نمادشناسی رؤیای بزرگ ضحّاک و افراسیاب در شاهنامۀ فردوسی
الموضوعات :
معصومه رمضانی
1
(دانش‌آموختة دورة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه آزاد اسلامی. واحد دزفول. ایران.)
الکلمات المفتاحية: اسطوره, افراسیاب, ضحّاک, رؤیا, ناخودآگاه جمعی,
ملخص المقالة :
چکیده اسطوره روایتیست که به مردم در فهم جریان‌های معمول روانی و راه های رشد انسان در مسیر زندگی کمک می کند. رؤیا نیز پدیدۀ طبیعی و برون فکنی خاصِّ ناخودآگاه است که در خودآگاه ظهور می یابد. اسطوره و رؤیا دارای زبانیست که با شناخت نماد ها به رمز و راز آن ها پی‌خواهیم بُرد. بر مبنای این پژوهش، شاهنامۀ فردوسی در برگیرندۀ رؤیاهایی با سرشت جمعی- اسطوره ایست که با زبانی نمادین شخصیّت ِ رؤیابین را از رخ‌دادهایی آگاه می سازد که در آینده رخ خواهد داد تا چاره‌ای بیندیشد و از وقوع آن در عالم خودآگاه پیش گیری کند. رؤیای ضحّاک و افراسیاب، دو پادشاه اهریمنی شاهنامه، رؤیاهایی بزرگ و دربرگیرندۀ تصویر‌های کهن الگویی ناخودآگاه جمعیست. رؤیای هراس‌ناک ضحّاک بیان گر نابودی او به‌دست فریدونِ قهرمان است که با قیام کاوۀ آهن‌گر در عالم خودآگاه بوقوع می پیوندد و فریدون، به فرمان سروش او را در کوهِ دماوند زندانی می کند. رؤیای رازآمیز افراسیابِ پیمان شکن نیز پیامدش مرگ و نابودی اوست، به این معنا که پس از سال ها جنگ و خون ریزی به کین سیاوش، کی‌خسرو به زندگی اهریمنِ پیمان شکن پایان می بخشد.
فهرست منابع
- آموزگار، ژاله. (1386). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
- آموزگار، ژاله. (1387). زبان، فرهنگ، اسطوره، تهران: معین.
- اردستانی‌رستمی، حمید‌رضا. (1394). زروان در حماسة ملّی ایران، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1382). زیر آسمانههای نور، تهران: پژوهش‌کدۀ مردم‌شناسی (معاونت پژوهشی) و افکار.
- اسنودن، روت. (1388). خودآموز یونگ، ترجمۀ نورالدّین رحمانیان، تهران: آشیان.
- بلعمی، ابومحمّد بن محمّد. (1385). تاریخ‌الرّسل و الملوک، تصحیح محمّدتقی بهار، به کوشش محمّدپروین گنابادی، تهران: زوّار.
- پالمر، مایکل. (1388). فروید، یونگ و دین، ترجمۀ محمّد دهگانپور و غلام‌رضا محمودی، تهران: رشد.
- ثعالبی، عبدالملک بن محمّد. (1385). شاهنامة ثعالبی (در شرح احوال سلاطین ایران)، ترجمۀ محمود هدایت، تهران: اساطیر.
- دوستخواه، جلیل. (1383). اوستا، کهنترین سرودها و متنهای ایرانی، تهران: مروارید.
- شایگان، داریوش. (1380). بتهای ذهنی و خاطرۀ ازلی، تهران: امیرکبیر.
- شاملو، سعید. (1388). مکتبها و نظریّهها در روانشناسی شخصیّت، تهران: رشد.
- شوالیه، ژان و آلن‌گربران. (1384). فرهنگ نمادها، ج1 و ج2، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- شوالیه، ژان و آلن‌گربران. (1382). فرهنگ نمادها، ج3. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- شوالیه، ژان و آلن‌گربران. (1385). فرهنگ نمادها، ج4. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- شوالیه، ژان و آلن‌گربران. (1387). فرهنگ نمادها، ج5. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- شولتز، دوان. پی و سیدنی اِلِن شولتز. (1387). نظریّههای شخصیّت، ترجمۀ یحیا سیّد محمّدی، تهران: ویرایش.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق و همکاران
(محمود امیدسالار جلد ششم، ابولفضل خطیبی جلد هفتم)، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- فدایی، فربد. (1389). کارل گوستاو یونگ و روانشناسی تحلیلی او، تهران: دانژه.
- فوردهام، فریدا. (1388). مقدّمهای بر روانشناسی یونگ، ترجمۀ مسعود میر بهاء، تهران: جامی.
