تحلیل کهن‌الگوی سفر قهرمان در داستان خسرو و شیرین نظامی

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

راحله عبداله زاده ¹ (گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان ، ایران.)
محمد ریحانی ² (گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان ، ایران.)

تاريخ الإرسال : 08 السبت , صفر, 1439 تاريخ التأكيد : 10 السبت , جمادى الأولى, 1439 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية: قهرمان, خسرو و شیرین, نظامی, سفر, کلید واژه‌ها: کهن‌الگو,

ملخص المقالة :

چکیده کمپبل، اسطوره شناس مشهور آمریکایی، سیر و سفر درونی انسان را در قالب قهرمانان اسطوره ای پی می گیرد و با بررسی قصّه ها و افسانه های جهان، نشان می دهد که چگونه این کهن الگو در هر زمان و مکان، خود را در قالبی نو تکرار می کند تا انسان را به سفر درونی و شناخت خویشتن رهنمون شود. او سفرِ قهرمانان اساطیری را بر طبقِ الگویی واحد، متشکّل از سه بخشِ عزیمت، تشرّف و بازگشت می داند. این نوشتار برآن است تا نشان دهد که داستان خسرو و شیرین، گرچه داستانی تاریخی است، اما از این مراحل سه گانه و برخی مراحلِ خردتر که کمپبل برای سفر قهرمانانِ اساطیری قایل شده است، پیروی می کند. انوشیروان در خواب، وصلتِ با شیرین، ‌رسیدن به شبدیز، تخت و نواسازی را به قهرمان وعده می دهد و شاپور، آن ها را بر روی زمین سراغ می دهد. خسرو به تشویقِ پیک، برای دیدار با شیرین، که نمادی از آنیمایِ درون ِقهرمان می تواند باشد، از ایران عزیمت می کند و در مسیرِ‌ تشرّف، با گذار از صفاتِ منفیِ سایه، ‌سرانجام در ایران، با ناخودآگاهِ ‌خویش به وصلت می رسد. در پایان داستان، عشق ورزی شیرویه به شیرین، مانع از بازگشتِ قهرمان به جامعة بشری و ایجادِ تحوّل می‌شود. در نتیجه، قهرمان ناگزیر از گوشه نشینی در آتشکده، یعنی اقامت در سرزمین خدابانوست و بازگشت او به جامعه ممکن نمی شود. کهن الگوهای خواب، سایه، پیر دانا، زن وسوسه گر، یاری رسانِ غیبی و پیک و نمادهایی همچون، اسب، گوشواره، ساحر، شیر، کوه، سنگ و ... که به تقویت کهن الگوی سفرِ قهرمان پرداخته اند، در این نوشتار رمزگشایی شده اند.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

• شمیسا، سیروس، (1374)، داستان یک روح، تهران، فردوس.


• شوالیه، ژان و آلن گربران، (1388)، فرهنگ نمادها، جلد 1، 2 و 3،‌ ترجمة سودابة فضایلی. تهران، جیحون.


• _______________، (1385)، فرهنگ نمادها، جلد 4، ترجمة سودابة فضایلی. تهران، جیحون.


• کمپبل، ژوزف، (1392)، قهرمان هزار چهره، برگردان شادی خسروپناه، مشهد، گل آفتاب.


• کنگرانی،‌ منیژه، (1388)، تحلیل تک ‌­اسطوره سنجی نزد کمبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی، پژوهش­نامه فرهنگستان هنر، ‌سال 3، شمارة 14، پاییز 88، صص 74 -91.


• گورین،‌ ویلفرد. ال؛ و دیگران، (1370)، راهنمایروی­کردهای نقد ادبی، ترجمة زهرا میهن‌خواه، تهران: انتشارات اطّلاعات. 


• مختاری، محمّد، (1369)، اسطورة زال (تبلور تضادّ و وحدت در حماسة ملّی)، تهران: آگه.


• واحددوست، مهوش، (1379)، نهادینه­های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.


• وگلر، کریستوفر، (1387)، ساختار اسطوره­ای در داستان و فیلمنامه،‌ ترجمة ‌عبّاس اکبری، تهران: نیلوفر.


• نظامی، الیاس بن یوسف، (1372)، کلیّات خمسة نظامی، تهران: نگاه.


• یونگ، کارل گوستاو، (1384)، انسان و سمبول­هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی.