چند نکته و بن‌مایۀ داستانیِ حماسی‌اساطیری در یک طومارِ نقّالیِ کهنِ ترکی
الموضوعات :
1 - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور اورمیه
الکلمات المفتاحية: شاهنامه, طومار نقّالی, زبان ترکی, نکات داستانی, ادب حماسی‌اساطیری ایران,
ملخص المقالة :
یکی از طومارهایِ نقّالیِ نسبتاً کهن و ناشناخته کتابی است به نام کلیّات شاهنامۀ فیلسوف شهیر حکیم ابوالقاسم فردوسی که در سال (1339 ه.ش) در تبریز چاپ شده است. این متن به نثر ترکی است و داستان های آن از پادشاهی گیومرث تا دو روایتِ بابک و ساسان و اردشیر و کرم هفتواد از دورۀ ساسانیان را شامل می شود. مأخذِ فارسیِ دستِ‌کم دو روایتِ این طومار مربوط به عصر صفوی است و زمانِ گردآوری و ترجمۀ باز دستِ کم دو داستانش، پایانِ روزگار افشاریان و آغاز عهد زندیّه است و از این روی آن را باید از طومارهایِ کهنِ نقّالی بشمار آورد. به دلیلِ این قدمت و نیز جامعیّتِ داستانیِ آن، برخی نکات و اشاراتِ مهمِّ حماسی اساطیری در این طومار وجود دارد که در جستار پیشِ رو به بررسی آن پرداخته ایم.
- آموزگار، ژاله و احمد تفضّلی. (1382). اسطورۀ زندگی زردشت، تهران: چشمه.
- آیدنلو، سجّاد. (1383). «فرضیّهای دربارۀ مادر سیاوش»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ هفتم، شمارۀ 3 (پیاپی27)، صص27- 46.
- آیدنلو، سجّاد. (1386). نارسیده ترنج (بیست مقاله و نقد دربارۀ شاهنامه و ادب حماسی ایران)، با مقدّمۀ جلال خالقیمطلق، اصفهان: نقش مانا.
- آیدنلو، سجّاد. (1388). «نکتههایی از روایات پایان کار ضحّاک»، کاوشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، سال دهم، شمارۀ 18، صص9- 48.
- آیدنلو، سجّاد. (1389). «رویارویی و نبرد دو خویشاوند نزدیک در روایات پهلوانی ایران»، چون من در این دیار (جشننامۀ سیّد رضا انزابی نژاد)، به کوشش محمّدرضا راشدمحصّل، محمّدجعفر یاحقّی و سلمان ساکت، تهران: سخن با همکاری قطب فردوسیشناسی دانشگاه مشهد، صص181- 188.
- آیدنلو، سجّاد. (1394الف). «بازشناسی روایات اکوان دیو در سنّت داستانی ایران»، کاوشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، سال شانزدهم، شمارۀ30، بهار و تابستان، صص9- 34.
- آیدنلو، سجّاد. (1394 ب). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامه)، تهران: سخن.
- آیدنلو، سجّاد. (1395). «پزشک و سرشک در شاهنامه (نکتهای لغوی و طبّی) »،سخن عشق (جشننامۀ حسن انوری)، به خواستاری علیاشرف صادقی و محمود عابدی، تهران: سخن، صص81- 89.
- آیدنلو، سجّاد. (1386). «رزمافزار موروثی و سنگین پهلوان در سنّت حماسی ایران»، شاهنامه‌پژوهی، دفتر دوم، با نظارت محمّدرضا راشدمحصّل، مشهد: آهنگ قلم، صص35- 38.
- اسدی، ابونصر. (1317). گرشاسپنامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: بروخیم.
- اسکندرنامه (روایت آسیای میانه). (1392). از باقی محمّد بن مولانا یوسف، به اهتمام حسین اسماعیلی، تهران: معین.
- اکبری مفاخر، آرش. (1394). «جام جم»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، صص116- 124.
- الیاده، میرچا. (1376). رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: سروش.
- انجوی، سیّد ابوالقاسم. (1369). فردوسینامه، تهران: علمی.
- ایران‌شاه بن ابی الخیر. (1370). بهمننامه، ویراستۀ رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
- جعفری قنواتی، محمّد. (1394). «جمشید در روایتهای شفاهی»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، صص196- 198.
- خواجوی‌کرمانی. (1370). همای و همایون، تصحیح کمال عینی، تهران: موسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
- دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
- روزنبرگ، دونا. (1379). اساطیر جهان (داستانها و حماسهها)، ترجمۀ عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر.
- سجّادی، صادق. (1390). «ذوالقرنین در نخستین منابع عصر اسلامی»، کورش و ذوالقرنین، به کوشش عسکر بهرامی، تهران: مرکز دایرۃالمعارف بزرگ اسلامی، صص75- 79.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1382). فرهنگ نمادها، ج3، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1385). فرهنگ نمادها، ج4، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- صدیقیان، مهیندخت. (1375). فرهنگ اساطیریحماسیِ ایران به روایت منابع بعد از اسلام، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- صفوی، سیّد حسن. (1364). اسکندر و ادبیّات ایران و شخصیّت مذهبی اسکندر، تهران: امیرکبیر.
- طومار شاهنامۀ فردوسی. (1381). به کوشش مصطفی سعیدی و احمد هاشمی، تهران: خوشنگار.
- طومار نقّالی شاهنامه. (1391). تصحیح سجّاد آیدنلو، تهران: بهنگار.
- عرفانمنش، جلیل. (1389). کورش و بازیابی هویّت ملّی (تحقیقی علمی دربارۀ پیشینه و کیستی ذوالقرنین)، تهران: فرهنگ مکتوب.
- فرامرزنامۀ بزرگ. (1395). از سرایندهای ناشناس، به کوشش ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران: سخن.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه، پیرایش دکتر جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
- فریزر، جیمز جرج. (1386). شاخۀ زرّین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه، چاپ سوم.
- فرنبغ دادگی. (1369). بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
- فلور، ویلم. (1391). اوزان و مقیاسها در عصر قاجار، ترجمۀ مصطفی نامداری منفرد، تهران: آبادبوم.
- کریستنسن، آرتور. (1386). نمونههای نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.
- کلیّات شاهنامۀ فردوسی. (1339). تبریز: کتابفروشی فردوسی.
- مجتبایی، فتحالله. (1390). «ذوالقرنین: اسکندر یا کورش؟»، کورش و ذوالقرنین، به کوشش عسگر بهرامی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، صص21- 56.
- نادری، رستگار. (1389). «خال»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دایرۃالمعارف اسلامی، ج14، صص674 - 675.
- نثر نقّالی شاهنامه. (1394). مقدّمه، تصحیح و توضیح: رضا غفوری، شیراز: سیوند.
- نظامی، نظامالدّین. (1387). خمسه (بر اساس چاپ مسکو- باکو)، تهران: هرمس.
- نهاوندی، شاطر اصغر. (1392). دیوان، مقدّمه، تصحیح و تعلیقاتِ داریوش ذوالفقاری، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری.
- هفتلشکر (طومار جامع نقّالان). (1377). تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- Shpur Shahbazi, A.(2004). ((Härut and Märut)), Encyclopaedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater, New York, vol.12, pp. 20- 22.
