آیة اکمال دین در آیینة بلاغت

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

مهین شهریور ¹ , محمدعلی ربی پور ² , علیرضا رادبین ³ , صدرا علیپور ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
2 - گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
4 - گروه علوم قرآن و حدیث، واحد ماکو، دانشگاه آزاد اسلامی، ماکو، ایران.

تاريخ الإرسال : 13 السبت , ذو القعدة, 1441 تاريخ التأكيد : 27 الجمعة , ربيع الأول, 1442 تاريخ الإصدار : 10 السبت , شوال, 1442

الکلمات المفتاحية: بلاغت, کلید واژه: سورة مائده, اکمال دین, تسبیغ (تناسب صدر و ذیل),

ملخص المقالة :

چکیده قرآن کریم در ظاهر از کلمات ساده تشکیل یافته، امّا در بطن این کلمات، مفاهیم عمیقی وجود دارد. تأثیر علم بلاغت برای بیان مفاهیم مورد نظر قرآن کریم چشم‌گیر است. توجّه به تناسب و ارتباط آیه در تفسیر قرآن، فواید سازنده و ارزنده‌ای در بردارد؛ ازجمله پی بردن به نکات ظریف و لطیف اعجاز قرآن، برداشت صحیح از ساختار هندسی آیات و... قرآن کریم کلامی متّقن و مملوء از محسنات لفظی، معنوی و آرایه‌های ادبی است. که این اسلوب و معیارهای بلاغی با چینش خاص در سور و آیات به کار رفته است؛ و در سه زمینه اعجاز بیانی، اعجاز علمی، و اعجاز تشریعی، فصاحت و بلاغت بی‌همتایی دارد. با توجّه به این‌که صدر و ذیل آیۀ 3، سورۀ مائده، دربارۀ تحریم مأکولات است، آیا آیۀ اکمال دین که در بین تحریمات جای گرفته، نسبت به صدر و ذیلش، جمله‌ای معترضه است یا دارای ارتباط می‌باشد؟ علمای شیعه، معتقدند: آیة اکمال دین جملۀ معترضه است و با صدر و ذیلش تناسب ندارد و در مورد ولایت حضرت علی(ع) می‌باشد. علمای اهل سنّت معتقدند: محقّقان شیعه، آیة اکمال دین را بدون توجّه به روابط پس و پیش آیه در سیاق، نگریسته‌اند. و مراد از أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ اکمال دین در زمینه احکام می‌باشد نه چیز دیگری. در این مقاله با بهره‌گیری از علم بلاغت و تسبیغ، بررسی و تحلیل تناسب صدر و ذیلآیه آیه اکمال دین مورد مداقه علمی قرار گرفته است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

• قرآن کریم.


• ابن ابی الاصبع مصری، عبدالعظیم، (۱۳۶۸)، بدیع القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی.


• ابن‏انبارى، عبدالرّحمن، (1362)، البیان فى غریب اعراب القرآن، جلد1، قم: موسسة دار الهجرة.


• الصغیر، محمّدحسین، (1412ق.)، اصول البیان فی ضوء القرآن، جلد1، بیروت: دارالمورخ العربی.


• امینی، عبدالحسین، (١٣۶٨)، الغدیر، جلد 1، تهران: کتابخانۀ بزرگ اسلامی.


• آلوسی، سید محمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: ‌دار الکتاب العلمیّه.


• آهنی، غلامحسین، (۱۳۹۳)، نقد معانی در صنعت نظم و نثر فارسی، اصفهان: تایید.


• بحرانی، هاشم، (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، جلد2، تهران: بنیاد بعثت، چاپ2.


• جرجانی، عبد القادر، (1407ق)، اسرار البلاغت فی علم البیان، جلد1، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ3.


• حمدی، محمّد، (۱۴۰۴ ق)، البلاغه العربیة فی ضوء الاسلوبیه و نظریة السیاق، رباط: دار الوائل.


