بررسی گفتمان روایی در شاهنامة فردوسی
الموضوعات :ذوالفقار علامی 1 , آرزو حیدری 2
1 - دانشیار دانشگاه الزهرا
2 - دانشجوی دکتری الزهرا
الکلمات المفتاحية: شاهنامه, گفتمان روایی, کارکرد ارتباطی, کارکرد ایدؤلوژی, لینت ولت,
ملخص المقالة :
شاهنامۀ فردوسی دارای ظرفیّت های علمی جالب توجّهی در حوزۀ روایت شناسی و دستور زبان روایت است. آن چه در پی می آید، بررسی یک گونۀ روایی به عنوان گفتمان روایی در شاهنامه است که راوی پس از روایت، به یک باره از جهان داستان خارج می شود و روی سخن را به سوی خواننده می گرداند و با او به گفت وگو و مخاطبه می نشیند. اتّخاذ این شیوۀ روایی، معمولاً در پایان هر داستان، بر محور اغراض بلاغی و مقاصد گفتمانی معیّن بنا شده است و در القای حسِّ باور پذیری داستان مؤثّر است و حضور خواننده را به طور برجسته در قاب تصویر قرار می دهد. در این فضای ترسیم شده می توان کارکرد ارتباطی و عاطفی گفتمان روایی را بویژه با تغییر زمان از گذشته به حال ملاحظه کرد. هم‌چنین روی کرد روایت شناختی این نوع زاویۀ دید، انتقال عواطف، ایدؤلوژی، حالت های ذهنی و ایجاد حس و درگیری عاطفی مستقیم راوی با خواننده است. حالات ذهنی و دیدگاه‌های ایدؤلوژیکی نویسنده با فرجام کنش ها و روی دادها، ارتباط مستقیم و منطقی دارد و به نوعی نویسنده به نقد و قضاوت اعمال و رفتار کنش گران می پردازد و باورهای فکری خود را ابراز می دارد و خواننده نیز ناخودآگاه همان برداشتی را اتّخاذ می کند که نویسنده ابراز داشته است و قضاوت او را می پذیرد. هدف نگارنده در مقالۀ پیشِ رو، ضمن تأکید بر اهمّیّت این گونۀ روایی، تشریح و تبیین مقاصد راوی در گفت وگوی مستقیم با مخاطب است که بر پایۀ نقد روایی و آرای روایت شناسان ساختارگرا چون ولت انجام گرفته است.
- آبرامز، مایر هاوارد و جفری گالت هرفم. (1387). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمۀ سعید سبزیان مرآبادی، تهران: راهنما.
- برگر، آرتور آسا. (1380). روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمۀ محمّدرضا لیراوی، تهران: سروش.
- بی‌نیاز، فتح‌الله. (1387). درآمدی بر داستان‌نویسی و روایتشناسی، تهران: افراز.
- بیاد، مریم و فاطمه نعمتی. (1384). «کانونسازی در روایت»، فصلنامۀ پژوهشهای ادبی، شمارة 7، صص 83-108.
- توکّلی، حمیدرضا. (1389). از اشارتهای دریا (بوطیقای روایت در شعر مولوی)، تهران: مروارید.
- خالقیمطلق، جلال. (1381). سخنهای دیرینه، تهران: افکار.
- خطیبی، ابوالفضل. (1374). «راوی و روایت مرگ جهانپهلوان در شاهنامه»، زبان و ادبیات فارسی، شمارة 6، 7، 8، صص133-146.
- ریمون کنان، شلومیت. (1387). «روایت داستانی: بوطیقای معاصر»، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.
- عبّاسی، علی. (1381). «گونههای روایتی»، پژوهشنامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارة 33، صص51-74.
- غفوری مهدیآباد، فاطمه. (1391). «کانون روایت در شاهنامه»، بهارستان سخن، سال هشتم، شمارة 20، صص145-174.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، نیویورک: BibLiotheca Persica.
- کوری،گرگوری. (1390). روایتها و راویها، ترجمۀ محمّد شهبا، تهران: مینوی خرد.
- گیلمت لوسی. (1386). «روایتشناسی ژرارد ژنت»، فصلنامۀ ادبی خوانش، ترجمۀ محمّد‌علی مسعودی، سال دوم، شمارة 8، صص50-58.
- لینت، وات ژپ. (1390). رسالهای در باب گونهشناسی روایت نقطۀ دید، ترجمۀ علی عبّاسی و نصرت حجازی، تهران: علمی و فرهنگی.
- مارتین، والاس. (1386). نظریّههای روایت، ترجمة محمّد شهبا، تهران: هرمس.
- محمّدی، علی و نوشین بهرامیپور. (1390). «تحلیل داستان رستم و سهراب بر اساس نظریّههای روایتشناسی»، ادب پژوهی، دانشگاه گیلان، شمارۀ پانزدهم، صص141-168.
- راشد محصّل، محمّدرضا و فاطمه حسین‌زاده هرویان. (1392). «بررسی پیرنگ، شخصیّت‌پردازی، زاویة دید و تصویرپردازی در داستان رستم با دیو سپید»، متن‌شناسی ادب فارسی، سال 49، شمارة 2، صص121-138.
- یاحقّی، محمّدجعفر و مینا بهنام. (1392). «روایتشناسی داستان فرود سیاوش»، کاوشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد، سال چهاردهم، شمارة 26، صص9-34.
_||_