تعهدات، تهران، گنج دانش.
3. انصاری، مرتضی بن محمد امین، (1368)، کتاب المکاسب، قم، انتشارات علامه.
4. انصاری، محمد علی، (1415ق)، موسوعة الفقهیة المسیرة، قم، مجمع فکر اسلامی.
5. تفسیلی، ابوالفضل، (1410ق)، وجوه القرآن، قم، دار الکتب.
6. حجازی، عبد الحی، (1409ق)، استفتائات، قم، دار الکتب.
7. حراج، علیرضا؛ پورمحمد، اباست؛ بشیری، اکبر، (1403)، اجرای احکام مدنی خسارات روحی در حقوق ایران و انگلستان، آموزه¬های فقه و حقوق جزاء، شماره: 1، ص23-42.
8. حیاتی، علی عباس، (1380)، اداره فضولی مال غیر در حقوق مدنی ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق مصر و فرانسه، مجله حقوقی دادگستری، شماره: 37، ص1-25.
9. خویی، سید ابوالقاسم، (1420ق)، مصباح الفقاهه، قم، دار الکتب.
10. سنهوری، عبد الرزاق احمد، (1412ق)، نظریه¬ عمومی تعهدات، بیروت، انتشارات محمد الدّایه.
11. طبرسی، فضل بن حسن، (1422ق)، مجمع البیان، قم، دارالکتب.
12. عامری، پرویز، (1381)، مبانی اداره مال غیر در اسلام، مجله رهنمون، شماره: 1، ص1-33.
13. فاضل لنکرانی، محمد، (1411ق)، القواعد الفقهیة، قم، دار الکتب.
14. کاتوزیان، ناصر، (1370)، حقوق مدنی، اعمال حقوقی، تهران، انتشارات بهمن برنا.
15. کاتوزیان، ناصر، (1371)، وقایع حقوقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16. کاتوزیان، ناصر، (1374)، الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
17. لطفی، اسد الله، (1379)، قاعده احسان، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره: 52، ص1-33.
18. لطفی، اسد الله، (1379)، موجبات و مسقطات ضمان، تهران، انتشارات مجد.
19. مراغه‌ای، میر عبدالفتاح، (1418ق)، العناوین الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
20. مصطفوی، سید مصطفی، (1384)، احسان، منبع مسئولیت، فقه و حقوق، شماره: 6، ص1-33.
21. مکارم شیرازی، ناصر، (1411ق)، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع).
22. موسوی بجنوردی، میرزا حسن، (1371)، القواعد الفقهیة، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.