نقش مرجعیت آیت‌الله سیستانی در روند دولت سازی در عراق پس از سقوط صدام

الموضوعات :

ارسلان قربانی ¹ (استاد روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی)
سعید بشیری ² (دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و مدرس دانشگاه پیام نور)
جواد علیزاده ³ (دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی)

تاريخ الإرسال : 24 الأربعاء , ذو الحجة, 1436 تاريخ التأكيد : 24 الأربعاء , ذو الحجة, 1436 تاريخ الإصدار : 10 الأربعاء , ذو الحجة, 1436

الکلمات المفتاحية: شیعه, عراق, دولت سازی, آیت‌الله سیستانی, مرجعیت,

ملخص المقالة :

چکیده عراق از نظر اجتماعی دارای بافت موزاییکی و متشکل از گروه‌های قومی- فرقه‌ای متعدد است. ماهیت سه‎گانه جمعیتی و سیاسی آن کشور، همواره زمینه‎های بالقوه تنش و جدایی را در بردارد. حمله آمریکا و متحدانش و سقوط رژیم صدام، نیروهای اساسی در شمال و جنوب عراق را که برای سالیان طولانی سرکوب ‌شده بودند، آزاد کرد و فرصت مناسبی در اختیار آنان برای کسب سهم بیشتری از قدرت حکومت در بغداد قرار داد. شیعیان، اهل سنت و کردها سه گروه اصلی قومی- فرقه‌ای با گرایش‌های متفاوت در عراق هستند. آنچه در زمینه نقش شیعیان در فرآیند دولت سازی‌ در عراق اهمیت دارد این است که شیعیان در طول دهه های گذشته بنا بر دلایل مختلفی از قدرت دور بوده‌اند. سقوط دولت صدام موجب گردید تا نقش مرجعیت شیعه به عنوان یک نیروی سیاسی و کنشگری فعال، بیش ‌از پیش مورد بحث و بررسی قرار گیرد. این مقاله در پی بررسی نقش مرجعیت شیعه در فرایند دولت سازی عراق با تأکید بر تقویت حاکمیت شیعی در اندیشه آیت‌الله سیستانی می‌باشد. با توجه به ساختارهای قومی، قبیله‌ای و مذهبی در سیاست امروز عراق به نظر می‌رسد که مواضع فقهی و سیاسی مرجعیت امروز در خصوص ایفای نقش نظارتی، ارشادی و کنشگری فعال در نظام سیاسی، تأثیرات مهمی در تحولات سیاسی- اجتماعی و فرآیند دولت سازی با تقویت حاکمیت شیعی در عراق امروز داشته است.

المصادر:

منابع:

1)                   اسدی ، علی‌اکبر (1391) روند دولت- ملت‌سازی در عراق، تهران، مطالعات اندیشه‌سازان نور.

2)                   الخاف، حامد (1392) دیدگاه‌های سیاسی- اجتماعی آیت‌الله سیستانی در مسایل عراق، ترجمه محمدجواد رحمتی، تهران، نشر کویر.

3)                   برزگر، کیهان (۱۳۸۵)، سیاست خارجی ایران در عراق جدید ، تهران، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک

4)                   بشیریه، حسین (1382) ،جامعه‌شناسی سیاسی ، چاپ نهم ، نشر نی.

5)                   رازانی، احسان (1386) پیامدهای حضور نظامی آمریکا در عراق بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران، سازمان عقیدتی ناجا.

6)                   وینسنت ، ‌اندرو(1371) ، نظریه‌های دولت ، ترجمه حسین بشیریه ،‌ تهران ، نشر نی.

7)                   طلوعی، محمود (1385) فرهنگ جامع سیاسی، تهران، نشر علم، چاپ سوم.

8)                   عزتی ، عزت ا...(1381) ، تحلیلی برژئوپلیتیک ایران و عراق، دفتر مطالعات سیاسی امور خارجه، تهران .

9)                   قزوینی حائری (1387)، تحولات عراق از سقوط صدام تا تصویب قانون اساسی ،ریشه‌ها و ساختارها، تهران: انتشارات دانشگاه تهران .

10)               قوام، عبدالعلی (1386)روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها، تهران، انتشارات سمت.

11)               قوام، عبدالعلی. زرگر، افشین (1387) دولت سازی، ملت سازی و نظریه روابط بین الملل: چارچوبی تحلیلی برای فهم و مطالعه جهان دولت ملت­ها، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.

12)               گلچین، علی (1388)، تعارضات ساختاری عراق وتأثیرآن بر افراط‌گرایی، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.

13)               گلچین، علی (1388 )، تعارضات ساختاری عراق وتأثیرآن بر افراط‌گرایی ، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.

14)               مجتهدزاده، پیروز (1382) جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران، انتشارات سمت.

15)               مسجدی  ایرج (1387) ، بررسی تجربه دولت ـ ملت‌سازی در عراق، مجموعه مقالات همایش عراق  نوین و تحولات خاورمیانه، تهران، انتشارات سمت .

