بررسی و تحلیل خودکشی در متون حماسی بر اساس نظریه‌های قربانی

الموضوعات :

ایوب امیدی ¹

1 - دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه شهید بهشتی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 08 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1443 تاريخ التأكيد : 06 الثلاثاء , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 24 السبت , ذو الحجة, 1443

الکلمات المفتاحية: قربانی, مذهب, متون حماسی, خودکشی, نظریه‌های آیین قربانی,

ملخص المقالة :

در باورهای پیشینیان خودکشی، جنبۀ مذهبی داشته و با اهداف مختلفی انجام می شده است. افراد باور داشتند با پیش‌کش کردن جان خود به خدایان، خدمت می کنند و مرگشان باعث بهره مندی و رفاه جامعه می شود یا با معشوق و ولی نعمت خود در جهان پس از مرگ، پیوند می یابند و به بهشت می روند. به همین دلیل با اعتماد قلبی و اشتیاق به استقبال مرگ می رفتند. این پژوهش می کوشد به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی شیوه های خودکشی در متون حماسی (تا قرن هفتم) بپردازد. نتایجِ نشان می دهد: خودکُشی، عملی خودخواسته و یکی از مصادیق قربانی انسان است و مصادیق آن در شاهنامه و گرشاسپ نامه نسبت به سایر متون حماسی برجسته تر است. خودکشی در متون حماسی به پنج روشِ زَهر خوردن، خون ریختن (بریدن سَر و دریدن پهلو)، پایین انداختن خود از بارو (دژ)، خودسوزی، و امتناع از خوردن و آشامیدن (گرسنگی) انجام می شود و از این میان، خودکشی به شیوۀ خون ریختن نسبت به سایر شیوه های آن نمود بیش‌تری دارد و به نظر می رسد این امر، ریشه در اندیشۀ تأثیر خون در حاصل‌خیزی و باروری طبیعت دارد. در مورد بسامد و تفاوت مقاصد خودکشی در شاهنامه و گرشاسپ نامه نیز می توان گفت: موارد خودکشی در شاهنامه بسامد بیش‌تری نسبت به گرشاسپ نامه دارد؛ اما اهداف آن در گرشاسپ نامه نسبت به شاهنامه متنوع تر است؛ خودکشی در شاهنامه اغلب به منظور سوگواری فرزند و نزدیکان و دفع تهمت انجام می شود در حالی که این عمل در گرشاسپ نامه اغلب با هدف باروری و فراوانی طبیعت، رضایت بتان، پیش بینی حوادث آینده و جلبِ رضایت خداوند انجام می گیرد.

المصادر:

• قرآن­ کریم.
  
• ابی ­الخیر، ایرانشاه. (1370). بهمن‌نامه. ویراستۀ رحیم عفیفی. چ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  
• استاجی، اعظم. (1399). «معرفی شیوه­ های تحلیل یادداشت­ های خودکشی و بررسی موردی چندنمونه یادداشت کوتاه فارسی»، مجلۀ زبان­شناسی و گویش­های خراسان،س12، ش23، 176-201.
  
• اسدی­ طوسی، ابونصر علی­ بن­ محمد. (1317). گرشاسب­ نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: چاپ­خانه بروخیم.
  
• اسمیت، ژوئل. (1384). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.
  
• اکبری­ مفاخر، آرش. (1389). درآمدی بر اهریمن­ شناسی ایرانی. چ اول. تهران: ترفند.
  
• ایونس، ورونیکا. (1373). شناخت اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرخی. چاپ اول. تهران: اساطیر.
  
• آموزگار، ژاله. (1393). تاریخ اساطیری ایران. چاپ شانزدهم. تهران: سمت.
  
• بانوگشسب ­نامه. (1382). تصحیح روح­انگیز کراچی. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
  
• بختیاری، محمدعزیز؛ حسامی، فاضل. (1387). درآمدی بر نظریه­ های اجتماعی دین. قم: موسسه آموزشی امام خمینی.
  
• بویس، مری(1374). تاریخ کیش زردشت. ترجمۀ همایون صنعتی­زاده. ج1. تهران: توس.
  
• تتری، شکرالله؛ عبداللهی، مرتضی. (1395). «بررسی پدیدۀ خودکشی در شاهنامه»، نخستین همایش بین ­المللی روانشناسی، علوم­تربیتی و علوم­اجتماعی، 473-487.
  
• جوینی، عطاملک­ بن محمد. (1389). تاریخ جهان‌گشای جوینی. به اهتمام احمد خاتمی. چاپ دوم. جلد3-1. تهران: علم.
  
• دورکیم، امیل. (1383). صور بیانی حیات دینی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: مرکز.
  
