امکان‌سنجی و نوع شناخت خداوند با نگاه تطبیقی در تفسیر المیزان و مفاتیح الغیب

الموضوعات :  پژوهشهای معرفت شناختی

زینب قاسمپور ¹ (طلبه سطح چهارم، مؤسسه آموزش عالی کوثر، حوزه علمیه خواهران، تهران، ایران)
حبیب الله حلیمی جلودار ² (دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.)
رضا مهدیان فر ³ (دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم، قم، ایران)

تاريخ الإرسال : 15 الجمعة , شوال, 1444 تاريخ التأكيد : 13 الثلاثاء , صفر, 1445 تاريخ الإصدار : 07 الأربعاء , صفر, 1445

الکلمات المفتاحية: امکان شناخت, شناخت فطری, شناخت عقلی, شناخت شهودی, شناخت حسّی,

ملخص المقالة :

بی تردید یکی از مهم ترین مباحث فلسفی و کلامی، بحث در بارۀ خداوند است ولی بدون فهم چگونگی شناخت، شناخت خداوند غیر ممکن خواهد بود؛ امروزه به دلیل اختلاف میان مذاهب اسلامی، بهترین دفاع از حق، کشف نقاط اشتراک و افتراق و تبیین درست دیدگاه فریقین در آیات قرآن کریم است. پژوهش حاضر که بر روش توصیف و تحلیل با مطالعه و بررسی دو تفسیر المیزان و مفاتیح الغیب استوار است دیدگاه و آراء دو مفسر برجسته – علامه طباطبایی و فخررازی – را از دو مذهب شیعه و سنّی در بارۀ امکان شناخت ذات خداوند مورد بررسی قرار داده است؛ لذا برای واکاوی مسألۀ اصلی، نکات دیگری نیز بررسی شد که مثلاً هر کدام از دو مفسر نوع شناختی که از خداوند ارائه داده اند کدام یک از شناخت های فطری، عقلی، نقلی، شهودی و حسی است؟ نتیجه اینکه علامه طباطبایی برخلاف دیدگاه فخررازی بر ناممکن بودن شناخت کامل خداوند اذعان دارد، حصر شناخت عقلی و نادیده گرفتن علم حضوری و شهودی مهم ترین وجه تمایز دیدگاه فخررازی با علامه است؛ دیدگاه علامه طباطبایی در تحلیل مسأله، منسجم تر است و تعارض ندارد.

المصادر:

* قرآن کریم. (1415ق). ترجمه محمد مهدى فولادوند، قم: دارالقرآن الکریم.

* نهج­البلاغه. (1379ش). ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.

ابن­بابویه قمی، محمدبن­على(صدوق)‏. (‏1398ق‏). التوحید، قم: جامعه مدرسین.

ابن­سینا، حسین­بن عبدالله. (1376). الالهیات من کتاب الشفا، تحقیق: حسن حسن­زاده­آملی، قم: مرکز النشر الطبایع المکتب الاعلام الاسلامی.

تمیمى­آمدى، عبدالواحدبن­محمد. (1410ق). غررالحکم و دررالکلم‏، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.

حرعاملى، محمدبن­حسن. (1409ق). وسائل الشیعة، ‏قم: ‏مؤسسة آل البیت ع.

الزرکان، محمدصالح. (بی­تا). فخرالدین الرازی وآراءه الکلامیه والفلسفیه، بیروت: دارالفکر

 طباطبایى، ‏محمدحسین‏. (1390ق). المیزان فی تفسیرالقرآن‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی.

همو. (1387ش). معنویت تشیع، قم: انتشارات تشیع.

همو. (1404ق). نهایة الحکمه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

همو. (1387ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: بوستان کتاب.

همو. (1382). بدایه الحکمه، قم: نشر قدس.

همو. (1427). الرسایل التوحیدیه، قم: موسسه نشر اسلامی، چ4.

فخررازى، محمدبن­عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.‏

همو. (1383‏ش). چهارده رساله، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1411ق). محصل­افکارالمتقدمین والمتاخرین من­الحکماء والمتکلمین، عمان: دار الرازی.

همو. (1407). مطالب العالیه، بیروت: دارالکتب العربی.

همو. (1406ق). لوامع البینات شرح اسماءالله تعالی و الصفات، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه‏.

همو. (1986م). الاربعین فی اصول­الدین؛ قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.

همو .(1378ش). المحصل، قم: شریف رضی.

فیض­کاشانى، محمدمحسن. (1406ق). الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على(ع).

فارابی، ابونصر. (1405ق). الجمع بین رای الحکیمین، مقدمه: البیر نصری نادر، تهران: الزهرا.

فیومی، احمدبن محمد. (1405ق). المصباح المنیر، قم: هجرت.

قمى، على بن­ابراهیم‏. (1404ق). تفسیرالقمی‏، قم: دارالکتاب.

قاسمی، حمیدمحمد. (1382ش). تمثیلات قرآنی؛ ویژگی­ها، اهدف و آثار تربیتی آن، قم: اسوه.

کرمانی، اوحدالدین. (1366). دیوان رباعیات اوحد الدین کرمانی، تهران: سروش، چ1.

کلینى، محمدبن­یعقوب‏. (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

مصباح­یزدی، محمدتقی. (1378ش). آموزش فلسفه، قم: مؤسسه­آموزشی پژوهشی­امام خمینی.

مطهری، مرتضی. (1388ش). معارف قرآن، تهران: صدرا.

همو. (1380). مجموعه آثار، تهران: صدرا.

مجلسى، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث­العربی.