16)               مشیرزاده، حمیرا (1386) تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران، انتشارات سمت

17)               اسدی ، علی‌اکبر (1389)، « انتخابات پارلمانی و توازن سیاسی نوین در عراق»، گزارش راهبردی ، شماره 309، ‌معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک .

18)               برزگر، کیهان (۱۳۸۵)،«چالشهای روند دولت سازی و ملت سازی در عراق و چشم اندازهای صلح و ثبات منطقه ای»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 46 و 47.

19)               برنا بلداجی، سیروس(1383)، "روند دولت سازی در عراق نوین، الزامات و رویکردهای ایران"، نامه دفاع، شماره 4.

20)               تخشید، محمدرضا، اردشیر نوریان(1387)  «یکجانبه گرایی امریکا و تاثیر آن بر نقش منطقه ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، سال یازدهم، شماره یک پیاپی 41.

21)               تلاشان، حسن (1389) «دورنمای ژئوپلیتیک شیعه در عراق»، فصلنامه شیعه شناسی  سال هشتم، شماره 31.

22)               جاودانی مقدم ،مهدی (1388)، «دولت ـ ملت‌سازی در خاورمیانه، مطالعه موردی عراق»، نشست تخصصی همایش بین­المللی تحولات جدید ایران وجهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.

23)               جواد، محمدجعفر (1385) «عراق: دموکراسی سازی، مذهب، و آینده نظام حکومت»، مجموعه مقالاتشانزدهمین همایش بین‌المللی خلیج فارس، تهران.

24)               حاجی یوسفی، امیرمحمد، ابوالقاسم عارف نژاد (1390)، «نشانه شناسی گفتمان در اسلام سیاسی و مردمسالار آیت‌الله سیستانی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال ششم شماره چهارم.

25)               حاجی یوسفی ، امیرمحمد ، "مفهوم‌سازی‌های مختلف دولت در نظریه روابط بین‌الملل با تأکید بر دیدگاه رابرت کاکس"، فصلنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی ،‌شماره 145 و146 .

26)               خوش‌آیند، حمید( 12 بهمن 1391) ، "تنوع قومیتی وتکثرسیاسی، متغیری بحران زا در عراق"، شبکه خبر.

27)               درخشه، جلال. محمدمهدی ملکی (1393) «موانع داخلی دموکراتیزه شدن در عراق پس از سقوط صدام»، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال پنجم شماره اول.

28)               زرگر، افشین (1385)، «مدل‌های دولت- ملت‌سازی، از مدل اروپایی تا مدل اوراسیایی»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال چهارم، ش 7.

29)               وایمر، آندریاس (1387) «عنوان دموکراسی و کشمکش فومی و مذهبی در عراق» ترجمه سید کمال سروریان. در کتاب سامان سیاسی در عراق جدید، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

30)               شاناهان، راجر (1386) «توسعه سیاسی شیعه در عراق؛ حزب اسلامی الدعوه» ترجمه سید ناصر میری؛ در کتاب سامان سیاسی در عراق جدید، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

31)               غرایاق­زندی، داوود (1389)، ‌"فرایند دولت و ملت‌سازی، شکل‌گیری هویت ملی و بازسازی در عراق"، فصلنامه مطالعات راهبردی ، شماره 47.

32)               فوکویاما، فرانسیس(1382) ، "الفبای دولت­سازی و زمامداری"، ترجمه مجتبی امیری وحید، فصلنامه اطلاعات سیاسی – اقتصادی، ش۱۹۸ـ۱۹۷.

33)               منصوریان، ناصر علی. کیوان صداقتی (1389) «دولت فدرال عراق؛ فرصت ها و چالشهای ملی و منطقه‌ای»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، زمستان، شماره 24.

34)               موسوی، سیدحسین (1389)، «چشم انداز عراق پس ‌از انتخابات پارلمانی»، مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه .

35)               نادری، محمود(1386)، چگونگی روند دولت سازی در عراق پس از صدام و مایه‌های ناامنی، مجله اطلاعات سیاسی– اقتصادی، شماره 238.

36)               نصر، ولی (1386) «پیامدهای منطقه‌ای ناشی از احیای شیعی در عراق» ترجمه علی پور قلی؛ در کتاب سامان سیاسی در عراق جدید، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

37)              Gerecht, Reuel Marc (2004), The Islamic Paradox, Shiite clerics, Sunni Fundamentalists, and the coming of Arab Democracy, United states of America, Washington, D. C. Institute of Peace

38)              Jaggers, keith (April 1992), “War and Three Faces of Power: war Making and State Making in Europe and the Americas”, Comparative Political Studies. Vol. 25, no.1

39)              Rahimi, Babak (December 2004), “Ayatollah Ali al-Sistani and the Democratization of post-Saddam Iraq”, Nathan Hale Foreign Policy Society, Working Paper Series.

40)              Vissar, Reidar (2006), “Building federal subunits by way of referenda: special challenges for Iraq”, (http://www.historiae.org)

41)              Visser, Reidar (27 September 2006), “the draft law for the formation of regions: A recipe for permanent instability in Iraq?”, (http://www.historiae.org)