• رضاییان، محسن و هم‌کاران. (1386). «خودکشی در دین اسلام»، مجلۀ دانش علوم پزشکی، دورۀ6، 15-22.
  
• رفیع، هاله. (1389). «بررسی پدیده خودکشی در اگزیستانسیالیسم با نگرش ویژه به گوشه­ نشینان آلتونا اثر ژان پل ساتر»، نقد زبان و ادبیات خارجی، دورۀ3، ش5، 93-107.
  
• سولیدو، پسکو؛ جورجیانا. (1385). «دورکیم، خودکشی و مذهب»، نامۀ علوم اجتماعی، ترجمۀ علی بابایی، ش29، 163-192.
  
• شاله، فلیسین. (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمۀ منوچهر خدایار محبی. تهران: انتشارات دانش‌گاه تهران.
  
• شوالیه، ژان؛ گربران، آلن. (1384). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی. چاپ اول. تهران: جیحون.
  
• طوسی، محمدبن محمودبن احمد. (1382). عجایب ­المخلوقات. به اهتمام منوچهر ستوده. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
• طیب، مهدی. (1380). مصباح الهدی. تهران: سفینه.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی­ مطلق با هم‌کاری محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی، جلدها 1-8 تهران: دایرة­المعارف بزرگ اسلامی.
  
• فریزر، جیمز. (1387). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
  
• کتاک، کترادفیلیپ. (1386). انسان ­شناسی: کشف تفاوت ­های انسانی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: علمی.
  
• کوپال، عطالله. (1391). «مرگ خود خواسته تراژیک در تراژدی سوفوکل و شاهنامه»، مجلۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، دورۀ 6، ش 21، 137-157.
  
• گردیزی، ابوسعید عبدالحی ­بن ضحّاک ­بن محمود. (1363). زین الاخبار. به تصحیح عبدالحی حبیبی. چاپ اول. تهران: دنیای کتاب.
• گریمال، پیر. (1391). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ احمد بِهمنش. تهران: دانش‌گاه تهران.
  
• مصطفوی، علی­اصغر. (1369). اسطورۀ قربانی. چاپ اوّل. تهران: بامداد.
  
• نذری­دوست، مسعود؛ مهدی، بهنوش. (1389). «خودکشی در آثار صادق هدایت و گیدو موپسان»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه آزاد اسلامی فسا، س1، ش1، 159-175.
  
• نظامی، الیاس­بن­یوسف. (1384). خمسه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ دوم. تهران: قطره.
  
• یاحقی، محمدجعفر. (1394). فرهنگ اساطیر و داستان­ واره ­ها در ادبیات فارسی. چاپ پنجم. تهران: فرهنگ معاصر.
  
• یوسفی آبگرم، سهیلا. (1390). «بررسی ساختار مرگ شخصیّت ها در دوره های اسطوره­ای و حماسی شاهنامه فردوسی، رسالۀ کارشناسی ارشد دانش‌گاه فردوسی مشهد، استاد راه‌نما: ابوالقاسم قوام ، استاد مشاور: مه دخت پورخالقی چترودی.
  
• Carter, J.(2003). Understanding Religious Sacrifice, Continum, London. New York.
  
• Davies,N.(1981). Human Sacrifice, William Morrow& Company, Inc, NewYork.
  
• James, E. o.(1998) . Sacrifice. vol 11.
  
• Youngert, S. G.(1998). Sacrifice, James Hastings (ed.), vol 11, p. 36, U. S. A., T. & T. Clark.
  

 

