معرّفی و بررسی تذکرة خلاصة‌الشّعرا (بتخانه)

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

محدثه فرخی ¹

1 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودان، دانشگاه آزاد اسلامی، رودان، ایران.

تاريخ الإرسال : 26 الإثنين , ذو القعدة, 1440 تاريخ التأكيد : 10 السبت , ربيع الثاني, 1441 تاريخ الإصدار : 03 السبت , محرم, 1442

الکلمات المفتاحية: تصحیح, کلید واژه‌ها: نسخ خطّی, تذکره خلاصه الشّعرا (بتخانه), عبداللّطیف عبّاسی گجراتی, صوفی مازندرانی,

ملخص المقالة :

چکیده یکی از شیوه‌های توجّه به هویّت و شناسنامة وجودی جوامع، جمع‌آوری و تدوین نسخ خطّی و برنامه‌ریزی دقیق برای شناسایی و معرّفی این آثار است. در میان نسخ خطّی، تذکره‌ها از آن جهت که بعضاً نام و نشان شاعران و اشعار و آثار آن‌ها را از تحریف زمانه در امان نگاه داشته، حائز اهمّیّتند. در بین تذکره‌ها و سفینه‌های شعرفارسی، تذکره خلاصةالشّعرا (بتخانه) از شهرت خاصی برخوردار است. تذکرة خلاصة‌الشّعرا ذیلی است که بر جُنگ بتخانه نوشته ‌شده است. جُنگ بتخانه، بالغ بر بیش از چهل هزار بیت از منتخبات اشعار متقدّمین و متوسّطین است که توسّط ملاّ محمّد صوفی مازندرانی به همکاری عبداللّطیف عبّاسی در سال (1010ه‍..ق) گردآوری شده است و بعدها در سال (1021 ه‍. ق)، عبداللّطیف عبّاسی گجراتی، علاوه بر نگارش دیباچه، شرح احوال شعرای بتخانه را با ذکر سلاطین و مشایخ معروف عهدشان، به اختصار بر آن افزوده و نام خلاصة‌الشّعرا را بر آن نهاده و هر دو اثر را با هم در یک مجموعة دو جلدی مرتب نموده‌است. در این پژوهش ضمن معرّفی تذکره و نسخه‌های موجود از آن، مختصات سبک شناسی این اثر در دستگاه‌های زبانی، فکری و بلاغی مورد بررسی قرار گرفته‌است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ:

• اوحدی کاشانی، تقی‌الدّین، (1388)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، 8 جلد، تهران: میراث مکتوب، چاپ اوّل.


• بداونی، عبدالقادر، (1379)، منتخب التواریخ، تصحیح توفیق سـبحانی ومولـوی احمدصـاحب، ج 3 ، تهـران: انجمن آثار و مفاخرفرهنگی.


• خوشگو، بندار بن داس، (1959م)، سفینة خوشگو، تصـحیح محمـّد عطاءالـدّین عطاکـاکوی، ج 3، (بهـار، انتشارات ادارة تحقیقات عربی و فارسی)، پتنـه.


• سدارنگانی، هرومل، (1355)، پارسی‌گویان هند و سند، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


• صمصام الدّوله شاه نوازخان، (1309 ه‍.ق)، مآثرالامرا، به تصحیح میرزا اشرف علی، کلکته، ج۳.


• صوفی مازندرانی، محمّد، (1010 ه‍.ق)، تذکرة بتخانه، نسخة خطّی مجلس شورای اسلامی، دو جلد، شمارة 120 و132 (شماره ثبت 35827 – 4524 ف)، تهران.


• ______________، (1010ه‍.ق)، تذکره بتخانه، نسخة خطّی کتابخانة بادلیان دانشگاه آکسفورد انگلستان، دو جلد، شمارةه (366)، «میکروفیلمی از آن در کتابخانة دانشگاه تهران با شماره ثبت (870 و 879 – ب) موجود است».


• فخرالزّمانی قزوینی، عبدالنّبی، (1362)، تذکره میخانه، به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: اقبال.


• کنبوه، محمّدصالح، (1070 ق)، عمل صالح موسوم به شاه جهان نامه، تصحیح وحید قریشی، لاهور.


• گلچین معانی، احمد، (۱۳۶۳)، تاریخ تذکره‌های فارسی، ۲ج، تهران: کتابخانه سنایی.


• ______________، (1369)، کاروان هند، ۲ ج، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات استان قدس رضوی.


• لاهوری، عبدالحمید ،( 1868)، پادشاه نامه، به کوشش کبیرالدّین احمد و عبدالرّحیم، کلکته.

 

• معین، محمّد، (1363)، فرهنگ فارسی،  6جلد، تهران، امیرکبیر.


• مولانا محمّد عبدالغنی خان، (1999م) تذکرة‌الشعرا، تصحیح و حواشی: محمّد اسلم خان.


• نقوی، سیّد علیرضا، ( 1343)، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.


• هدایت، رضا قلی خان، (1382)، مجمع الفصحا ، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.