نقد کهن‌الگویی سفرِ قهرمان در داستان هفت خان اسفندیار بر اساس نظریّة ژوزف کمپبل

الموضوعات :

راحله عبداله زاده برزو ¹ (عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان)
محمد ریحانی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه آزاد اسلامی. واحد شیروان. ایران.)

تاريخ الإرسال : 12 الإثنين , ذو القعدة, 1437 تاريخ التأكيد : 29 الإثنين , ذو القعدة, 1438 تاريخ الإصدار : 01 الأربعاء , ذو الحجة, 1438

الکلمات المفتاحية: اسفندیار, کهن‌الگو, سفر, هفت خان, کمپبل,

ملخص المقالة :

موضوع این نوشتار، تحلیل نمادهای داستان هفت خان اسفندیار، بر اساس نظریّة فرآیند فردیّت یونگ است که در نظریّة تک اسطورة ژوزف کمپبل، نمود یافته است. کمپبل برای سفر قهرمانان اساطیری، به منظور دست یافتن به فردیّت، الگویی در نظر گرفته که از سه مرحلة اصلی عزیمت، تشرّف و بازگشت تشکیل شده است. در این مقاله، سفر اسفندیار در هفت خان با این الگو و مراحل خردتر آن سنجیده و نشان داده شده است. خودآگاهِ‌ ایرانی در هیأت اسفندیار، در پی توران که ناخودآگاهِ‌ اوست،‌ به آن سرزمین سفر می کند. اسفندیار که نمادی از کهن الگوی قهرمان است،‌ می کوشد تا با ناخودآگاهِ‌ درون بوحدت برسد. او به یاری پیرِ‌ فرزانه و امدادهای غیبی، نخست در هفت وادی،‌ سایه را با خود هم راه می کند و سپس با ورود به آستانِ ‌تشرّف و غلبه بر نفسِ امّاره، با سه آنیمای درون بوحدت می رسد و با برکتی که از این سفر بدست می آورد، به سویِ جامعة خویش بازمی گردد تا با در دست گرفتنِ قدرتِ وعده داده شده از سویِ‌خودآگاه، به اصلاح و تحوّل جامعه بپردازد. این که اسفندیار بعدها به رویارویی با رستم برمی خیزد و قدم در راه بی بازگشت می گذارد، بیان گر این واقعیّت است که در سفر مثالیش نتوانسته با ناخودآگاه بِیگانگی برسد. بی بهرگیِ او از فرایند فردیّت و سیر ناقص او در روندِ کمال، موجب می شود تا بر تخت شاهی ننشیند و در نیمة راه زندگی، جان بسپارد.

المصادر:

-         الیاده، میرچا. (1392). آیین­ها و نمادهای تشرّف، ترجمة مانی صالحی­علّامه. تهران: نیلوفر.

-     امامی، نصرالله و دیگران. (1394). «بررسی و تحلیل منظومة مانلی نیمایوشیج بر اساس الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل»، فصل­نامة شعرپژوهی (بوستان ادب)، دورة هفتم، شمارة 4، صص 1-20.

-     بزرگ بیگدلی، سعید و احسان پورابریشم. (1390). «نقد و تحلیل حکایت شیخ صنعان بر اساس نظریّة ‌فرآیند فردیّت فروید»، فصل­نامة ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال هفتم، شمارة 23، صص 9-38.

-         پالمر، مایکل. (1385). فروید، یونگ و دین، ترجمة محمّد دهگان­پور و غلام­رضا محمّدی، تهران: رشد.

-     زعفرانلو، فرزانه. (1390). ساختار اسطوره­ای سمک عیّار و انطباق آن با نظریّة ژوزف کمپبل، پایان­نامة کارشناسی ارشد دانش­گاه آزاد اسلامی واحد شیروان.

-         شمیسا، سیروس. (1374). داستان یک روح، تهران: فردوس.

-         شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها، ج 1، 2 و 3،‌ ترجمة سودابة فضایلی. تهران: جیحون.

-         شوالیه، ژان و آلن گربران. (1385). فرهنگ نمادها، ج4، ترجمة سودابة فضایلی. تهران: جیحون.

-                  فرانکل،‌ ویکتور. (1367). انسان در جست­وجوی معنی، ترجمۀ اکبر معارفی، تهران: دانش­گاه تهران.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (1381). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی­مطلق، دفتر پنجم، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.

-         کمپبل، ژوزف. (1392). قهرمان هزار چهره، ترجمة شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب­گردان.

-     کنگرانی،‌ منیژه. (1388). «تحلیل تک‌ اسطوره­سنجی نزد کمبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی»، پژوهش­نامه فرهنگستان هنر، ‌سال سوم، شمارة 14، صص 74 -91.

-         گورین،‌ ویلفرد.ال و دیگران. (1370). راه­نمای روی­کردهای نقد ادبی، ترجمة زهرا میهن‌خواه، تهران: اطّلاعات. 

-         نیچه، فردریش. (1387). غروب بت­ها، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: آگاه.

-         واعظ، بتول و رقیّه کاردل ایلواری. (1394). «نقد اسطوره­شناختی گنبد سیاه»، دو فصل­نامة علوم ادبی، سال چهارم، شمارة 7،، صص 233-250.

-         وگلر، کریستفر. (1390). ساختار اسطوره­ای در فیلم­نامه، ترجمة عبّاس اکبری، تهران: نیلوفر.

-         یاوری، حورا. (1386). روان­کاوی ‌در ادبیات (دو متن، دو انسان، دو جهان)، تهران: تاریخ ایران.

یونگ، کارل گوستاو. (1368). چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی