امکان‌سنجی و نوع شناخت خداوند با نگاه تطبیقی در تفسیر المیزان و مفاتیح الغیب

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

زینب قاسمپور ¹ , حبیب الله حلیمی جلودار ² , رضا مهدیان فر ³

1 - طلبه سطح چهارم، مؤسسه آموزش عالی کوثر، حوزه علمیه خواهران، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه قرآن و حدیث دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
3 - دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1402/02/15 تاریخ پذیرش : 1402/06/07 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: امکان شناخت, شناخت فطری, شناخت عقلی, شناخت شهودی, شناخت حسّی,

چکیده مقاله :

بی تردید یکی از مهم ترین مباحث فلسفی و کلامی، بحث در بارۀ خداوند است ولی بدون فهم چگونگی شناخت، شناخت خداوند غیر ممکن خواهد بود؛ امروزه به دلیل اختلاف میان مذاهب اسلامی، بهترین دفاع از حق، کشف نقاط اشتراک و افتراق و تبیین درست دیدگاه فریقین در آیات قرآن کریم است. پژوهش حاضر که بر روش توصیف و تحلیل با مطالعه و بررسی دو تفسیر المیزان و مفاتیح الغیب استوار است دیدگاه و آراء دو مفسر برجسته – علامه طباطبایی و فخررازی – را از دو مذهب شیعه و سنّی در بارۀ امکان شناخت ذات خداوند مورد بررسی قرار داده است؛ لذا برای واکاوی مسألۀ اصلی، نکات دیگری نیز بررسی شد که مثلاً هر کدام از دو مفسر نوع شناختی که از خداوند ارائه داده اند کدام یک از شناخت های فطری، عقلی، نقلی، شهودی و حسی است؟ نتیجه اینکه علامه طباطبایی برخلاف دیدگاه فخررازی بر ناممکن بودن شناخت کامل خداوند اذعان دارد، حصر شناخت عقلی و نادیده گرفتن علم حضوری و شهودی مهم ترین وجه تمایز دیدگاه فخررازی با علامه است؛ دیدگاه علامه طباطبایی در تحلیل مسأله، منسجم تر است و تعارض ندارد.

چکیده انگلیسی:

Undoubtedly, one of the most important philosophical and theological topics is the discussion about God, but without understanding the method, it will be impossible to know God. Today, due to the differences between Islamic denominations, the best defense of the truth is to discover the points of commonality and difference and to explain the views of the parties in the verses of the Holy Quran. The current research, which is based on the method of description and analysis by studying and examining the two commentaries of "Al-Mizan" and "Mufatih Al-Ghaib", examines the views and opinions of two prominent commentators - Allameh Tabatabai and Fakhr Razi - from the two Shia and Sunni perspectives about the possibility of knowing God's essence. Therefore, in order to analyze the main issue, other points were also examined, for example, which of the two typological commentators that they have presented about God is one of the natural, rational, figurative, transferable, intuitive, and sensory cognitions? The result is that Allameh Tabatabai, contrary to Fakhrazi's view, acknowledges the impossibility of fully knowing God, the limitation of intellectual knowledge, and ignoring direct and intuitive knowledge is the most important difference between Fakhrazi's view and Allameh's; Allameh Tabatabai's point of view in analyzing the problem is more coherent and does not have any conflict.

منابع و مأخذ:

* قرآن کریم. (1415ق). ترجمه محمد مهدى فولادوند، قم: دارالقرآن الکریم.

* نهج­البلاغه. (1379ش). ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.

ابن­بابویه قمی، محمدبن­على(صدوق)‏. (‏1398ق‏). التوحید، قم: جامعه مدرسین.

ابن­سینا، حسین­بن عبدالله. (1376). الالهیات من کتاب الشفا، تحقیق: حسن حسن­زاده­آملی، قم: مرکز النشر الطبایع المکتب الاعلام الاسلامی.

تمیمى­آمدى، عبدالواحدبن­محمد. (1410ق). غررالحکم و دررالکلم‏، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.

حرعاملى، محمدبن­حسن. (1409ق). وسائل الشیعة، ‏قم: ‏مؤسسة آل البیت ع.

الزرکان، محمدصالح. (بی­تا). فخرالدین الرازی وآراءه الکلامیه والفلسفیه، بیروت: دارالفکر

 طباطبایى، ‏محمدحسین‏. (1390ق). المیزان فی تفسیرالقرآن‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی.

همو. (1387ش). معنویت تشیع، قم: انتشارات تشیع.

همو. (1404ق). نهایة الحکمه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

همو. (1387ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: بوستان کتاب.

همو. (1382). بدایه الحکمه، قم: نشر قدس.

همو. (1427). الرسایل التوحیدیه، قم: موسسه نشر اسلامی، چ4.

فخررازى، محمدبن­عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.‏

همو. (1383‏ش). چهارده رساله، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1411ق). محصل­افکارالمتقدمین والمتاخرین من­الحکماء والمتکلمین، عمان: دار الرازی.

همو. (1407). مطالب العالیه، بیروت: دارالکتب العربی.

همو. (1406ق). لوامع البینات شرح اسماءالله تعالی و الصفات، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه‏.

همو. (1986م). الاربعین فی اصول­الدین؛ قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.

همو .(1378ش). المحصل، قم: شریف رضی.

فیض­کاشانى، محمدمحسن. (1406ق). الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على(ع).

فارابی، ابونصر. (1405ق). الجمع بین رای الحکیمین، مقدمه: البیر نصری نادر، تهران: الزهرا.

فیومی، احمدبن محمد. (1405ق). المصباح المنیر، قم: هجرت.

قمى، على بن­ابراهیم‏. (1404ق). تفسیرالقمی‏، قم: دارالکتاب.

قاسمی، حمیدمحمد. (1382ش). تمثیلات قرآنی؛ ویژگی­ها، اهدف و آثار تربیتی آن، قم: اسوه.

کرمانی، اوحدالدین. (1366). دیوان رباعیات اوحد الدین کرمانی، تهران: سروش، چ1.

کلینى، محمدبن­یعقوب‏. (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.

مصباح­یزدی، محمدتقی. (1378ش). آموزش فلسفه، قم: مؤسسه­آموزشی پژوهشی­امام خمینی.

مطهری، مرتضی. (1388ش). معارف قرآن، تهران: صدرا.

همو. (1380). مجموعه آثار، تهران: صدرا.

مجلسى، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث­العربی.