تحلیل رابطه زیست پذیری مساکن روستایی باکیفیت زندگی روستاییان (مطالعه موردی: شهرستان زیرکوه، دهستان زیرکوه)

الموضوعات :

محمد غلامی ¹ (دانشگاه فردوسی مشهد)
حمداله سجاسی قیداری ² (عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد)
علی اکبر عنابستانی ³ (دانشگاه فردوسی مشهد)

تاريخ الإرسال : 01 السبت , محرم, 1441 تاريخ التأكيد : 18 الأحد , رمضان, 1444 تاريخ الإصدار : 13 الثلاثاء , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: توسعه روستایی, زیست پذیری, کیفیت زندگی (ذهنی, عینی), دهستان زیرکوه,

ملخص المقالة :

کیفیت زندگی و ارتقای آن مهم‌ترین رویکرد در برنامه‌ریزی‌های روستایی و شهری می‌باشد. عوامل و عناصر متعددی می‌توانند در ارتقا کیفیت زندگی روستاییان تأثیرگذار باشند که یکی از آن‌ها مسکن قابل زیست و استاندارد می‌باشد. مسکن روستایی به‌عنوان نیاز اولیه انسان، با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و کالبدی خود تأثیر بسزایی در کیفیت زندگی و توسعه پایدار روستایی دارد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و بررسی رابطه بین مسکن زیست پذیر و کیفیت زندگی (ذهنی و عینی) روستاییان دهستان زیرکوه انجام‌شده است. در این راستا روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. تعداد نمونه‌ها 313 خانوار می‌باشد که با استفاده از فرمول کوکران با خطای اندازه‌گیری 5% انتخاب‌شده‌اند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، متغیر زیست پذیری با آماره پیرسون 0.616 باکیفیت زندگی دارای رابطه‌ای مستقیم با شدتی قوی می‌باشد. همچنین با توجه به سطح معناداری به‌دست‌آمده که کوچک‌تر از 0.05 می‌باشد، متغیر زیست پذیری دارای رابطه معنی‌داری باکیفیت زندگی است و قابلیت تعمیم به‌کل جامعه را دارد. تأثیر متغیر زیست پذیری مسکن بر هر دو بعد عینی و ذهنی مورد تأیید قرار گرفت اما با توجه به ضریب تعیین تعدیل‌شده که برای بعد ذهنی کیفیت زندگی برابر با 0.307 و برای بعد عینی کیفیت زندگی 0.328 می‌ باشد که نشان می‌دهد 30.7 درصد از تغییرات بعد ذهنی و 32.8 درصد از تغییرات بعد عینی در روستاهای نمونه وابسته متغیر زیست پذیری مسکن می‌ باشد و تأثیر متغیر زیست پذیری مسکن بیشتر بر بعد عینی کیفیت زندگی می‌باشد.

نص كامل:



فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی

 دوره ، شماره  (پیاپی ؟)، تابستان 1396

شافرهپای چاپی 5968- 2538   شاپای الکترونیکی X595- 2538

http://jshsp.iaurasht.ac.ir

صص.

تحلیل رابطه زیست پذیری مساکن روستایی باکیفیت زندگی روستاییان

(مطالعه موردی: شهرستان زیرکوه، دهستان زیرکوه)

 

تاريخ دريافت:

تاريخ پذیرش:

 

 

چکیده

کیفیت زندگی و ارتقای آن مهم‌ترین رویکرد در برنامه‌ریزی‌های روستایی و شهری می‌باشد. عوامل و عناصر متعددی می‌توانند در ارتقا کیفیت زندگی روستاییان تأثیرگذار باشند که یکی از آن‌ها مسکن قابل زیست و استاندارد می‌باشد. مسکن روستایی به‌عنوان نیاز اولیه انسان، با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و کالبدی خود تأثیر بسزایی در کیفیت زندگی و توسعه پایدار روستایی دارد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و بررسی رابطه بین مسکن زیست پذیر و کیفیت زندگی (ذهنی و عینی) روستاییان دهستان زیرکوه انجام‌شده است. در اين راستا روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش را روستاییان 15 نقطه روستایی تشکیل می دهند که دارای 1417 خانوار می باشند. تعداد نمونه‌ها 313 خانوار می‌باشد که با استفاده از فرمول کوکران با خطای اندازه‌گیری 5% انتخاب‌شده‌اند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، متغیر زیست پذیری با آماره پیرسون 616/. باکیفیت زندگی دارای رابطه‌ای مستقیم با شدتی قوی می‌باشد. همچنین با توجه به سطح معناداری به‌دست‌آمده که کوچک‌تر از 05/0 می‌باشد، متغیر زیست پذیری دارای رابطه معنی‌داری باکیفیت زندگی است و قابلیت تعمیم به‌کل جامعه را دارد. تأثیر متغیر زیست پذیری مسکن بر هر دو بعد عینی و ذهنی مورد تأیید قرار گرفت اما با توجه به ضریب تعیین تعدیل‌شده که برای بعد ذهنی کیفیت زندگی برابر با 307/0 و برای بعد عینی کیفیت زندگی 328/0 می‌ باشد که نشان می‌دهد 7/30 درصد از تغییرات بعد ذهنی و 8/32 درصد از تغییرات بعد عینی در روستاهای نمونه وابسته متغیر زیست پذیری مسکن می‌ باشد و تأثیر متغیر زیست پذیری مسکن بیشتر بر بعد عینی کیفیت زندگی می‌باشد.

