تحلیل منطق واسازانه روایت رستم و سهراب

الموضوعات :

محسن (اکبری زاده)بتلاب اکبرآبادی ¹

1 - عضو هیات علمی دانشگاه جیرفت، گروه زبان و ادبیات فارسی

تاريخ الإرسال : 08 الأربعاء , ذو الحجة, 1438 تاريخ التأكيد : 22 السبت , محرم, 1441 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: داستان, طرح, رستم و سهراب, واسازی, تعلیق,

ملخص المقالة :

در هر روایت، نوعی منطق واسازانه وجود دارد که از طریق تقابل اجزای ساختاری روایت یعنی رخ دادها و طرح شکل می‌گیرد. تکیه بر هر کدام از این اجزا، خوانشی متفاوت به وجود می آورد. روایت رستم و سهراب به دلیل نوع تراژیک خود، باید به فاجعه منتهی شود. این ویژگی، روی دادها را به سمت طرحی خاص جهت می‌دهد و در نتیجه این گونه برداشت می‌شود که روی دادها بر اساس نیت نویسنده و نوع تراژدی چیده شده‌اند و هیچ گریزی از فاجعه نیست. از طرفی منطق و احتمالاتی که به واسطۀ رخ دادها در متن ایجاد می‌گردد، باعث شده تا این گونه برداشت شود که خاصیت علّی و منطقی روی دادها باعث به وجود آمدن چنین فاجعه ای شده است. بر اساس همین منطق متضاد، در این مقاله کوشش شده، تناقض داستان و طرح و تبعات ساختاری و معنایی این تنش در روایت رستم و سهراب واکاوی شود. ضعف رخ دادها و برجسته شدن طرح، ضعف روابط علّی، استفاده از شتاب مثبت برای به حاشیه راندن خلل‌های معنایی، توجیه علیت حوادث با پشتوانۀ قضا و قدر، تکثیر تعلیق و واسازی طرح از جمله پیامدها و شگردهایی هستند که به واسطۀ تنش واسازانه میان داستان و طرح در این روایت شکل گرفته‌اند.

المصادر:

-        اس‍ک‍ول‍ز، راب‍رت‌. (۱۳۷۹). درآم‍دی‌ ب‍ر س‍اخ‍ت‍ارگ‍رای‍ی‌ در ادب‍ی‍ات‌، ت‍رج‍م‍ۀ ف‍رزان‍ه‌ طاه‍ری‌، ت‍ه‍ران: آگ‍اه‌ ‌

-        اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1348)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران:  ابن­سینا

-        اکبری، مهرداد و محسن ذوالفقاری. (1394). «تحلیل مفهوم تعلیق در ساختار روایت، «مطالعۀ موردی سوره نبأ»، فصل­نامۀ پژوهش­های ادبی – قرآنی، دانش­گاه اراک، سال سوم، شماره چهارم، صص 99-120.

-        بارت، رولان. (1394). اس/زد، ترجمۀ سپیده شکری­پور، تهران: افراز

-        بارت، رولان. (۱۳۸۷). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت‌ها، ترجمۀ محمد راغب، تهران: فرهنگ صبا‏.

-        برتنس، هانس. (‏‏‏۱۳۸7) مبانی نظریۀ‌ ادبی، مترجم محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.

-        پرینس، جرالد. (1391). روایت­شناسی: شکل و کارکرد، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.

-        تودوروف، تزوتان. (۱۳۸۸). بوطیقای نثر: پژوهش‌هایی نو دربارۀ حکایت، ترجمۀ انوشیروان گنجی‌پور، تهران‏: نی.

-        تولان، مایکل. (۱۳۸۶). روایت‌شناسی: درآمدی زبان‌شناختی – انتقادی، ترجمه فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.

-        چتمن، سیمور. (1390) داستان و گفتمان: ساختار روایی در داستان و فیلم، ترجمۀ راضیه‌سادات میرخندان، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.

-        فردوسی، ابوالقاسم. (1369).شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر دوم،کالیفرنیا: مزدا.

-        فردوسی،ابوالقاسم. (1353). شاهنامه بر اساس نسخۀ ژول مل، جلد دوم، تهران: فرانکلین

-        فردوسی، ابوالقاسم. (1392)، شاهنامه بر اساس نسخه مسکو، به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان، جلد اول، تهران: قطره.

-        کالر، جاناتان. (1388). در جست­وجوی نشانه­ها: نشانه­شناسی، ادبیات، واسازی، ترجمۀ لیلا صادقی و تینا امراللهی، تهران: علم.

-        کزازی، جلال­الدین. (1368). از گونه­ای دیگر: جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: مرکز.

-        کنان، شلومیت ریمون. (۱۳۸۷). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل‌ حری، تهران‏: نیلوفر.

-        لوته، یاکوب. (۱۳۸۶). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمۀ امیر نیک‌فرجام، تهران‏: مینوی‌خرد.

-        محمدی، علی و  نوشین بهرامی پور. (1390) «تحلیل داستان رستم و سهراب بر اساس نظریه­های روایت­شناسی» مجلۀ ادب­پژوهی، دانش­گاه گیلان، دورۀ پنجم، شمارۀ پانزدهم، صص  141-168.

-        مهرکی، ایرج  و خدیجه بهرامی رهنما، (1390). « ساختار تقدیرمحور داستان­های تراژیک شاهنامه»، فصل­نامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانش­گاهی، تهران، شماره بیستم، صص 37-67.

-        یاحقّی، محمّدجعفر. (1390). مجموعه مقالات همایش هزارۀ شاهنامه، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.