ماهیت سوگند نفی‌العلم و اصل‌عدم در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران و امکان سنجی تعارض آن‌ها

سید صدرالدین حسینی پاسندی ¹ (کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران) سیده بهاره ارجمندیان ² (دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران) سیدمهدی احمدی ³ (استادیار فقه و حقوق و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران)

تاريخ الإرسال : 06 الإثنين , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 29 الخميس , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: کلمات کلیدی: ادله‌‍ی اثبات, اصل‌عدم, سوگند, نفی‌العلم,

ملخص المقالة :

سوگند در میان ادله‌ی اثبات دعاوی کیفری، هرچند به‌صورت اضعف الدلایل، لکن به عنوان دلیلی مستقل مورد شناسایی مقنن قرار گرفته است. مشخصاً سوگند نفی‌العلم علی‌رغم عدم تصریح در قوانین، یکی از انواع سوگند می‌باشد که در منابع معتبر فقهی به‌صورت صریح و در قوانین موضوعه به‌صورت ضمنی ذکر شده است. از موارد کاربردی آن ماده‌ی 326 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 می‌باشد. مطابق این ماده:‌ «اگر شاکی علیرغم حصول لوث علیه متهم اقامه قسامه نکند و‌ از او مطالبه قسامه کند و متهم درباره اصل جنایت یا خصوصیات آن، ادعای عدم علم کند، شاکی می‌تواند از وی مطالبه اتیان سوگند بر عدم علم نماید...» از سوی دیگر امر فوق با اصل‌عدم که مطابق آن «عدم نیاز به اثبات ندارد»، به ظاهر در تعارض است. به عبارتی وفق اصل‌عدم و قاعده‌ی(نافی را نفی کافی است) صِرف نفیِ نافی کافی است، لکن بر حسب ظاهر با ماده‌ی فوق الذکر در تضاد است، که به نظر می‌رسد با توجه به علم داشتن متهم، ادای سوگند ضروری است، فلذا بررسی ماهیت و تبیین موضوع پژوهش حاضر، به‌صورت توصیفی-تحلیلی با استناد به منابع کتابخانه‌ای، می‌تواند در حد بضاعت راه گشایی برای حل اختلافات موجود شود.

المصادر:

فهرست منابع قرآن‌کریم
کتب فارسی 1- افشار صدر زاده، سید محسن، 1376، ادله اثبات دعوی در حقوق ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
2- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1363، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ بیست و یکم.
3- سید محمدی، سمیرا، 1396، اصول فقه به روش ساده، تهران، نشر مشاهیر دادآفرین، جلد2، چاپ اول.
4- قرشی، سید علی اکبر، 1367، قاموس قرآن، تهران، نشر اسلامیه، جلد1، چاپ اول.
5- کاتوزیان، ناصر، 1385، اثبات و دلیل اثبات، تهران، نشر میزان، جلد2، چاپ سوم.
6- کریمی، عباس، 1394، ادله اثبات دعوی، تهران، نشر میزان، چاپ سوم.
7- کلانتری، کیومرث، 1374، اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها، بابلسر، نشر دانشگاه مازندران، چاپ اول.
8- محقق داماد، مصطفی، 1406ق، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، جلد1، چاپ دوازدهم.
9- محقق داماد، مصطفی، 1406ق، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، جلد3، چاپ دوازدهم.
10- محمدي، ابوالحسن، 1380، مبانی استنباط حقوق اسلامی، تهران، نشر دانشگاه تهران، چاپ چهاردهم.
11- معین، محمد، 1351، فرهنگ فارسی معین، تهران، موسسه انتشاراتی امیرکبیر، جلد2، چاپ اول.
کتب عربی 12- آخوند خراسانى، محمدکاظم، 1409ق، کفایۀ الأصول، قم، موسسۀ آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
13- الطباطبائي، السيد علي، 1418ق، رياض المسائل في تحقيق الأحكام بالدّلائل، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لاحياء التراث، جلد15، چاپ اول.
14- انصاری، مرتضی بن محمد امین، 1415ق، القضاء و الشهادات، قم، نشر بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول.
15- تبریزی، جواد بن علی، 1416ق، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، قم، موسسه اسماعیلیان، جلد4، چاپ سوم.
16- جناتی، محمد ابراهیم، 1374، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، نشر کیهان، چاپ اول.
17- جناتی، محمد ابراهیم، 1370، منابع الاجتهاد، تهران، نشر کیهان، چاپ اول.
18- حر عاملی، محمد بن حسن، 1409ق، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، جلد27، چاپ اول.
19- حر عاملی، محمد بن حسن، 1409ق، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، جلد23، چاپ اول.
20- حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی، 1417ق، العناوین الفقهیه، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه ی مدرسین حوزه ی علمیه ی قم، چاپ اول.
21- حیدرى، علی نقی، 1412ق، اصول الاستنباط، قم، لجنه اداره الحوزه العلمیه، چاپ اول.
22- خوانساری، سید محمد‌هاشم بن زین العابدین، 1317ق، مبانی الاصول، تهران، بی نا، چاپ اول.
23- روحانی، صادق، 1429ق، منهاج الفقاهه، قم، انتشارات انوار الهدی، جلد6، چاپ پنجم.
24- سبحانی، جعفر، 1390، الوسیط فی اصول الفقه، تهران، موسسه فرهنگی و هنری دانش پذیر، جلد4، چاپ سوم.
25- سبحانی، جعفر، 1418ق، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه ی امام صادق علیه السلام، جلد1، چاپ اول.
26- عبدالرحمان، محمود، 1419ق، معجم المصطلاحات و الالفاظ الفقهیه، قاهره، نشر دارالفضیله، جلد1، چاپ اول.
27- عراقی، آقا ضیاء الدین، 1421ق، حاشیه المکاسب، قم، انتشارات غفور، چاپ اول.
28- علامه حلی، حسن بن یوسف، 1420ق، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذب الامامیه، قم، موسسه امام صادق علیه السلام، جلد11، چاپ اول.
29- کلینی، محمد بن یعقوب، 1407ق، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیۀ، جلد8، چاپ چهارم.
30- مجتهد تبریزى، صادق بن محمد، 1317ق، المقالات الغریۀ فی تحقیق المباحث الأصولیۀ، تبریز، مطبعه مشهدي اسد آقا، چاپ اول.
31- محقق حلی، جعفر بن حسن، 1418ق، المختصر المنافع فی فقه الامامیه، قم، موسسه المطبوعات الدینیه، جلد2، چاپ ششم.
32- مظفر، محمدرضا، 1375، أصول الفقه، قم، نشر اسماعیلیان، جلد2، چاپ پنجم.
33- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، 1403ق، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه ی علمیه ی قم، جلد12، چاپ اول.
34- موسوی گلپایگانی، محمد رضا، 1413ق، کتاب القضاء، قم، نشر دارالقرآن الکریم، جلد1، چاپ اول.
35- میرزای قمی، ابوالقاسم، بن محمد حسن، 1427ق، رسائل المیرزای قمی، مشهد، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان، جلد2، چاپ اول.
36- نجفی، محمد حسن بن باقر، 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، جلد40، چاپ هفتم.
37- نراقی، احمد بن محمد مهدی، 1415ق، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم، موسسه ی آل البیت علیهم السلام، جلد17، چاپ اول.