واژکان کلیدی: مسکن روستایی، زیست پذیری، کیفیت زندگی (ذهنی، عینی)، دهستان زیرکوه

 

مقدمه

توسعه پایدار روستایی به عنوان هدف راهبردی برنامه ریزی روستایی است که در آن پیوند ابعاد پایداری، به‌ویژه پایداری اجتماعی، نهادی، اقتصادی، محیطی و کالبدی مسئله‌ای بسیار مهم می آید. در این میان بعد کالبدی به عنوان یکی از ابعاد عینی فضاهای روستایی است که کیفیت و کارآیی آن، تاثیر بالایی بر عملکرد اقتصادی و اجتماعی روستاها و ساکنین آن دارد. بنابراین، تحول و ساماندهی کالبدی نخستین گام به‌منظور ارتقای عملکرد مطلوب سکونتگاه‌ها و انسان های ساکن در آن است(Rezvani, 2004). زیرا کالبدی روستاها دربرگیرنده عناصر متعددی مانند مسکن، راههای ارتباطی، زمین های کشاورزی و بایر پیرامون روستاها می باشد که ارتباط پیوسته ای با زندگی و حیات روزمره روستاییان دارد. در این میان مسکن به عنوان زیستگاه روستاییان و همچنین معنا بخش فضاهای روستایی از اهمیت بالایی در کیفیت زندگی روستایی برخوردار می باشد. بنابراین در راستای تحول و ساماندهی کالبدی سکونتگاه‌ها، بخش مسکن را می‌توان اصلی‌ترین عنصر در یک جامعه دانست. در واقع مسکن یک جز اساسی و تاثیرگذار بر کیفیت زندگی و همچنین توسعه پایدار روستاها بشمار می رود. بطوریکه مسکن با قابلیت زیست مناسب تاثیرگذار در کیفیت زندگی انسانی می باشد. به همین دلیل تاکنون تحقیقات متعددی به‌صورت جداگانه در رابطه با موضوع زیست پذیری¹ و کیفیت زندگی انجام‌شده است(جدول 1).

جدول 1. پیشینه تحقیق

یافته‌های تحقیق	عنوان	نویسنده (سال)
با افزایش و بالا بودن سطح زیست پذیری در مناطق روستایی، هم‌زمان سطح تاب‌آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نیز افزایش پیدا می‌کند؛	بررسی رابطه زیست پذیری سکونتگاه‌های روستایی بر تاب‌آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه‌تپه و پالیزان	سجاسی قیداری و صادقلو (1394)
زیست پذیری را در سه بعد اقتصادی، اجتماعی زیست‌محیطی موردمطالعه قرار داده است... زیست پذیری درمجموع در روستاهای شهرستان ورامین در شرایط مطلوب قرار دارد.	تبیین زیست پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی (مطالعه موردی شهرستان ورامین)	خراسانی (1391)
بین ابعاد زیست‌محیطی، کالبد، اقتصادی و اجتماعی باکیفیت زندگی رابطه معناداری وجود دارد	تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های روستایی (نمونه بخش سیمکان-شهرستان جهرم)	عنابستانی و همکاران (1394)
در این تحقیق متغیرهای اصلی در افزایش کیفیت زیست و زندگی در منطقه موردمطالعه به ترتیب درجه اهمیت، اولویت بندی شده اند.	تبیین میزان زیست پذیری و کیفیت زندگی در روستاهای پیرامون شهری (مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان شهریار)	جمعه پور و طهماسبی تهرانی (1391)
میزان رضایت شهروندان از کیفیت محیط در حد مطلوب قرار ندارد.	ارزیابی کیفیت محیط زندگی در نواحی روستایی از دیدگاه ساکنین	علیزاده و همکاران (1392)
همچنین مطالعات در هر دو شهرستان نشان داد که حمل‌ونقل بر کیفیت زندگی آن‌ها بسیار مهم است.	کیفیت زندگی و کیفیت شرایط زندگی در مناطق روستایی	اگوستینی و فانتینی2 (2008)
به دنبال انجام این پژوهش 11 حوزه کلی در ارتباط با سلامت اجتماعی و رفاه مشخص گردید و ارتباطشان با سلامت و رفاه تأیید شد.	کیفیت محیط زیست شهری و رفاه انسان: چارچوب مفهومی و مشخص کردن مفهوم. یک مطالعه ادبیات	وان کمپ3 و همکاران (2003)