- کاست، وِرنا. (1391). بازهم من (احساس ارزش به خود و تجربۀ هویّت)، ترجمۀ تورج رضا بنیصدر، تهران: لیوسا.
- کمپبل، جوزف. (1389). قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسرو‌پناه، مشهد: گل آفتاب.
- کُومن، فرانتس والری ماری. (1383). آیین پر رمز و راز میترایی، ترجمۀ هاشم رضی، تهران: بهجت.
- گورین، ویلفرد و دیگران. (1388). درآمدی بر شیوههای نقد ادبی، ترجمۀ علی‌رضا فرح‌بخش و زینب حیدری‌مقدّم، تهران: ره‌نما.
- لوییز فون فرانتس، ماری. (1389). «فرایند فردیّت»، انسان و سمبولهایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی، صص270-285.
- لوییز فون فرانتس، ماری. (1392). نوجوان ابدی (تفسیر روانشناختی کتاب شازده کوچولو)، ترجمه و تحلیل تورج رضا بنیصدر، تهران: لیوسا.
- لوفلر– دلاشو، مارگریت. (1386الف). زبان رمزی قصّههای پری‌وار، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: توس.
- لوفلر– دلاشو، مارگریت. (1386ب). زبان رمزی افسانهها، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: توس.
- مادیورو، رنالدو و جوزف ویلرایت. (1386). «کهن‌الگو و انگارۀ کهن‌الگویی»، ترجمۀ بهزاد برکت، روانکاوی 2 (مجموع مقاله‌ها)، ارغنون 22، تهران: وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی، ص282.
- منصوریان سرخگریه، حسین و بهجت تربتی‌نژاد. (1389). «رؤیای اسطورهها در شاهنامه»، فصل‌نامة پژوهشی ادبی، شمارة 18، صص122-123.
- مورنو، آنتونیو. (1392). یونگ، خدایان، انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
- هال، جیمز. (1390). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمة رقیّه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
- هاید، مگی. (1389). یونگ، (قدم اوّل)، ترجمۀ نورالدّین رحمانیان، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
- هینلز، جان راسل. (1383). شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ باجلان فرّخی، تهران: اساطیر.
- هینلز، جان راسل. (1388). اسطورههای ایرانی، ترجمۀ مهناز شایستهفر، تهران: مؤسّسة مطالعات هنر اسلامی.
- یاکوبی، یولاند. (1366). «سه مفهوم اساسی در روانشناسی یونگ»، رمز و مثل در روانکاوی،ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: توس، ص463.
- یاحقّی، محمّدجعفر و فرزاد قائمی. (1387). «رمز و نمادپردازی در شاهنامه»، اسطوره متنِ هویّت‌ساز، به کوشش بهمن نامورمطلق، تهران: علمی و فرهنگی، صص89-102.
- یاوری، حورا. (1382). «روانکاوی و اسطوره»، گسترۀ اسطوره، گفت‌وگوهای محمّدرضا ارشاد، تهران: هرمس و مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدّنها، صص351-359.
- یوستی، فردیناند. (1388). بندهش هندی (متنی به زبان پارسی میانه)، ترجمۀ رقیّه بهزادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- یونگ، کارل گوستاو. (1385). مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.
- یونگ، کارل گوستاو. (1387). به سوی شناخت ناخودآگاه انسان و سمبولهایش، ترجمۀ حسن اکبریان طبری، تهران: دایره.
- یونگ، کارل گوستاو. (1389الف). انسان در جست‌وجوی هویّت خویشتن، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: گل‌بانگ.
- یونگ، کارل گوستاو. ( 1389ب). روح و زندگی، ترجمۀ لطیف صدقیانی، تهران: جامی.
- یونگ، کارل گوستاو. (1389پ). «کندوکاو در ناخودآگاه»، انسان و سمبولهایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.
- یونگ، کارل گوستاو. (1390 الف). خاطرات، خواب‌ها، تفکّرات، ترجمۀ بهروز ذکا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
- یونگ، کارل گوستاو. (1390ب). چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی (به‌نشر).
- یونگ، کارل گوستاو. (1390پ). سمینار یونگ دربارۀ زرتشت نیچه، ترجمۀ سپیده حبیب، تهران: قطره.
- یونگ، کارل گوستاو. (1390ت). انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود، ترجمۀ فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
- یونگ، کارل گوستاو. (1390ث). روانشناسیوکیمیاگری، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.
- M.H. Abrams. (1999). A Glossary of Literary Terms. 311. Earl mcpeek publisher, Massachusetts.
