بررسی تطبیقی بوران‌دخت و آتنا، الهگان جنگ‌آوری در داراب‌نامه و اودیسه

الموضوعات :

گلرخ سادات غنی ¹ , مصطفی گرجی ² , ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق ³ , فاطمه کوپا ⁴

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور
2 - استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور
3 - استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه شهید بهشتی
4 - استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور

تاريخ الإرسال : 18 الجمعة , شوال, 1440 تاريخ التأكيد : 13 الأحد , رجب, 1441 تاريخ الإصدار : 29 الأحد , شوال, 1441

الکلمات المفتاحية: آتنا, داراب‌نامه طرسوسی, بوران‌دخت, زن در اساطیر, ‌اودیسه هومر,

ملخص المقالة :

پژوهش در قلمرو اساطیر، آن ‌هم از طریق تطبیق ادبیّات ملل، کشف نمادهای جهان‌شمول را در پی خواهد داشت. اسطوره‌ها، افسانه‌ها و حماسه‌های ملل هندواروپایی بازتاب جهان‌بینی مشترکی هستند که می‌توان آن را در لابه‌لای متون ادبی رصد کرد. یکی از درون‌مایه‌های مهم این قلمرو، زنان و ویژگی‌های خاص ایشان، در خلال قرن‌ها دگرگونی، در اعتقادات و آئین‌های اسطوره‌ای است. این مقاله بر آن است تا با دیدگاهی اسطوره‌ای و روشی تطبیقی، به قیاس نقش زنان در دو حماسۀ اودیسه و داراب‌نامۀ طرسوسی بپردازد. در این بررسی، کارکردهای برجستۀ شخصیت‌های اصلی زن در این دو اثر و شباهت‌های ایشان شمرده شده است. نگارنده برای بررسی این شباهت‌ها، پس از برشمردن ویژگی‌ها و خویش‌کاری‌های آتنا الهۀ جنگاوری و خردورزی یونانی، و بوران‌دخت پهلوان‌بانوی خارق‌العادة داراب‌نامه، اثبات می‌کند که بوران‌دخت، بازآفرینی متأخر آناهیتا، الهۀ ایرانی است که با آتنای یونانی، هم‌عرض و همسان است. این نوع همسانی و این‌همانی در بستر حماسه‌های دو فرهنگ مختلف، نشانگر ریشه‌‌ها و خاستگاه‌های یکسان اساطیر در ادبیّات ملل است.

المصادر:

کتابنامه

آیدنلو، سجاد. 1387. «پهلوان‌بانو». مطالعات ایرانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش13. صص24ـ11.

اسمیت، ژوئل. 1384. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا براداران خسروشاهی. تهران: روزبهان.

افخمی، بهروز؛ فرج‌زاده، صبا و سیّدمهدی حسینی‌نیا. 1395. «بازنمایی الهه آناهیتا در شواهد باستان‌شناختی». زن در فرهنگ و هنر. س8. ش2. صص248ـ225.

بانوگشسب‌نامه. 1382. تصحیح و توضیح روح‌انگیز کراچی. تهران: علمی و فرهنگی.

براهنی، رضا. 1363. تاریخ مذکر (رس‍ال‍ه‌ای‌ پ‍ی‍رام‍ون‌ ت‍ش‍ت‍ت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ در ای‍ران‌). تهران: نشر اول.

بنونیست، امیل. 1394. دین‌ایرانی برپایۀ متن‌های معتبر یونانی. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ5. تهران: قطره.

بولن، جین شینودا. 1391. نمادهای اسطوره‌ای و روانشناسی زنان. ترجمۀ آذر یوسفی. چ6. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

بهار، مهرداد. 1391. پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار کتایون مزداپور. چ9. تهران: آگه.

بیرلین. ج. ف. 1392. اسطوره‌‌‌های موازی. ترجمۀ عباس مخبر. چ4. تهران: نشر مرکز.

جابز، گرترود. 1395. فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمّدرضا بقاپور. تهران: اختران.

دارمستتر، جیمز. 1384. تفسیر اوستا و ترجمۀ گاتاها‌. ترجمۀ موسی جوان. تهران: اقبال.

دورانت، ویلیام جیمز. 1337. تاریخ تمدن. ترجمۀ بهمن پورافضل. تهران: اقبال.

ستاری، جلال.1373. سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: نشر مرکز.

ستاری، رضا؛ حسین حسن‌پورآلاشتی و مرضیه حقیقی. 1394. «نقد اسطوره‌ای و روان‌شناختیِ جایگاه زن در بانوگشسب‌نامه». زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان). س7. ش1. صص60ـ37.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1379. فرهنگ‌ نمادها: اساطیر، رویاها، رسوم و... . ترجمه و تحقیق سودابه فضایل. ج1. چ2. تهران: جیحون.

طرسوسی، ابوطاهر‌بن حسن. 1389. داراب‌نامه. ج1 و 2. به کوشش ذبیح‌الله صفا. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

عباسی، حجت و حسینعلی قبادی. 1389. «مقایسۀ جایگاه زن در شاهنامه و ایلیاد و اودیسه». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش19. صص29ـ9.