بررسی مطالعات پیشین نشان می‌دهد كه تحقیقات پیرامون کیفیت زندگی روستاییان و ارتباط آن با زیست پذیری مسکن روستایی به‌طور خاص، کمتر موردتوجه قرارگرفته است و تحقیقات داخلی و خارجی بیشتر حول محور زیست پذیری شهری است. در تحقیقات داخلی نیز عمدتا به بررسی زیست پذیری نقاط روستا-شهری و پیرامون شهری پرداخته شده است. این درحالی است که مسکن به‌عنوان نیاز اولیه بشر و تأمین‌کننده حس رضایتمندی انسانها، نقش اساسی را در بهبود کیفیت زندگی بازی می‌کند (Ebrahimzadeh & GHadermarzi, 2015). در این سرپناه برخی نیازهای اولیه خانواده یا فرد مانند خوراک، استراحت و حفاظت در برابر شرایط محیطی تأمین می‌شود. مسکن با تأمین برخی نیازهای اساسی انسان رضایتمندی از زندگی را فراهم می‌کند؛ و بدین‌وسیله بر کیفیت زندگی انسان اثر گذاشته و می‌تواند با ضمانت زندگی به‌طور صحیح در ارتباط قرار گیرد (Wang, 2010, 415)؛ بنابراین، نظم بخشیدن به کالبد سکونتگاه روستایی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای زیست پذیر کردن مسکن آن، به‌منزله زیربنای توسعه پایدار نواحی روستایی بوده و تأثیرگذار در کیفیت زندگی است. مسئله بودن زیست پذیری در جامعه روستایی ایران ناشی از افزایش آگاهی و شناخت نسبت به مشکلاتی چون: الگوهای ناپایدار زندگی، مهاجر فرستی و غالباً محروم بودن مناطق روستایی می‌باشد. تحقیقات صورت گرفته در مناطق روستایی نشان می‌دهد که این مناطق اغلب با کاهش جمعیت، فقر، مسکن نامناسب و ناامن، بهداشت نامناسب محیطی و محرومیت از انواع خدمات رفاهی و تسهیلات زیربنایی مواجه می‌باشند که این موضوع از بی‌توجهی به روستاها و مسئله زیست پذیری نشأت می‌گیرد (Khorasani, 2012). سکونتگاه‌های روستایی برای سکونت پذیری، لازم است در ابعاد گوناگون دارای قابلیت و شرایط سکونت باشند؛ که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، زیست پذیری مساکن روستایی است (Dajian & Peter, 2006). مروری بر شرایط مسکن روستایی در جوامع مختلف نشان می‌دهد که تقریباً هیچ کشوری مدعی حل مشکلات در جامعه خود نیست. بااین‌حال کشورهای درحال‌توسعه همچون ایران، ازنظر مسکن روستایی با مشکلات بیشتری همچون بی‌مسکنی، بد مسکنی، کمبود اعتبارات تعمیر و نگهداری مسکن و غیره مواجه می‌باشند. برایند چنین شرایطی، وجود مساکن ناامن، ناپایدار، غیربهداشتی، و... در محیط های روستایی است که متناسب با استانداردهای یک زندگی انسانی نمی باشد. لذا با توجه با آثار گسترده اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی مسکن بر محیط روستا می‌توان دریافت که تحقق بسیاری از اهداف توسعه پایدار و مهم‌تر از آن کیفیت زندگی روستاییان درگرو مسکن زیست پذیر می‌باشد. زیرا مسکن زیست پذیر می تواند بستر مناسبی برای زندگی سالم، آرام و امن برای روستاییان بوده و کیفیت زندگی روستاییان را تحت تاثیر قرار دهد. بر این اساس بررسی و ارزیابی زیست پذیری مسکن روستایی می‌تواند راهکار مناسبی جهت تغییر کیفیت زندگی روستاییان باشد؛ زیرا مسکن برای افراد بیش از یک سرپناه و کالبد می‌باشد که برخورداری از آن می‌تواند بر ارتقاء کیفیت زندگی تأثیرگذار باشد. ازاین‌رو مطالعه حاضر درصدد است تا ارتباط بین مسکن مناسب و زیست پذیر را باکیفیت زندگی در بین ساکنان دهستان زیرکوه بررسی نماید. لذا این تحقیق باهدف کلی بررسی رابطه زیست پذیری مسکن روستایی باکیفیت زندگی (عینی و ذهنی) روستاییان شهرستان زیرکوه به دنبال پاسخگویی به اين سؤالات است كه رابطه بین زیست پذیری مساکن روستایی و کیفیت زندگی روستاییان در شهرستان زیرکوه چگونه می‌باشد؟ و بیشترین تأثیرگذاری زیست پذیری مسکن روستایی بر کدام بعد از کیفیت زندگی (عینی و ذهنی) در شهرستان زیرکوه می‌باشد؟

همانطوریکه در ادبیات علمی نیز تاکید شده است، کیفیت زندگی، مفهومی پیچیده و چندبعدی است که تحت تأثیر مؤلفه‌هایی چون زمان و مکان، ارزش‌های فردی و اجتماعی قرار دارد و ازاین‌رو معانی گوناگونی برای افراد و گروه‌های مختلف بر آن مترتب است. برخی آن را به‌عنوان قابلیت زیست پذیری یک ناحیه، برخی دیگر به‌عنوان اندازه‌ای برای میزان جذابیت و برخی به‌عنوان رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایتمندی و مواردی ازاین‌دست تعبیر کرده‌اند(Rezvani & Mansourian, 2008). کیفیت زندگی یک مفهوم عینی و ذهنی است که مسائل مختلفی را درباره مردم مختلف ارائه می‌دهد (Kalfoss & Halvorsrud, 2009, 45). کیفیت زندگی همانند زیست پذیری مفهومی پیچیده و چندبعدی است که از مؤلفه‌هایی نظیر مکان و زمان و نیز ارزش‌های فردی و اجتماعی تأثیر می‌پذیرد و ازاین‌رو از دیدگاه‌های افراد و گروه‌های مختلف، با معانی گوناگونی همراه است. برخی آن را مترادف با زیست پذیری یک ناحیه، برخی دیگر اندازه‌گیری برای میزان جذابیت و برخی نیز رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایتمندی و مواردی ازاین‌دست تعبیر کرده‌اند(شکل1)(Pourtaheri & et al., 2011).

 

شکل 1. مدل ارتباط زیست پذیری و کیفیت زندگی

 (Source: Issa Lo & et al., 2014)

