بررسی اضطراب تاثیر اسدی توسی از شاهنامه فردوسی بر اساس دیدگاه هارولد بلوم

الموضوعات :

وحید مبارک ¹ ( عضو هیات علمی دانشگاه رازی )

تاريخ الإرسال : 28 الأحد , صفر, 1441 تاريخ التأكيد : 01 الأحد , ربيع الأول, 1442 تاريخ الإصدار : 05 الثلاثاء , صفر, 1442

الکلمات المفتاحية: شاهنامۀ فردوسی, هارولد بلوم, دلواپسی تاثیر, گرشاسب‌نامۀ اسدی طوسی, وابستگی‌به/ گریز از,

ملخص المقالة :

چکیده در میان پیروان شاهنامه و فردوسی، گرشاسب‌نامۀ اسدی طوسی جای گاهی ویژه‌ دارد. اسدی با رفتن به آذربایجان و قرار گرفتن در جوّ مساعد آنجا، به تکمیل کار شاهنامه و فردوسی دست یازید و مثلِ نظامی، به سرودن بخش‌های سروده نشده روایات ملّی در شاهنامه، روی آورد. تکمیل کار پیشینیان، اغلب با دلهرۀ تاثیر و تقلید از آن ها هم راه است و شاعران می کوشند خود را از زیر سایۀ شاعر پیشین به در آورند. این پژوهش در صدد است کوشش و بیش متنیتی را که اسدی برای خارج شدن از حوزۀ تاثیر شکل، زبان و اندیشه های پیش متن (شاهنامه) انجام داده است، بر اساس دیدگاه هارولد بلوم، مشخص کند. یافته ها نشان می دهد که اسدی به دلیل اضطراب تاثیر، خواسته است متفاوت از شاهنامه باشد و از سیطرۀ آن بگریزد. وی با واردکردن برهمن به جای موبد و پرسش های جهان بینانه ای که گرشاسب، در مورد آفرینش هستی و خلقت انسان از او می کند، و با روی آوردن به اطناب و وصف‌های زیبا و استوار و حاکم کردن دیدگاه و فلسفه‌ای متفاوت با اندیشه های کهن ایرانی در مساله مهم دادگری در حکومت و دادپیشگی شاهان، و گزیدن کارکردهایی نمایشی چون خودنمایی و اظهار قدرت در رزم‌ها و قرار دادن صحنه ها و میدان های متعدد رزم دریایی و اژدهاکشی های مکرر ... و مهم تر از همه، نسبت دادن توان مندی هایی چون آزمودن جهان پهلوان به وسیلة ضحاک (اژی دهاک) و قراردادن داستان در روزگار و زیر نظر اژدهایی مردمخوار و پدرکش چون ضحاک، این اثر را متفاوت از شاهنامه کرده است؛ اما، نشانه های وابستگی متعددی، حتا در تکرار مصراع ها و ابیات، از تاثیر شاهنامه بر گرشاسب نامه هویدا است و اسدی در دیالکتیک وابستگی به/ گریز از زبان شاعرانۀ پیشین، هم وابسته به شاهنامه و هم در گریز از آن بوده است.

المصادر:

فهرست منابع

-          احمدی، بابک. (1390). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

-          -‌ اسدی طوسی، علی بن احمد. (1386). گرشاسب‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب.

-          اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1387). اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش.

-          اسماعیل­ پور، ابوالقاسم. (1386).«تحول اسطوره­ های ایرانی»، گسترۀ اسطوره، تهران: هرمس.

-          ایگلتون، تری. (1386). پیش ­درآمدی بر نظریۀ ادبی، تهران: مرکز.

-          پورداود، ابراهیم. (1353) (ترجمۀ) اوستا، تهران: فروهر.

-          تاریخ سیستان. (1391). به کوشش جعفر مدرس صادقی، تهران: مرکز.

-          ثروتیان، بهروز. (1350). بررسی فرّ در شاهنامۀ فردوسی، تبریز: دانش­گاه تبریز.

-          ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1385). شاهنامۀ ثعالبی، تهران: اساطیر.

-          جوکار، منوچهر و هم­کاران. (1398). «طلسم جمشید، نقـد و بررسی بن­مایه­ های اسطوره­ای در منظومه­ های پهلوانی و طومارهای نقالی با تکیه بر سام­ نامه»، ادبیات عرفانی و اسطوره­ شناختی، شمارۀ 54، صص 75-107.

-          خاتمی، احمد، 1387، «تأثیر و نفوذ شاهنامه در حوزۀ زبان و ادبیات»، اسطوره متن هویت­ ساز، به کوشش بهمن نامور مطلق، تهران: علمی و فرهنگی، صص 15-52.

-          خالقی مطلق، جلال. (1381). سخن‌های دیرینه، تهران: افکار.

-          رستگار فسایی، منصور. (1369). تصویرآفرینی در شاهنامه، شیراز: دانش­ گاه شیراز.

-          زرین­ کوب، عبدالحسین. (1388). تاریخ مردم ایران، تهران: امیرکبیر.

-          سرامی، قدمعلی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

-          صفا، ذبیح­ الله. (1369). حماسه­ سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

-          صفا، ذبیح­ الله. (1377). تاریخ ادبیات ایران، خلاصۀ جلد اول و دوم، تهران: ققنوس.

-          -طاهری، قدرت­ الله و سودابه فرخی. (1392). «رابطۀ نیما با سعدی»، پژوهش­ های­ ادبی، سال دهم، شمارۀ4، صص 121-101.

-          فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.

-          فرّه­وشی، بهرام. (1390). فرهنگ زبان پهلوی، تهران: دانش­گاه تهران.

-          کزازی، میرجلال­ الدین. (1388). مازهای راز، تهران: مرکز.

-          کزازی، میرجلال­ الدین. (1387). «شاهنامه نامۀ فرهنگ و منش ایرانی»، اسطوره متن هویت­ ساز،گردآوری بهمن نامور مطلق، تهران: علمی و فرهنگی، صص 1-14.

-          ماسه، هانری. (1375). فردوسی و حماسۀ ملی، تـرجمۀ مهدی روشن­ضمیر، تبـریز: دانش­گاه تبریز.

-          مختاری، محمد. (1368). حماسه در رمز و راز ملّی، تهران: قطره.

-          مزداپور، کتایون. (1386). «اسطوره در فرهنگ مردم»، گسترۀ اسطوره، تهران: هرمس.

-          مسکویه رازی، ابوعلی. (1389). تجارب­ الامم (آزمون­ های مردمان)، ترجمة ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.

-          مکاریک، ایرناریما. (1384). دانش­نامۀ نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

-          نعنافروش و دیگران. (1395). «تاثیرپذیری از نویسندگان پیشین در شاه­کارهای نثر فارسی با توجه به نظریۀ هارولد بلوم»، بهار ادب، شمارۀ پی­درپی33، صص 118-101.