قلی‌زاده، خسرو. 1392. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی. چ3. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

کاوندیش، ریچارد. 1390. دایرةالمعارف مصور اساطیر و ادیان مشهور جهان. ترجمۀ رقیه بهزادی. چ2. تهران: علم.

کراچی، روح‌انگیز. 1384. «نماد زندگی و زایندگی». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. ش93. صص33ـ22.

کرمی‌، محمّدحسین و سعید حسام‌پور. 1384. «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانه سمک عیار و داراب‌نامه». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش42. صص136ـ125.

گات‌ها. 1389. ترجمه و تألیف ابراهیم پورداود. چ3. تهران: اساطیر.

گریمال، پیر. 1391. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ احمد بهمنش. چ5. تهران: امیرکبیر.

مظفری، علیرضا و محمّدنبی تولایی. 1390. «زایش اسطوره‌ای نو در اودیسۀ هومر از اسطوره‌ای کهن». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س2. ش24. صص200ـ183.

وارنر، رکس. 1395. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: هیرمند.

وکیلی، شروین. 1394. اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی. تهران: شورآفرین.

وهابی دریاکناری، رقیه و مریم حسینی. 1394. «تصویر ایزدبانوان در روایت‌های داستانی بهرام بیضایی». زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان). س8. ش3. صص379ـ332.

هانوی، ویلیام ل. 1382. «آناهیتا و اسکندر». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. ترجمۀ افسانه منفرد. ش69. صص79ـ70.

هومر. 1382. اودیسه. ترجمۀ سعید نفیسی. چ15. ت‍ه‍ران‌: ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

هینلز، جان راسل. 1383. اساطیر ایران. ترجمه و تألیف محمّدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

ـــــــــــــــ . 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

یشت‌ها. 1378. ترجمه و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.

English Sources

Boyce, Mary. 1989. “ANĀHĪD”. Encyclopedia Iranica. I/9. pp.1003-1011. available at http://www.iranicaonline.org/articles/anahid. accessed on 30 December 2012.

Coleman, J.A. 2007. The Dictionary of Mythology. London: Arcturus publishing Ltd.

Herzfeld, Ernest Emil.1935. Archaeological History of Iran: The Schweich Lectures of the British Academy. London: Oxford University Press.

Slatkin, L.M. 2011. “Athena”. in Margalit Finkelberg (ed.). The Homer Encyclopedia. UK: Blackwell. Vol.1, pp.184-186.

English Sources

Boyce, Mary. 1989. “ANĀHĪD”. Encyclopedia Iranica. I/9. pp.1003-1011. available at http://www.iranicaonline.org/articles/anahid. accessed on 30 December 2012.

Coleman, J.A. 2007. The Dictionary of Mythology. London: Arcturus publishing Ltd.

Herzfeld, Ernest Emil.1935. Archaeological History of Iran: The Schweich Lectures of the British Academy. London: Oxford University Press.

Slatkin, L.M. 2011. “Athena”. in Margalit Finkelberg (ed.). The Homer Encyclopedia. UK: Blackwell. Vol.1, pp.184-186.

References

A’bāsī, Hojat and Hossein-alī Qobādī. (2010/1389SH). “Moqāyese-ye Jāygāh-e Zan dar Šāh-nāme va Īliad va Odyssey”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 6. No.19. Pp. 9-29.

Afxamī, Behrūz;  Sabā Farajzāde and Seyyed-mahdī Hosseinī-nīyā. (2016/1395SH). “Bāz-namāeī-ye Elāhe-ye Anāhītā dar Šavāhed-e Bāstān-šenāxtī”. Zan dar Farhang va Honar. Year. 8 .No.2. Pp.225-248.

Āydenloū, Sajjād. (2008/1387SH). “Pahlavān bānū”. Motāle’āt-Irānī. Šahīd Bāhonar Kermān University. NO.13. Pp.11-24.

Bahār. Mehrdād. (2012/1391SH). Pažūheši dar Asātir-e Īrān. ed. by Katāyūn Mazdāpūr. 9^th ed. Tehrān: Āgah.

Bānū-Gošasb-nāme.(2003/1382SH). explained and ed. By Rowh-angīz Karāčī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Barāhanī, Rezā. (1984/1363SH). Tārīx-e Mozzakar. Tehrān: Našr-e Avval.

‎Benveniste, Emile. (2015/1394SH). Dīn-e Īrānī bar Pāye-ye Matn-hā-ye Mo’tabar-e Yūnānī (The Persian religion according to the chief Greek texts). tr. by Bahman Sarkārātī. 5 ^th ed. Tehrān: Qatre.

Bierlein, J. F. (2013/1392SH). Ostūre-hā-ye Movazī (Parallel myths). tr. by A’bbās Moxber. 4^th ed. Tehrān: Našre Markaz.

Bolen, Jean Shinoda. (2012/1391SH). Namād-hā-ye Ostūre-‘ī va Ravānšenāsī-e Zanān. tr. by Āzar Yūsefī. 6 ^th ed. Tehrān: Rošangarān va Motāle’āt-e Zanān.