به‌طور خلاصه می‌توان این‌گونه بیان داشت که زیست پذیری به‌صورت یکی از جنبه‌هایی تعریف می‌شود که می‌تواند به کیفیت بالای زندگی کمک کند. همچنین، کیفیت زندگی پایداری و ثبات محیط‌زیست را نشان می‌دهد(Malek Hossini & et al., 2016). بااین‌حال عوامل متعددی بر کیفیت زندگی (عینی و ذهنی) به‌عنوان مفهوم علمی تأثیرگذار می‌باشند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها برخورداری از مسکن زیست پذیر می‌باشد؛ زیرا مسکن به‌عنوان از کالاهای اساسی موردنیاز هر خانوار می‌باشد. بنابراین، مسکن زیست پذیر به معنی یک مسکن مناسب است که به لحاظ فرمی، زیبا و منطبق با شرایط محیطی، با میزان ماندگاری و طول عمر بالا، رعایت استانداردهای ساخت‌وساز، امنیت بالا و مصرف انرژی پایین است. لذا مسکن باکیفیت باید از جنبه‌های مختلف دارای استانداردهای لازم برای زندگی کردن باشد. بطوریکه مسکن باکیفیت (زیست پذیر) باید ازلحاظ اقتصادی، اجتماعی و کالبدی-محیطی دارای کیفیت مناسب باشد؛ زیرا کیفیت مسکن، تأثیر قابل‌توجهی بر روی شیوه‌های زندگی، مسائل جسمی و روانی افراد، سلامت، برخورداری از امکانات، امنیت و برخورد با افراد دیگر اجتماع دارد.(Sojasi Qeydari & et al., 2015) ؛ بنابراین توجه به مسکن و کیفیت و ابعاد آن جهت رسیدن به توسعه روستایی و فراهم آوردن فضایی قابل زیست، جهت سرزندگی جوامع روستایی ضروری می‌نماید (Mohammadi yeganeh & et al., 2016) ؛ که تأثیرگذار بر کیفیت زندگی ساکنان روستاها به لحاظ عینی و ذهنی می‌باشد. زیرا یک مسکن زیست پذیر و با قابلیت ها و استانداردهای لازم می تواند در افزایش کیفیت زندگی روستاییان تاثیرگذار باشد.

 

روش‌پژوهش 

پژوهش حاضر، باهدف كلي بررسی رابطه زیست پذیری مساکن روستایی باکیفیت زندگی روستاییان، در سال 1397 انجام‌شده است، اين پژوهش ازلحاظ هدف، كاربردي و برحسب روش توصيفي-تحلیلی است. در این پژوهش متغیر مستقل "زیست پذیری مسکن" است متغیر وابسته نیز "کیفیت زندگی" است؛ که در جدول 2 شاخص‌های زیست پذیری مسکن و در جدول 3 شاخص‌های کیفیت زندگی عینی و ذهنی بیان‌شده‌اند که بر اساس بررسی نظری مستندات مرتبط به‌دست‌آمده است.

جدول 2. شاخص‌های زیست پذیری مسکن

گویِه ها	شاخص	ابعاد
برخورداری واحد مسکونی از خدمات اساسی (آب‌لوله‌کشی و برق و تلفن) برخورداری واحد مسکونی از تسهیلات سرمایشی و گرمایشی برخورداری واحد مسکونی از امکانات بهداشتی برخورداری واحد مسکونی از اینترنت	میزان برخورداری واحد مسکونی از امکانات	زیست پذیری اجتماعی مسکن
میزان احساس آسایش و آرامش در واحد مسکونی میزان رضایت از تعداد اتاق در یک واحد مسکونی رضایت از واحد مسکونی در افزایش تعلق‌خاطر به زندگی در روستا	آسایش و رفاه
میزان ایمنی و استحکام واحد مسکونی در برابر عوامل طبیعی  رضایت از واحد مسکونی در ایجاد محیطی امن برای اوقات فراغت کودکان خانوار ساکن رضایت از عدم اشرافیت فضاهای داخل به خارج و خارج به داخل واحد مسکونی رضایت از واحد مسکونی در جهت تأمین امنیت اموال و دارایی‌ها در برابر عوامل مزاحم اجتماعی	امنیت
میزان تناسب مسکن با فعالیت‌های کشاورزی و دامداری میزان فاصله مسکن از محل کار (سهولت دسترسی)	اشتغال	زیست پذیری اقتصادی مسکن
رضایت از قیمت تمام‌شده مسکن رضایت از هزینه‌های تعمیر مسکن	هزینه‌ها
رضایت ساکنین واحدهای مسکونی از محله مسکونی رضایت از وسعت فضای بازی کودکان در واحد مسکونی رضایت از راه دسترسی به واحد مسکونی در روستا رضایت از فضای سبز در واحد مسکونی	فضاهای سبز و باز	زیست پذیری محیطی
رضایت از چشم‌انداز مناسب خانه‌ها و بناها چشم‌انداز مناسب معابر و خیابان‌های منتهی به مسکن	چشم‌انداز
میزان رضایت از وضعیت سرویس بهداشتی و حمام میزان رضایت از سیستم دفع فاضلاب خانگی میزان فاصله محل نگهداری دام از محل سکونت	بهداشت
رضایت از ابعاد واحد مسکونی رضایت از سطح زیربنای واحد مسکونی	کالبد واحد مسکونی	زیست پذیری کالبدی
میزان نورگیری ساختمان مسکونی میزان سایه گیری مساکن در فصل گرما	روشنایی
رضایت از نوع مصالح بکار رفته در ساختمان مسکونی رضایت از عایق‌بندی ساختمان مسکونی	سازه

Resourses: Golpayegani & et al., 2013; Zargar and Hatami Khaneghah, 2014; Rezaei and Kamai-zadeh, 2012;

 

