بررسی استعارۀ مفهومی «مِی» در ادبیّات مکتب‌خانه‌ای ایران

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

نسرین جبار خلجی بناب ¹ , عزیز حجاجی کهجوق ² , آرش مشفقی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

تاريخ الإرسال : 02 الإثنين , جمادى الثانية, 1441 تاريخ التأكيد : 12 الإثنين , محرم, 1442 تاريخ الإصدار : 10 السبت , شوال, 1442

الکلمات المفتاحية: استعاره, استعارۀ مفهومی, کلید واژه‌ها: زبان‌شناسی شناختی, ادبیّات مکتب‌خانه‌ای, نگاشت «مِی»,

ملخص المقالة :

چکیده استعاره موضوعی اساسی و بنیادین در مطالعات زبان‌شناسی شناختی، ابزاری برای تفکّر، درک و شناخت مفاهیم انتزاعی است. از دستاوردهای زبان‌شناسی شناختی کشف این حقیقت است که زبان‌ها اغلب برای ملموس کردن مفاهیم انتزاعی، از استعاره های مفهومی بهره می برند. استعاره های مفهومی به توضیح حوزۀ مقصد که حوزه ای انتزاعی است، از طریق حوزۀ مبدأ که حوزه ای ملموس است، می پردازند. در ادبیّات مکتب‌خانه‌ای که بخش مهمّی از ادبیّات عامّه را در بر گرفته‌ است، مِی از واژگانی است که قلمرو معنایی گسترده ای داشته و از مِیِ انگوری و عرفانی پیشی می گیرد و مفهومی انتزاعی پیدا می کند. هدف از این پژوهش که به روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و بر اساس رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت گرفته، شناسایی معانی استعاری و کنایی مِی در ادبیّات مکتب‌خانه‌ای ایران می‌باشد. بر این اساس آثار مکتب‌خانه‌ای منظوم و منثور از نظرگاه استعاری و با بهره گیری از آرای زبان‌شناسانی چون، جورج لیکاف و مارک جانسون مورد مطالعه قرار گرفته و 19 مورد عبارت استعاری یا نگاشت (انگاره)، درحوزۀ مِی استخراج گردیده است، که عبارتند از: غفران، بیهوشی، مسلمانی، شفا، گلستان دین، صفا، مستی، یاریگر، دوای دل، عشق، کهنه، طهور، رقص و سماع، غارتگر، زایل‌کنندۀ آدمیّت، هوشیاری، نیرومندی، رسوایی و تقدّس. وجود نوعی وحدت و هماهنگی نسبی در حوزۀ معنایی، مشخّصۀ بارز این انگاره‌هاست و ‌انگارۀ مِی عشق است. گزارۀ بنیادین متن است که ذهنیّت استعاری مِی نوشی را در متون غنایی و عاشقانۀ مکتب‌خانه‌ای بازتاب داده است.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتاب‌نامه

• قرآن کریم، (1389)، محمودیان، مهدی با همکاری واحد پژوهش بیت القرآن امام علی (ع)، قم: اسوه.


• انوشه، حسن، (1381)، فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


• الفتی تبریزی، شرف الدّین حسین، (1362)، رَشَفُ الاَلحاظ فی کَشفُ الالَفاظ، فرهنگ اصطلاحات استعاری صوفیّه، به تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.


• بارسلونا، آنتونیو، (1390)، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، ترجمة فروزان سجودی و دیگران، تهران: نقش جهان.


• حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمّد، (1379)، دیوان اشعار، تدوین و تصحیح رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.


• خیّام، عمربن ابراهیم، (1312)، نوروزنامه، به کوشش علی حصوری، تهران: طهوری.


• داوری اردکانی، رضا و دیگران، (1393)، زبان استعاری و استعاره های مفهومی، تهران: هرمس.


• ذوالفقاری، حسن؛حیدری، محبوبه، (1391)، ادبیّات مکتب خانـه‌ای ایـران، تهـران: رشـدآوران.


• رضی، هاشم، (1381)، آیین مهر، تهران: بهجت.


• روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی، (1391)، مقدّمه‌ای بر معناشناسی شناختی، تهران: علم.


• ساسانی، فرهاد، (1383)، استعاره‌ مبنای تفکّر و زیبایی آفرینی، تهران: سورة مهر.


• سراج طوسی، ابی نصر عبدالله بن علی، (1382)، اللّمع فی التّصوّف، تصحیح رونالد آلن نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، تهران: اساطیر.


• مایل هروی، نجیب، (1372)، اندر غزل خویش نهان خواهم گشتن (سماع نامه های فارسی)، تهران: نی.


• مشعشعی، پانته آ، (1379)، «استعاره در زبان فارسی»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علّامه طباطبایی.


• هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1384)، کشف المحجوب، تهران: سروش.

 

ب: مقالات

• افرایشی آزیتا، صامت جوکندان، سیّدسجّاد، (1391)، «استعاره‌های مفهومی رنگ در زبان فارسی»، دانشگاه علاّمه طباطبایی تهران، شماره 280، صص: 54-42.


• تقی پوری حاجبی، ساناز، پاشائی فخری، کامران، عادل زاده، پروانه، (1397)، «بررسی تطبیقی استعاره‌های مفهومی حوزة خشم در رمان‌های شوهر آهوخانم و هرگز رهایم مکن»، فصلنامة مطالعات ادبیّات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، سال 12، شماره 48، صص: 53-35.


• _____________ ، (1398)، «استعاره‌های مفهومی در طبقه بندی جدید در رمان‌های علی محمّد افغانی و کازوئوایشی گورو»، فصلنامة مطالعات ادبیّات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، سال 13، شماره 49، صص: 146-125.


• راکعی، فاطمه، (1388)، «تحلیل استعاره در شعر قیصر امین‌پور»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شماره 26، صص: 99-77.


• صادقی تحصیلی، طاهره؛ دریکوند، عصمت، (1395)، «استعاره مفهومی در دیوان میرنوروز»، فصلنامة فرهنگ و ادبیّات عامه، سال 4، شمارة 9، صص:24-1.


• قلی‌زاده، حیدر؛ خوش سلیقه، محبوبه، (1389)، « ‹باده› و ‹می› و تعابیر آن در شعر فارسی»، عرفان اسلامی (ادیان و عرفان) دورة 6، شماره 23، صص: 184-147.


• قنبری، محمّدرضا، (1386)، «نگاهی به مکتب خانه»، فرهنگ مردم ایران، سال چهارم، شمـارۀ نهم، صص 119-139.


• کریمی، فاطمه؛ علامی، ذوالفقار، (1392)، «استعاره‌‌های مفهومی در دیوان شمس بر مبنای کنش حسّی خوردن»، فصلنامة نقد ادبی، سال 6، شمارة 24، صص: 168-143.


• گلفام، ارسلان، (1388)، «استعاره‌ زمان در شعر فروغ فرّخزاد از دیدگان زبان شناسی شناختی»، فصلنامة علمی پژوهشی نقد ادبی، سال 2، شمارة 7، صص: 136-121.