• Holy Quran.
• Abi al-Khair, Iranshah. (1991). Bahmannameh.   Rahim Afifi, 1st ed.   Tehran: Elmi farhagi. [In Persian]
• Ostaji, Azam. (2020). Introducing methods to analyze suicide notes and the study of several short Persian notes. Journal of Linguistics and Dialects of Khorasan, 12th Year, No. 23. 176-201. [In Persian]
• Asadi Tusi, Abu Nasr Ali ibn Muhammad. (1938). Garshasbnameh. by Habib Yaghmaei, Tehran: Brokhim Printing House. [In Persian]
• Smith, Joel. (2005). A Dictionary of Greek and Roman Mythology. Shahla Baradaran Khosroshahi. Tehran: Roozbehan and Farhang Moaser. [In Persian]
• Akbari Mafakher, Arash. (2010). Introduction to Persian demonology. 1st ed. Tehran: Tarfand . [In Persian]
• Ions, Veronica. (1994). Understanding Indian mythology. Bajlan Farrokhi.  1st ed. Tehran:  Asatir. [In Persian]
• Amozegar, Jaleh. (2014). Persian Mythological History. 16th ed. Tehran: Samat. [In Persian]
• (2003. ( Ed. Rouhangiz Karachi. 1^st ed, Tehran: Institute of Humanities. [In Persian]
• Bakhtiari, Mohammad Aziz. Hesami, Fazel (2008). Introduction to social theories on religion. 1^st  Qom: Imam Khomeini Educational Institute. [In Persian]
• Boyce Mary. (1995). History of Zoroaster religion. Trans. Homayoun Sanati Zadeh, vol. 1.  Tehran: Toos. [In Persian]
• Tetri, Shokrollah. Abdullah, Morteza (2016). The study of the concept of suicide in Shahnameh. The First International Conference on Psychology, Educational Sciences and Social Sciences. 473-487. [In Persian]
• Jwini, Atamalka Ibn Muhammad. (2010). Tarikhe Jahangosha. by Ahmad Khatami. 2^nd Vol. 1-3. Tehran: Alam. [In Persian]
• Durkheim, Emile. (2006). Elementary forms of religious life.  Baqer Parham. Tehran markaz. [In Persian]
• Rezaeian, Mohsen. et al. (2007) Suicide in Islam.  The journal of medical science.  6^th  15-22. [In Persian]
• Rafi, Haleh. (2010). The study of suicide in Existentialism with emphasis on Sartre’s the condemned of Altona. Critique of Foreign Language and Literature. 3^rd No. 5. 93-107. [In Persian]
• Pescosolido, B.A. , Georgiana, Sh.(2006). Dorkheim, Suicide and Religion. Letter of Social Sciences. trans. Ali Babaei.    29.   163-192. [In Persian]
• Shala, Felicin. (1967). Brief history of great religions. Trans. Manouchehr Khodayar Mohebbi. Tehran: University of Tehran[In Persian].
• Chevalier, Jean. Gheerbrant, Allen. (2005). Dictionary of Symbols. Trans.  Soodabeh Fazaeli. 1st ed. Tehran: Jayhun. [In Persian]
• Tusi, Muhammad ibn Mahmud ibn Ahmad. (2003). Ajayeb-al-Makhloghat. by Manouchehr Sotoudeh. 2^nd Tehran: . Elmi Farhangi. [In Persian]
• Tayeb, Mehdi. (2011). Mesbah Al-Hoda. Tehran: Safineh. [In Persian]
• Ferdowsi, Abolghasem. (2007). Shahnameh. by Jalal Khaleghi Motlagh in collaboration with Mahmoud Omidsalar and Abolfazl Khatibi, Vol. 1-8, Tehran: The Great Islamic Encyclopedia. [In Persian]
• Frazer, James. (2008). The Golden bough. Trans. Kazem Firoozmand.1st ed. Tehran: Agah. [In Persian]
• Kotak, Conrad Philip. (2007). Antropology: The Exploration of Human Diversity. trans. Mohsen Salasi. Tehran:  Elmi. [In Persian]
• Kopal, Ataollah. (2012). Tragic Voluntary death in Sophocles’ Tragedy and in Shahnameh".  Journal of Comparative Literature Studies. Vol. 6.   21.   137-157. [In Persian]
• Gordizi, Abu Saeed Abdul Hai Ibn Zahak Ibn Mahmoud. (1984). Zayn -al-Akhbar. Abdul Hai Habibi. 1st ed. Tehran: Donyaye Ketab. [In Persian]
• Grimal, Pierre. (2012). Dictionary of Greek and Roman Mythology. Trans. Ahmad Behmanesh. 1st ed. Tehran: University of Tehran. [In Persian]
• Mustafavi, Ali Asghar. (1990). The myth of Sacrifice. 1^st  Tehran: Bamdad. [In Persian]
• Nazridoost, Masoud. Mehdi, Behnoosh. (2010). Suicide in Sadegh Hedayat and Guy de Maupassant’s works. Journal of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Fasa. 1^st  No. 1.   159-175. [In Persian]
• Nezami, Elyas- Ibn- Yousof. (2005). Khamseh. by Saeed Hamidian. 2^nd Tehran: Qatreh. [In Persian]
• Yahaghi, Mohammad Jafar (2015). A Dictionary of mythology and fiction in Persian Literature. 5th ed. Tehran:Farhang Moaser. [In Persian]
• Yousefi Abgarm, Soheila. (2011). The study of the structure of characters’ death in epic and mythological periods in Shahnameh (Master thesis). Supervisor: Abolghasem Ghavam, Consultant: Mahdokht Pourkhaleghi Chatroudi. Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian]
• Carter, J.(2003). Understanding Religious Sacrifice, Continum, London. New York.
• Davies,N.(1981). Human Sacrifice, William Morrow& Company, Inc, NewYork.
• James, E. o.(1998) . Sacrifice. vol 11.
• Youngert, S. G.(1998). Sacrifice, James Hastings (ed.), vol 11, p. 36, U. S. A., T. & T. Clark.