جدول 3. شاخص و گويه هاي ذهنی و عيني کیفیت زندگی روستاييان

شاخص	گویه هاي کیفیت ذهنی زندگی	گويه هاي کیفیت عینی زندگی
اجتماعی	رضایت از امکانات در سطح روستا رضایت از اوقات فراغت رضایت از امنیت اماکن عمومی رضایت از حمایت همسایگان رضایت از دسترسی به پاسگاه و حضور به‌موقع نیروی انتظامی	بهره‌مندی از امکانات فرهنگی بهره‌مندی از امکانات آموزشی بهره‌مندی از امکانات تفریحی برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی
اقتصادی	رضایت از شغل رضایت از درآمد توانایی پس‌انداز کردن امید به آینده شغلی	برخورداری از تنوع فرصت‌های شغلی درآمد مناسب فرصت‌های شغلی موجود در روستا
محیطی	رضایت از پاکیزگی روستا رضایت از سکون و آرامش و نبود آلودگی صوتی رضایت از وجود سرویس بهداشتی در فضاهای عمومی روستا	بهره‌مندی از شبکه دفع فاضلاب وجود سرویس بهداشتی در مکان‌های عمومی روستا برخورداری از پاکیزگی محله نبود آلودگی صوتی
کالبدی	رضایت از وجود تسهیلات مناسب در منزل (حمام، سرویس بهداشتی و ...) احساس امنیت در برابر مخاطرات محیطی رضایت از امکانات تفریحی رضایت از امکانات بهداشتی و درمانی رضایت از جمع‌آوری زباله در روستا رضایت از وضعیت شبکه ارتباطی و راه‌های داخل روستا	سهولت دسترسی مصالح بکار رفته در ساختمان دسترسی به پارک دسترسی به راه و جاده آسفالت وضعیت معابر ازلحاظ سهولت دسترسی کیفیت واحد مسکونی به‌طورکلی

Sourses: Alavi & et al., 2015; Nejat, 2008; Ghayed Rahmati and Jamshidi, 2015

براي عملياتي كردن مطالعه، سکونتگاه‌های روستایی دهستان زیرکوه واقع در بخش مرکزی شهرستان زیرکوه انتخاب شدند. بالا بودن نرخ مهاجرت در سال‌های اخیر، عدم دسترسی عادلانه به مسکن مناسب در بین روستاهای این ناحیه، قرار گرفتن بر روی گسل و اینکه این دهستان دارای خطوط مرزی مشترک با کشور افغانستان است، همه این دلایل باعث در اولویت قرار گرفتن این منطقه به‌عنوان محدوده موردمطالعه شده است. بدین منظور جامعه آماری این تحقیق، تمام روستاهای بالای 20 خانوار دهستان زیرکوه، شامل 54 روستا است. لذا تعداد 15 روستا (با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه با خطای 5/0 درصد) به‌صورت تصادفی به‌عنوان نمونه، انتخاب‌شده‌اند که دارای 1417 خانوار هستند. سطح تحلیل در این تحقیق روستاها هستند و واحد تحلیل خانوارهای روستایی هستند. با استفاده از فرمول كوكران با احتمال 95%  و با خطای 05/0 از روستاهای مورد مطالعه تعداد 311 سرپرست خانوار به‌عنوان نمونه انتخاب‌شده است (که بعد از اصلاح نهایی تعداد نمونه در 1 روستا به حدنصاب (10 خانوار) نرسید و به 313 خانوار ارتقا یافت) و بر اساس قاعده تسهیم‌به‌نسبت تعداد سرپرست خانوار نمونه در هر روستا توزیع شدند.

همچنین، در اين پژوهش، به‌منظور گردآوري اطلاعات مرتبط با مباحث نظري، از جستجوهاي اينترنتي و مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادي و داده‌های تجربي نيز با استفاده از پرسشنامه‌ای استاندارد (در قالب طیف لیکرت) كه این پرسشنامه ابتدا در اختیار متخصصین قرار گرفت و روایی ابزار تحقیق سنجیده شده و سپس اعتماد یا پایایی (مقدار آلفای کرونباخ برای پرسشنامه زیست پذیری. 750/0 و برای پرسشنامه کیفیت زندگی810/0) آن مورد تأیید قرار گرفت. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی همچون آزمون پیرسون، رگرسیون خطی ساده، آزمون T و آزمون Games- Howell در محیط نرم‌افزار SPSS استفاده‌شده است.

 

محدوده مورد مطالعه

منطقه‌ی موردمطالعه سکونتگاه‌های روستایی دهستان زیرکوه واقع در بخش مرکزی شهرستان زیرکوه در استان خراسان جنوبی است. اين شهرستان در شرق  استان خراسان جنوبي و در عرض جغرافيايي 33 درجه و 23 دقيقه و طول جغرافيايي 20 درجه و 60 دقيقه واقع‌شده است، مساحت اين شهرستان 6428 کیلومترمربع برآورد می‌شود. از شمال به استان خراسان رضوی، از غرب به شهرستان قاینات از غرب به کشور افغانستان و از جنوب به شهرستان درمیان محدود می‌گردد. ارتفاع آن 1330 متر از سطح دريا است. شهرستان زيركوه به مركزيت شهرهاي آباد، در شمال شرقي استان خراسان جنوبي واقع‌شده است. زيركوه تا 21 فروردين 1391 يكي از بخش‌های شهرستان قائنات بود كه در اين تاريخ به شهرستان ارتقاء يافت. اين شهرستان شامل 3 بخش و 6 دهستان و 105 روستا كه مجموعاً داراي 41000 نفر جمعيت است. بخش مركزي شهرستان زيركوه شامل: دهستان زيركوه و دهستان پترگان،‌ بخش زهان شامل: دهستان زهان و دهستان افين و درنهایت بخش شاسكوه شامل: دهستان شاسكوه و دهستان بهمن‌آباد، است.

 

شکل 2. موقعیت روستاهای موردمطالعه در شهرستان زیرکوه و دهستان زیرکوه

 

یافته ها و بحث

بررسی یافته های توصیفی نشان داد که 3/93 درصد از نمونه های مورد بررسی مرد و 7/6 درصد را زنان تشکیل می دهند. به لحاظ توزیع سنی، 7/6 درصد نمونه ها کمتر از 30 سال، 6/32 درصد بین 31 تا 40 سال، 6/40 درصد بین 41 تا 50 سال و 4/20 درصد نیز بیش از 51 سال قرار دارند. بررسی سطح سواد نمونه ها نشان داد که 2/88 درصد نمونه ها زیر دیپلم؛ 3/8 درصد دیپلم و 5/3 درصد نیز لیسانس و بالاتر می­باشند. وضعیت تأهل اعضای نمونه آماری نیز نشان داد که 99 درصد نمونه ها متأهل و 1 درصد نیز مجرد می­باشند. در مورد وضعیت اشتغال اعضای نمونه آماری تحقیق می‌توان گفت 06/0 درصد بیکار و 5/58 درصد کشاورز 8/19 درصد دامدار، 4/6 درصد کارمند و 7/14 درصد نیز دارای شغل آزاد می­باشند.

