«کیفیت هنری سازه‌های بلاغی، در اثری نویافته از فتح‌الله عارف»

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

محمدرضا امیرخانی دهبالایی ¹ (دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان- ایران.)
احمدرضا یلمه‌ها ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.)

تاريخ الإرسال : 04 الأحد , ربيع الثاني, 1441 تاريخ التأكيد : 12 السبت , رجب, 1441 تاريخ الإصدار : 07 الجمعة , رجب, 1442

الکلمات المفتاحية: معانی, بیان, بدیع, فتح‌الله عارف, نقد بلاغی, کلید واژه‌ها: شاهنامۀ سلیمانی,

ملخص المقالة :

چکیده آنچه موضوع این پژوهش است، بررسی و تعیین کیفیّت کاربرد شگردهای علوم معانی، بیان و بدیع و نقد آنها در اثری نویافته از فتح الله عارف، شاعر قرن دهم و شاهنامه‌چی دربار سلیمان قانونی است. از ویژگی‌هایی که یک اثر ادبی را از دیگر آثار متمایز می کند، نوع بهره‌گیری از سازه‌های بلاغی است که توسّط نویسنده به شکل های گوناگون به تصویر کشیده می شود. با توجّه به نوع حماسی این منظومه، عارف می‌کوشد شعرش را از سروده‌های دیگر شاعران بویژه شاهنامۀ فردوسی ممتاز و یا اثری همتراز آن خلق کند. در مباحث بلاغی گاه با توفیق همراه بوده و گاه به درازدامنی انجامیده است. برجسته‌ترین شگردهای بلاغی عارف در این اثر، بیان حسّی در توصیف صحنه‌ها و انتخاب مشبهٌ‌به از فضایی متفاوت است. عارف در یک بیت ضمن طرح عبارات کنایی، به شکل غیرمنتظره‌ای از دیگر ویژگی ممدوح و موصوف پرده برمی‌دارد. بیان همراه با تحکّم و استفهام در چکیدۀ براعت استهلال، از شگردهای بارز و موفّق اوست.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

۱- قرآن کریم.

۲- اصفهانی، هاتف، (۱۳۹۴)، دیوان، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نگاه

۳- انوشه، حسن، (۱۳۵۷)، دانشنامۀ ادب فارسی، ادب فارسی در آناتولی و بالکان، جلد ششم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

۴- تجلیل، جلیل، (۱۳۸۵)، معانی و بیان، تهران: نشر مرکزی دانشگاهی.

۵- جاحظ، عمرو، (1351 ق/ 1932م)، البیان و التبیین، به کوشش حسن سندوبی، قاهره.

۶- رضوانی، علی اصغر، (۱۳۹۰)، استمداد از اولیاء، تهران: مشعر، چاپ اوّل.

۷- ریاحی، محمد امین، (۱۳۶۹)، زبان و ادب فارسی درقلمرو عثمانی، تهران: پاژنگ.

۸- شفیعی کدکنی، محمدرضا، (۱۳۸۵)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

۹- شیرازی، احمد امین، (۱۳۷۵)، آیین بلاغت، ج۲، تهران: نشر اسلامی.

۱۰- صائب تبریزی، محمدعلی، (۱۳۸۳)، غزلیّات، به کوشش محمّد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.

۱۱- عارف، فتح‌الله، (قرن دهم ق)، شهنامۀ سلیمانی، (نسخه خطّی)، آناتولی.

۱۲- عطّار، محمّد بن ابراهیم، (۱۳۸۴)، منطق الطّیر، تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

۱۳- فتوحی، محمود، (۱۳۸۵)، بلاغت تصویر، تهران: سخن، چاپ دوّم.

۱۴- فردوسی، ابوالقاسم، (۱۳۸۹)، شاهنامه، به اهتمام توفیق سبحانی، تهران: روزنه، چاپ اوّل.

۱۵- فشارکی، محمّد، (۱۳۸۸)، «علم بیان»، پژوهشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ ۲، صص ۱-۱۰.

۱۶- محبّتی، مهدی، (۱۳۸۰)، بدیع نو، تهران: سخن.

۱۷- ملّاح، حسینعلی، (۱۳۶۷)، پیوند شعر و موسیقی، تهران: فضا.

۱۸- منوچهری، ابوالنجم احمد، (۱۳۷۰)، دیوان، به صحیح محمّد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.

۱۹- میرحیدر، حسین، (۱۲۹۸)، معارف گیاهی، ج۲، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

۲۰- همایی، جلال‌الدّین، (۱۳۶۱)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: توس.