بازتاب شاهنامۀ فردوسی در غزلهای حسین منزوی
الموضوعات :محمد رضا صالحی مازندرانی 1 , قدرت الله ضرونی 2
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شهید چمران. اهواز. ایران.
2 - دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شهید چمران. اهواز. ایران.
الکلمات المفتاحية: شاهنامه, فردوسی, غزل معاصر, حسین منزوی,
ملخص المقالة :
شاهنامه، اثر ابوالقاسم فردوسی، همواره سند و هویّت قوم ایرانی شمرده می شده است. در طول دوران هزار سالۀ پس از سرایش شاهنامه، بیش تر شاعران و نویسندگان ادب فارسی، ضمن پذیرش آن به عنوان مهم ترین منبع و مأخذ داستان های حماسی و اسطوره ای ایران، هرگاه نگاه و توجّهی به اسطوره ها و داستان های پیش از خود داشته اند، از بُن مایه های حماسی و زمینه های تلمیحی این اثر بهره هایی بسیار برده اند. از آن جاکه شاهنامۀ فردوسی، اثری حماسی و ملّیست، انتظار معمول آن است که این اثر و درون‌مایه های آن، بیش تر در گونۀ وابستة خود، یعنی حماسه، بر ادبیات پس از خویش تأثیر بگذارد، امّا نکتۀ جالبِ توجّه این است که بازتاب و حضور این اثر در قالب غزل که قالبی عاشقانه و گونه ای متفاوت با حماسه است، بسیار گسترده و فراتر از انتظار است. در این پژوهش با بررسی غزل های حسین منزوی، به عنوان یکی از شاخص ترین غزل سرایان روزگار معاصر، به این نتیجه دست یافته ایم که شاهنامۀ فردوسی با آن که متنی حماسی و ملّیست، به دلیل پیوندها و گره خوردگی های عمیق با تمدّن و فرهنگ ایرانی و نیز توانایی سراینده اش در خلق شاه کاری ادبی، توانسته است بر تمامی حوزه های شعر فارسی، حتّا ساحت تغزّلی و عاشقانه اش، تأثیراتی عمیق و پای دار بر جای بگذارد.
- آتشی، منوچهر. (1387). «با یاد حسین منزوی»، چشمانداز و بررسی غزل معاصر، حسین منزوی، به کوشش مجید شفق، تهران: ارمغان، ص651.
- آزادهدل، امیر. (1390). «اسطورهها و اشارههای داستانی در شعر منزوی»، از ترانه و تندر
(زندگی نقد و تحلیل شعر منزوی)، به اهتمام مهدی فیروزیان، تهران: سخن، صص370-371.
- آیدنلو، سجّاد. (1382). «شهریار و شاهنامه»، فصلنامۀ فرهنگ (ویژۀ ادبیات فارسی)، شمارۀ 47–46، صص 1–54.
- آیدنلو، سجّاد. (1383). «نکتههایی دربارۀ تلمیحات شاهنامهای خاقانی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 4، صص 7-36.
- بشیری، علیاصغر. (1390). غزل نو، تهران: نسل آفتاب.
- پورداود، ابراهیم. (1377). یشتها، تهران: اساطیر.
- پورنامداریان، تقی. (1381). سفر در مه (تأمّلی در شعر احمد شاملو)،تهران: نگاه.
- خالقیمطلق، جلال. (1378). «گذری و نظری دربارۀ هویّت مادر سیاوش»، مجلّۀ ایراننامه، سال هفدهم، شمارۀ 66 ، صص273 – 278.
- خالقیمطلق، جلال. (1384). «حافظ و حماسۀ ملّی ایران»، نشریّۀ حافظ، شمارۀ 19، صص33–36.
- دشتی، علی. (1364). خاقانی شاعری دیر آشنا، تهران: اساطیر.
- رشیدیان، بهزاد. (1370). بینش اساطیری در شعر معاصر، تهران: گستره.
- رمضانی، احمد. (1383). «آواز جویباران (نگاهی به آثار و شعر حسین منزوی)»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ 78، صص 88-97.
- روزبه، محمّدرضا. (1379). سیر تحوّل غزل از مشروطیّت تا انقلاب، تهران: روزنه.
- زدوار، بهمن. (1390). «در من ادراکیست از او؛ عاشقانه و تصویریست جاودانه»، ترانه و تندر، به اهتمام مهدی فیروزیان، تهران: سخن، صص 489-519.
- زمرّدی، حمیرا و شایستهسادات موسوی. (1391). «سودابه بازماندهای از یک مادرخدا»، مجلّۀ مطالعات ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال یازدهم، شمارۀ 21، صص 165-180.
- سرّامی، قدمعلی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار (شکل شناسی داستانهای شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی.
- شفیعیکدکنی، محمّدرضا. (1390). ادوار شعرفارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقیمطلق، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- فیروزیان، مهدی. (1390). از ترانه و تندر (زندگی نقد و تحلیل اشعار حسین منزوی)، تهران: سخن.
- کاظمی، روحالله. (1388). سیب نقرهای ماه (نقد غزلهای حسین منزوی)، تهران: مروارید.
- مدرّسی، فاطمه و رقیّه کاظمزاده. (1389). «انواع تلمیح در غزلهای حسین منزوی و سیمین بهبهانی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد فسا، سال اوّل، شمارۀ اوّل، صص123 – 140.
- معین، محمّد. (1328). «جام جهاننما»، نشریّۀ دانش، سال اوّل، شمارۀ ششم، ص 307.
- منزوی، حسین. (1382). حنجرۀ زخمی تغزّل، تهران: آفرینش.
- منزوی، حسین. (1387). چشمانداز و بررسی غزل معاصر،به کوشش مجید مشفق، تهران: ارمغان.
- منزوی، حسین. (1388). مجموعۀ اشعار، به کوشش حسین فتحی، تهران: آفرینش - نگاه.
- موسویگرمارودی، علی. (1388). غوطه در مهتاب، تهران: انجمن قلم ایران.
- یاحقّی، محمّدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.
_||_