بررسی متغیر زیست پذیری مسکن به‌عنوان متغیر مستقل نشان داد که انحراف معیار 19/0 و میانگین زیست پذیری مسکن 24/3 می‌باشد و این نشان‌دهنده این است که میانگین زیست پذیری مسکن در منطقه موردمطالعه در حد متوسط به بالا قرار دارد. این متغیر در 4 بعد زیست پذیری (اجتماعی، اقتصادی، محیطی و کالبدی) مورد بررسی قرارگرفته است. با توجه به آنچه در جدول مذکور قابل‌مشاهده است بیشترین میانگین به بعد زیست پذیری اجتماعی (55/3) و کمترین میانگین نیز متعلق به بعد زیست پذیری اقتصادی (06/3) می‌باشد. بنابراین در وضع موجود، وضعیت زیست پذیری مسکن روستاییان در حد متوسط قرار دارد که این امر نشان دهنده شرایط متوسط روستاها از جهت قابلیت سکونت می باشد(جدول4).

جدول 4. آماره‌های توصیفی شاخص‌های متغیر زیست پذیری مسکن

انحراف معیار	میانه	میانگین	آماره‌های توصیفی شاخص
0.28	3.58	3.55	بعد زیست پذیری اجتماعی مسکن
0.38	3.00	3.06	زیست پذیری اقتصادی مسکن
0.33	3.13	3.08	زیست پذیری محیطی مسکن
0.28	3.33	3.29	زیست پذیری کالبدی مسکن
0.19	3.26	3.24	متغیر زیست پذیری مسکن

در ادامه با توجه به میانگین زیست پذیری مسکن در تمام روستاها به‌جز کلاته مهرک که در حد متوسط به پایین است، میانگین زیست پذیری روستاها در حد متوسط به بالا می باشد. بیشترین میزان زیست پذیری مسکن در بین روستاهای نمونه نیز در روستای پیشبر با میانگین 44/3 مشاهده‌شده است(جدول 5). بنابراین می توان گفت شکاف و اختلاف بالایی به لحاظ زیست پذیری در بین روستاهای مورد بررسی وجود ندارد و شرایط زیست پذیری روستاها تغریبا یکسان می باشد.

جدول 5. میانگین متغیر زیست پذیری مسکن به تفکیک روستا

ردیف	روستا	میانگین	رتبه
1	گزخت	3.22	6
2	مهمان شهر	3.05	12
3	حسن آباد	3.07	11
4	گمنج	3.02	13
5	سورند	3.14	9
6	بمرود	3.40	2
7	اردکول	3.36	3
8	حسین آباد و محمدآباد	3.34	4
9	کلاته مهرک	2.89	14
10	بقرایی	3.14	8
11	پیشبر	3.44	1
12	فخرآباد	3.32	5
13	تجنود	3.09	10
14	حسین‌آباد	3.20	7

 

در ادامه بررسی متغیر کیفیت زندگی در روستاها نشان داد که انحراف معیار 26/0 و میانگین کیفیت زندگی 85/2 می‌باشد و این بیانگر این می باشد که میانگین کیفیت زندگی در منطقه موردمطالعه در حد متوسط به پایین قرار دارد. این متغیر با استفاده از 2 بعد (عینی و ذهنی) مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین بیشترین میانگین به بعد ذهنی (92/2) و کمترین میانگین نیز متعلق به بعد عینی (77/2) می‌باشد(جدول 6). بنابراین سطح کیفیت زندگی در بین روستاییان مورد مطالعه به صورت میانگینی، اندکی پایین تر از حد متوسط قرار دارد. همچنین به توجه به نتایج بعد ذهنی کیفیت زندگی بهتر از بعد عینی آن در بین روستاییان است.

جدول 6. آماره‌های توصیفی کیفیت زندگی و ابعاد آن

انحراف معیار	میانه	میانگین	آماره‌های توصیفی شاخص
0.30	2.77	2.77	بعد عینی کیفیت زندگی
0.26	2.89	2.92	بعد ذهنی کیفیت زندگی
0.26	2.83	2.85	کیفیت زندگی

در ادامه با توجه به آنچه در جدول 7 قابل‌مشاهده است، میانگین کیفیت زندگی در تمام روستاها به‌جز روستاهای پیشبر، حسین‌آباد و محمدآباد و بمرود که در حد متوسط به بالا است، در حد متوسط به پایین است بیشترین میزان کیفیت زندگی در بین روستاهای نمونه در روستای بمرود با میانگین 09/3 مشاهده‌شده است.

