مضامین مشترک «حملۀ‌ حیدری» راجی کرمانی و«دیوان» حافظ شیرازی‌ با تکیه بر ساقی‌نامه‌ها

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

زهرا فرج نژاد فرهنک ¹

1 - دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکدة زبان و ادبیّات فارسی، تبریز،ایران.

تاريخ الإرسال : 18 الإثنين , ذو الحجة, 1437 تاريخ التأكيد : 26 الأحد , جمادى الثانية, 1440 تاريخ الإصدار : 25 الإثنين , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: مضامین مشترک, ساقی‌نامه, راجی کرمانی, کلید واژه‌ها: حافظ, مغنّی ‌نامه,

ملخص المقالة :

چکیده ساقی‌نامه‌‌سرایی، یکی از دلنشین‌ترین نوع شعر غنایی است که در ادبیّات عرب به خمریّه‌سرایی معروف است. این گونة ادبی از ادبیّات عرب به عرصۀ شعر فارسی وارد شده و در بستر هنرنمایی شاعران ایرانی قرار گرفته است. در ادب فارسی، ابتدا در عیش و سرمستی ناشی از تأثیر بادة انگوری سروده می‌شد، ولی از قرن ششم هجری به بعد، با بهره‌گیری از تجربیّات عرفانی، معنا و مفهومی عرفانی به خود گرفت. این جریان، در ادبیّات فارسی، از رودکی شروع شد و با حافظ، به کمال رسید.‌ از آن پس، بویژه در دورۀ صفوی ساقی‌نامه‌سرایی‌ و مغنی‌نامه‌سرایی بر منوال حافظ معمول شد؛ طوری‌که علاوه بر توصیف ساقی، مطرب، می و میخانه، تجلّی‌گاه اهداف سیاسی- اجتماعی و فلسفی شاعران گشت. ملاّ بمانعلی راجی کرمانی، شاعرحماسه‌سرای مذهبی قرن دوازدهم هجری، در منظومة، حملة حیدری، ساقی‌نامه‌ها و مغنّی ‌نامه‌های بسیاری دارد که در سرودن آن‌ها به شیوه و سبک شاعرانة حافظ نظر داشته است.‌ ساقی‌نامه‌های او نیز همچون ساقی‌نامه‌های حافظ، اغلب متضمّن درون‌مایه‌های اجتماعی، مواعظ، نکته‌های اخلاقی و حکمی است. هر دو شاعر در ضمن سرودن ساقی‌نامه‌ها، علاوه بر نکوهش زاهدان ریاکار، به اعتنام فرصت و شکایت از روزگار،‌ مدح ممدوح، خواصّ و تأثیر باده و آلات و دستگاه‌های موسیقی توجّه کرده‌اند.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

• انوری، حسن، (1383)، غزلیّات حافظ 1، تهران، دانشگاه پیام نور، چاپ نهم.


• تمیم‌داری، احمد، (1372)، عرفان و ادب در عصر صفوی، تهران، حکمت.


• حافظ شیرازی، شمس‌الدّین، (1381)، دیوان، به اهتمام احمد دانشگر، تهران، حافظ نوین: لوح دانش، چاپ سوم.


• خرّمشاهی، بهاءالدّین، (1385)، حافظ نامه، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هفدهم.


• دشتی، علی، (1385)، کاخ ابداع، به کوشش مهدی ماحوزی، تهران، زوّار.


• ______ ، (1386)، نقشی از حافظ، چاپ سوم، زیرنظر مهدی ماحوزی، تهران، اساطیر.


• راجی کرمانی، ملاّبمانعلی، (1383)، حملۀ حیدری، چاپ دوم، تصحیح یحیی طالبیان و محمود مدبّری، کرمان، دانشگاه باهنر کرمان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان.


• زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1378)، با کاروان حلّه، چاپ یازدهم، تهران، علمی.


• سبزواری، محمّد ابراهیم، (1386)، شرح گلشن راز، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات پرویز عبّاسی داکانی، تهران، نشر علم.


• صفا، ذبیح‌الله، (1368)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج3، چاپ ششم، تهران، فردوس.


• فاخوری، حنا، (1368)، تاریخ زبان عربی، ترجمة عبدالمحمّد آیتی، تهران، توس.


• فلاّح، غلام فاروق، (1374)، موج اجتماعی سبک هندی، مشهد، ترانه.


• گلچین معانی، احمد، (1368)، تذکرۀ پیمانه (در ذکر ساقی‌نامه‌ها و احوال و آثار ساقی‌سرایان)، کتابخانة سنایی.

مقالات

• برزگر خالقی، محمّدرضا، (1386)، «غم و شادی از دیدگاه مولانا»، ادیان و عرفان، سال چهارم، شمارة 12.


• پارسا، سیّداحمد؛ آزاد مظهری، محمّد، (1389)، «ساقی‌نامه‌ها نزدیک‌ترین نوع ادبی به رباعیّات خیّام»، ادب‌ پژوهی، شمارة 11، 85-62،.


• حدّادی، نادعلی و صفری، جهانگیر، (1389)، «بررسی ساقی‌نامه و مغنّی‌نامه در نظامی گنجه‌ای و حافظ شیرازی»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارة دوم، زمستان، 36- 28.


• رستگار فسایی، منصور، (1388)، «فخریّه»، به سرپرستی اسماعیل سعادت، دانشنامة زبان و ادب فارسی، ج3، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.