Cavendish, Richard. (2011/1390SH). Dāyerat al-Ma’āref-e Mosavvar-e Asātīr va adyān-e mašhūr-e Jahān. tr. by Roqaye behzādī. 2 ^nd ed. Tehrān: E’lm.   

Chevalier. Jean and Alain Gheerbrant. (2000/1379 SH). Farhang-e namād-ha: Asātīr, Ro’yāh-ā, rosūm va… (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). tr. by Sūdābe Fazā’elī. Vol.1. 2^nd ed. Tehrān: Jeyhūn.

Darmesteter, James (2005/1384SH). Tafsīr-e Avestā va Tarjome-ye Gātāhā. tr. by Mūsā Javān. Tehrān: Eqbāl.

Durant, William James. (1958/1337SH). Tārīx-e Tamaddon (The story of civilization). tr. by Bahman Pūr-Afzal. Tehrān: Eqbāl.

Gātāhā. (2010/1389SH). tr. by Ebrāhīm Pūr dāvūd. 3^rd ed. Tehrān: Asātīr.

Grimal, Pierre. (2012/1391SH). Farhang-e Asātīr-e Yūnān va Rom (‎Dictionnaire de la mythologic Grecque et Romaine). tr. by Ahmad Behmaneš. 5^th ed. Tehrān: AmīrKabīr.

Hanaway, William. L. (2003/1382SH). “Ānāhītā va Eskandar”. Ketāb-e Māh-e Adabīyāt va Falsafe.Tr. by Afsāne Monfared. No.69. Pp 70-79.

Hinnells. John. (1999/1368SH).Šenāxt Asātīr-e Īrān. tr. by Žāle Āmūzgār va Ahmad Tafazzolī.  Tehrān: Našr-e Češme.

Hinnells, John. R. (2004/1383SH). Asātīr-e Īrān. tr. by Mohammad-hossein Bājelān Farroxī.  Tehrān: Asātīr.

Homer. (2003/1382SH). Odīse (Odessy). tr. by Sa’īd Nafīsī. 15^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Jobes, Gertrude. (2017/1395SH). Farhang-e Sambol-hā, Asātir va Folklor (Dictionary of mythology, folklore and symbols). tr. by Mohammad-Reza Baqā pūr. Tehrān: Axtarān.

Karāčī, Rowhangīz. (2005/1384SH). “Namād-e Zendegī va zāyandegī”. Ketāb-e Māh-e Adabīyāt va Falsafe. No.93. pp.22-33.

Karamī, Mohammad-Hossein and Sa’īd Hesām-pūr. (2005/1384SH). “Tasvīr va jāygāh-e Zan dar Dāstān-hā-ye Āmīyāne (Samak-e Āyyār va Dārāb-nāme”. Majalle-ye Olūm Ejtemā-‘ī va Ensānī-ye Šīrāz University. No.42. Pp.125-136.

Mozaffarī, Alīrezā and Mohammad-nabī Tavalāeī. (2010/1390SH). “Zāyeš-e Ostūre-‘ī Now dar Odyssey-ye Homer az Ostūre-‘ī Kohan”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. No.24. Pp.183-200.

Qolī-Zāde, Xosrow. (2013/1392SH). Farhang-e Asātīr-e Īrānī bar Pāye-ye Motūn-e Pahlavī. 3^rd ed. Tehrān: Bongāh-e Tarjome va Našr-e Ketāb-e Pārse.

Sattārī, Rezā; Hossein Hossein pour Alāštī & Marzīye Haqīqī. (2015/1394SH). “Naqde-e Ostūre-‘i- va Ravānšenāxtī-ye Jāygāh-e Zan dar Bānū-Gošasb-nāme”. Zan dar Farhang va Honar (Pažoheš-e Zanān). Year.7.NO.1. Pp.37-60.

Sattārī, Jalāl. (1994/1373SH). Sīmāy-e Zan dar Farhang-e Īrān. Tehrān: Našre Markaz.

Schmidt, Joel. (2005/1384SH). Farhag-e Asātīr-e Yūnān va Rom (Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine). tr. by Šahlā Barādarān. Tehrān: Rūzbahān.

Tarsūsī, Abū-tāher. (2010/1389SH). Dārāb-Nāme-ye Tarsūsī. With the Effort of Zabīhollāh Safā. 4^Th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Vahābī Daryākenārī, Roqaye and Maryam Hosseinī. (2015/1394SH). “Tasvīr-e Īzad-Bānovān dar Revāyat-hā-ye Dāstānī-ye Bahrām Beyzaeī”.  Zan dar Farhang va Honar. Year. 8. No.3. Pp.332-379.

Vakīlī, Šervīn. (2015/1394SH). Ostūre-šenāsī-ye Īzadān-e Īrānī. Tehrān: Šūr-āfarīn.

Warner, Rex. (2016/1395SH). Dānešnāme-ye Asātir-e Jahān. tr. by Abolqāsem Esmā’il-Pūr. Tehrān: Hirmand.