جدول 7. میانگین متغیر کیفیت زندگی به تفکیک روستا

ردیف	روستا	کیفیت زندگی	رتبه
1	گزخت	2.89	5
2	مهمان شهر	2.58	13
3	حسن آباد	2.41	14
4	گمنج	2.66	10
5	سورند	2.74	7
6	بمرود	3.09	1
7	اردکول	2.86	6
8	حسین‌آباد و محمدآباد	3.03	3
9	کلاته مهرک	2.60	12
10	بقرایی	2.74	8
11	پیشبر	3.07	2
12	فخرآباد	2.90	4
13	تجنود	2.65	11
14	حسین‌آباد	2.67	9

 

بررسی نرمال بودن متغیرها

 با توجه این‌که شاخص‌ها و متغیرهای تحقیق از ترکیب گویه هایی در طیف لیکرت حاصل‌شده‌اند و مقیاس به مقیاس فاصله‌ای تغییر یافت. به‌منظور بررسی نرمال بودن توزیع صفات شاخص‌ها و متغیرها از خطای استاندارد ضرایب چولگی و کشیدگی استفاده شد. بدین‌صورت که اگر مقدار این خطا کوچک‌تر از 2- و یا بزرگ‌تر از 2+ باشد، در آن صورت فرض نرمال بودن توزیع رد می‌شود. همچنین چنانچه ضرایب چولگی و کشیدگی بین 5/1- و 5/1+ باشد نیز توزیع شاخص‌ها و متغیرهای تحقیق نرمال می‌باشد؛ بنابراین، توزیع تمام شاخص‌ها، ابعاد و متغیرها به‌جز شاخص میزان برخورداری واحد مسکونی از امکانات دارای توزیع نرمال می‌باشند.

 بنابراین در جهت تبیین فرضیه تحقیق «بین زیست پذیر بودن مساکن روستایی و بهبود کیفیت زندگی (عینی و ذهنی) روستاییان در روستاهای دهستان زیرکوه رابطه‌ی مستقیمی برقرار است.» برای بررسی از آزمون پیرسون استفاده شد. این ضریب به‌منظور تعیین میزان رابطه، نوع و جهت رابطه‌ی بین دو متغیر فاصله‌ای یا نسبی و یا یک متغیر فاصله‌ای و یک متغیر نسبی به کار می‌رود.

 با توجه به اینکه متغیر زیست پذیری مسکن و کیفیت زندگی نرمال می­باشند و به دلیل کامپیوت شدن گویه ها، این دو متغیر فاصله‌ای شده‌اند، برای بررسی همبستگی بین این دو متغیر از آزمون همبستگی پیرسون استفاده‌شده است. در این آزمون فرضیه صفر عدم وجود رابطه خطی بین زیست پذیری مسکن و کیفیت زندگی می‌باشد. اگر سطح معنی‌دار آزمون کمتر از 05/0 به دست آید. می­توان فرضیه صفر را رد کرد و وجود رابطه معنی­دار بین دو متغیر را پذیرفت، جدول (8) نشان می‌دهد. متغیر زیست پذیری با آماره پیرسون 616/0 باکیفیت زندگی دارای رابطه‌ای مستقیم با شدتی قوی می‌باشد بدین معنی که هرگاه میزان زیست پذیری مسکن روستایی در منطقه تقویت شود کیفیت زندگی هم تقویت خواهد شد همچنین با توجه به سطح معناداری به‌دست‌آمده که کوچک‌تر از 05/0 می‌باشد، متغیر زیست پذیری دارای رابطه معنی‌داری باکیفیت زندگی است و قابلیت تعمیم به‌کل جامعه را دارد که گویای این واقعیت است که بررسی رابطه بین زیست پذیری مسکن باکیفیت زندگی در منطقه موردمطالعه با اطمینان⁴99% تصادفی نیست و واقعی است؛ بنابراین فرضیه تحقیق مبنی به رابطه بین زیست پذیر بودن مسکن و کیفیت زندگی روستاییان شهرستان زیرکوه، پذیرفته می‌شود. بنابراین با تغییر مثبت و یا منفی در هر متغیری، متغیر دیگر دچار دگرگونی می شود. زیست پذیر بودن مساکن روستایی در کیفیت زندگی روستاییان تاثیر می گذارد.

جدول 8. بررسی رابطه متغیر زیست پذیری مسکن و کیفیت زندگی

شاخص	متغیر کیفیت زندگی
زیست پذیری مسکن	آماره پیرسون	0.616
	معناداری	0.00

 در ادامه برای بررسی اینکه بیشترین تأثیرگذاری زیست پذیری مساکن بر کدام جنبه­ی کیفیت زندگی روستاییان شهرستان زیرکوه می‌باشد، تأثیرگذاری زیست پذیری مسکن را بر کیفیت ذهنی و عینی زندگی به‌صورت جداگانه با استفاده از رگرسیون خطی ساده، جهت پیش‌بینی تأثیر متغیر زیست پذیری مسکن بر کیفیت زندگی (ذهنی و عینی) سنجیده شده است. براین اساس با توجه به جدول (9) ضریب تعیین تعدیل‌شده برای بعد ذهنی برابر با 307/0 و برای بعد عینی328/0 می‌باشد که نشان می‌دهد 7/30 درصد از تغییرات بعد ذهنی و 8/32 درصد از تغییرات بعد عینی در روستاهای نمونه وابسته متغیر زیست پذیری مسکن می‌باشد.

جدول 9. مقدار همبستگی، ضریب تعیین تعدیل‌شده و خطای استاندارد برآورد

خطای استاندارد برآورد	ضریب تعیین تعدیل‌شده	ضریب تعیین	مقدار همبستگی	ابعاد کیفیت زندگی
0.21	0.307	0.309	0.556	بعد ذهنی
0.24	0.328	0.330	0.575	بعد عینی

همان‌گونه که در جدول (10) مشخص است مقدار رگرسیون برای هر دو بعد از مقدار باقی‌مانده بزرگ‌تر از مجموع مجذورات رگرسیون است که نشان‌دهنده‌ی، قدرت تبیین پایین مدل در توضیح تغییرات متغیر وابسته است. در این دو مدل و میزان معناداری مقدار F برای هر دو بعد، برابر با 00/0 است که کوچک‌تر از 05/0 و معنادار است و متغیرهای مستقل قادر هستند به‌خوبی تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند؛ بنابراين فرضيه صفر آزمون مبني بر عدم معني­داري مدل رگرسيون را با اطمينان 99% رد می‌کنیم، بنابراین هر دو مدل رگرسيوني ازلحاظ آماري معني‌دار است.

