تحلیل زبان‌ زنان در هشت داستان شاهنامۀ فردوسی و مقایسۀ آن با هشت داستان از مثنوی مولانا (بر پایۀ چندزبانی باختین)

الموضوعات :

لیلا میرزایی ¹ (دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)
عبدالحسین فرزاد ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی، تهران، ایران ( نویسندة مسؤول))
امیر حسین ماحوزی ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران)

تاريخ الإرسال : 05 الإثنين , شعبان, 1438 تاريخ التأكيد : 18 الثلاثاء , شعبان, 1440 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: زن, باختین, شاهنامۀ فردوسی, مثنوی مولانا, چندزبانی,

ملخص المقالة :

شاهنامۀ فردوسی و مثنوی معنوی از تأثیرگذارترین آثار ادب فارسی هستند که ساختار داستانی دارند و از این رو می توانند در جای گاه مقایسه با یک دیگر قرار گیرند. باختین، نظریه پرداز روس، چندزبانی را در حوزۀ داستان زیرساخت چندصدایی معرفی می کند؛ اما نوع حماسه و قالب شعر را در این مقوله جای نمی دهد؛ مسألۀ پژوهش حاضر آن است که در صورت وجود لایه های زبانی در این دو اثر داستانی منظوم، میزان بهره مندی هر یک از چندزبانی چقدر بوده و این ویژگی چه تأثیری بر آن ها داشته است. در این پژوهش، بررسی زبان زنان هشت داستان از مثنوی معنوی و هشت داستان از شاهنامۀ فردوسی از دیدگاه چندزبانی نشان داده است که برخی از گونه های زبانی باختین در زبان تعدادی از این زنان یافت می شود، اما زنان شاهنامه بیش تر از زنان مثنوی از این ویژگی برخوردارند و فردوسی بیش تر از مولانا از چندزبانی در شخصیت پردازی زنان داستان ها بهره برده است. هم چنین این بررسی، تفاوت دیدگاه این دو شاعر بزرگ و خاست گاه داستان ها را دربارۀ زن نمایان می کند؛ زن در شاهنامه شخصیتی گفت وگو محور است، اما در مثنوی بیش تر سکوت می کند.

المصادر:

• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1389). زن در شاهنامه، 21/ 10/ 95، Iranboom.ir.
  
• انصاری، منصور. (1384). دموکراسی گفت­وگویی. تهران: مرکز.
  
• انصاف­پور، غلامرضا.(2535). حقوق و مقام زن در شاهنامۀ فردوسی، تهران: ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
  
• باختین، میخاییل. (1391). تخیل مکالمه ­ای جستارهایی دربارۀ رمان. ترجمۀ رویا پورآذر. تهران: نی.
  
• بصاری، طلعت. (1350). زنان شاهنامه، تهران: دانش­سرای عالی.
  
• بیانلو، حسن. (1386). «آیا مثنوی چندصدایی است»، همایش داستان­­ پردازی مولوی. به کوشش محمد دانش­گر، تهران: خانۀ کتاب، صص 89- 127.
  
• پیامنی، بهناز. (1386). «بررسی ساختار گفت­ وگو در داستان­ های مثنوی مولوی»، همایش داستان ­­پردازی مولوی، به کوشش محمد دانش­گر، تهران: خانۀ کتاب، صص 129- 147.
  
• تودوروف، تزوتان. (1391). منطق گفت­وگویی میخاییل باختین. ترجمه داریوش کریمی، تهران: مرکز.
  
• جونز، ملکم وی. (1388) داستایفسکی پس از باختین، ترجمه امید نیک فرجام. تهران: مینوی خرد.
  
• چراغی، رحیم. (1389) «سودابه وسوسۀ قدرت»، چیستا، شماره 273، صص 42- 45.
  
• خسروی، اشرف و اسحاق طغیانی. (1389). «تحلیل روان­کاوانۀ شخصیت سودابه و رودابه»، کاوش­نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شماره 21، صص 9- 37.
  
• داود­نیا، نسرین و همکاران. (1392) «شخصیت مرزی سودابه در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهش‎نامۀ ادب حماسی، شماره شانزدهم، صص 77- 98.
  
• شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.
  
• فردوسی توسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، مقدمۀ احسان یارشاطر، Bibliotheca :Persica نیویورک.
• کلیگز، مری. (1388). درس­ نامۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ جلال سخنور، الاهه دهنوی و سعید سبزیان. تهران: اختران.
  
• مؤمنی، اکرم. (1388). «شخصیت­پردازی زن در حدیقة الحقیقة، منطق الطیر و مثنوی معنوی»، (کارشناسی ارشد)، استاد راهنما: پدرام میرزایی، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانش­کدۀ علوم انسانی، دانش­گاه پیام نور استان تهران.
  
• مولانا، جلال الدین محمد. (1925). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد الین نیکلسون، لیدن: برلین.
  
• میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی. (1377). واژه ­نامۀ هنرداستان­ نویسی، تهران: مهناز.
  
• نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.
  
• نیک­روز، یوسف و محمد هادی احمدیانی. (1393). «شیوه ­های شخصیت­ پردازی در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهش­نامۀ ادب حماسی، شماره 18، صص 173- 191.
  
•  Holguis.Michael. (2004). Dialogism bakhtin and his word, Routledge is an imprint of the taylor& francis group: LONDON and NEWYORK.