• حویزى، عبدعلى، (1415ق‏)، نور الثقلین،جلد1،‏ قم: اسماعیلیان‏، ‏چاپ4.


• خطیب قزوینی، محمّد، (بی تا)، الیضاح فی علوم البلاغة علم معانی و البیان و البدیع، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ ۲.


• رجایی، محمّد، (۱۳۵۳)، معالم البلاغة در علم معانی و بدیع، شیراز: دانشگاه شیراز، چاپ ۲.


• زمخشری،‌ جارالله، (‌1407ق)، ‌ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، جلد ۲،‌ بیروت: ‌دارالکتاب العربی، چاپ3.


• سبحانی، جعفر، (1387)، تفسیر صحیح آیات مشکلۀ قرآن، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع)، چاپ4.


• سیوطی، عبدالرّحمن، (1404ق.) ، در المنثور فی تفسیر المأثور، جلد2، قم: کتابخانۀ آیه الله المرعشی النجفی.


• سیوطی، عبدالرّحمن، (1421ق.)، ‌الإتقان‌فی‌علوم القرآن، جلد 1، ‌بیروت: ‌دارالکتب العربی، چاپ2.


• شبر، عبدالله، (1407 ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت: شرکة مکتبة الالفین، جلد‏2.


• شمیسا، سیروس، (۱۳۷۰)، بیان، تهران: فردوس.


• طباطبایى، عبد العزیز، (1417ق)، أهل البیت(ع) فی المکتبة العربیة، جلد5، قم: موسسة آل البیت(ع).


• طباطبایى، محمّدحسین، (‏1374)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، جلد5، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات،‏ چاپ2.


• طبرسى، فضل بن حسن، (1375)، ترجمۀ تفسیر جوامع‌الجامع،جلد‏2، مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى.


• طوسى، محمّد، (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، جلد3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.


• علم‏الهدى، على، (1431ق)، تفسیر الشریف المرتضى المسمى، جلد2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.


• ‌فخر رازی، محمّد، (1420ق)، ‌مفاتیح الغیب، جلد‌‏11، بیروت: دار إحیاء التراث العربیّ، چاپ3.


• فولادوند، محمّدمهدى، (1418ق)، ترجمه قرآن، تهران‏: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى،‏ چاپ3.


• قریب، عبدالعظیم، (۱۳۰۸)، کتاب البدیع، تهران: فردوسی، چاپ ۲.


• قویم، عبدالقویم، (۱۳۶۱)، فنون ادبی بیان، افغانستان: پوهنتون.


• لاهوتی، میرزا مهدی خان، (۱۳۰۴)، بدایع عروض در علم شعر فارسی، تهران: مطبعة مجلس.


• مطلوب، احمد، (۱۳۹۳ ق.)، عبدالقاهر الجرجانی و بلاغته و نقده، کویت: وکالة مطبوعات.


• ملکی، محمّدباقر، (‌1389)، مناهج البیان، قم: اسراء، چاپ2.


• مغنیه، محمّدجواد، (1424 ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی، جلد3.


• نجفقلی، حسام الدّوله، (1362)، دره نجفی در علوم عروض بدیع قافیه، تهران: کتابفروشی فروغی.

 

ب - مقالات

• آبادی قرائی سلطان، احمد(1396)، تبیین فهم آیۀ اکمال دین بر اساس نظم فراخطی قرآن، مجله پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، دورۀ 6، ش 10، ص: 16.


• کاشفی، امیر محمود، (۱۳۸۱)، قول و احسن آن در قرآن کریم ، فصلنامه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی تهران: دوره ۵۳ ، شمارة ۱۶۳ و ۱۶۴ ، ص: 22.


• واعظی، احمد، ( ‌1383)،‌ ساحت‌های معناپژوهی، ‌مجلّۀ حوزه و دانشگاه،‌ ش 39، ص: 11.