جدول 10. مجموع مربعات، درجه آزادي، ميانگين مربعات و سطح معناداري رگرسيون

		مجموع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	F	سطح معناداری
بعد ذهنی	رگرسیون	6.029	1	6.029	133.837	0.000
	باقی‌مانده	13.46	299	0.045
	مجموع	19.49	300
بعد عینی	رگرسیون	8.88	1	8.88	148.48	0.000
	باقی‌مانده	18.01	301	0.06
	مجموع	26.90	302

با توجه به آنچه در جدول 11 نشان داده‌شده است مقدار بتا در هر دو مدل که آماره تی آن معنادار است متعلق به بعد ذهنی می‌باشد.

جدول 11. ضریب رگرسیون استاندارد نشده و شده، آماره تی و سطح معناداري رگرسيون

		ضریب رگرسیون استاندارد نشده	ضریب رگرسیون استانداردشده (بتا)	آماره تی	میزان معناداری	نتیجه
بعد ذهنی	(ضریب ثابت)	0.551		2.69	0.008	معنی‌دار است
	زیست پذیری	0.730	0.556	11.56	0.00	معنی‌دار است
بعد عینی	(ضریب ثابت)	0.105-		0.44-	0.656	معنی‌دار نیست
	زیست پذیری	0.886	0.575	12.18	0.000	معنی‌دار است

در ادامه با توجه به این‌که در جدول آنوا مقدار مجذورات باقی‌مانده بزرگ‌تر از مجموع مجذورات رگرسیون است که نشان‌دهنده‌ی، قدرت تبیین پایین مدل در توضیح تغییرات متغیر وابسته است. به بررسی اثر متغیر مستقل بر متغیر وابسته از طریق آزمون آنالیز واریانس پرداخته‌شده است؛ بنابراین متغیر زیست پذیری در سه گروه زیست پذیری در سطح پایین، زیست پذیری در سطح متوسط و زیست پذیری در سطح بالا تقسیم شد. نتایج آزمون آنالیز واریانس در جدول 12 قابل‌مشاهده است. بر اساس آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه مقدار سطح معناداری کمتر از 05/0 است (00/0= sig) بنابراین با توجه به نتایج جدول تفاوت میانگین بعد عینی و ذهنی بین سطوح مختلف زیست پذیری موردپذیرش قرار می‌گیرد. درواقع سطوح مختلف زیست پذیری بر دو بعد عینی و ذهنی در روستاهای موردمطالعه مؤثر می‌باشد.

جدول 12. مقایسه میانگین ابعاد عینی و ذهنی در سطوح مختلف زیست پذیری

	سطوح مختلف زیست پذیری	جمع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	F	Sig.
بعد ذهنی	بین گروهی	3.878	2	1.939	36.991	0.000
	درون‌گروهی	15.62	298	0.052
	کل	19.497	300
بعد عینی	بین گروهی	6.113	2	3.056	44.092	0.000
	درون‌گروهی	20.794	300	0.069
	کل	26.907	302

 در ادامه با توجه به آنچه در جدول 13 قابل‌مشاهده است با توجه به این‌که میزان معناداری آزمون لون در هر دو بعد کمتر از 05/0 می‌باشد عدم برابری واریانس‌ها تأیید می‌گردد؛ بنابراین برای مقایسه چندگانه از آزمون Games- Howell استفاده‌شده است که عملکرد بهتری نسبت به بقیه دارد.

جدول 13. آزمون لون

	آماره لون	df1	df2	میزان معناداری
کیفیت ذهنی	4.30	2	298	0.01
کیفیت عینی	5.48	2	300	0.00

بر اساس جدول آزمون Games- Howell (جدول 14) و سطح معناداری به‌دست‌آمده، اختلاف میانگین دو بعد عینی و ذهنی بین خانوارهای با سطوح زیست پذیری پایین، متوسط و بالا معنادار شده است. به عبارتی دیگر در گروه های متفاوت با سطح زیست پذیری متوسط، بالا و پایین، سطح کیفیت زندگی عینی و ذهنی نیز متفاوت می باشد. لذا کیفیت زندگی عینی و ذهنی نیز در بین روستاییان با سطح زیست پذیری مسکن متفاوت، دارای تفاوت می باشد.

جدول 14. بررسی تفاوت ابعاد عینی و ذهنی در سطوح مختلف زیست پذیری

ابعاد کیفیت زندگی	(i) سطوح زیست پذیری مسکن	(j) سطوح زیست پذیری مسکن	تفاوت میانگین (I-J)	خطای انحراف	Sig.	سطح احتمال 95%
						حداقل	حداکثر
بعد ذهنی	پایین	متوسط	-0.199	0.037	0.000	-0.289	-0.108
		بالا	-0.390	0.040	0.000	-0.485	-0.294
	متوسط	پایین	0.199	0.037	0.000	0.108	0.289
		بالا	-0.191	0.029	0.000	-0.259	-0.123
	بالا	پایین	0.390	0.040	0.000	0.294	0.485
		متوسط	0.191	0.029	0.000	0.123	0.259
بعد عینی	پایین	متوسط	-0.218	0.041	0.000	-0.316	-0.120
		بالا	-0.473	0.044	0.000	-0.579	-0.366
	متوسط	پایین	0.218	0.041	0.000	0.120	0.316
		بالا	-0.254	0.034	0.000	-0.334	-0.175
	بالا	پایین	0.473	0.044	0.000	0.366	0.579
		متوسط	0.254	0.034	0.000	0.175	0.334

لذا با توجه به آزمون‌های انجام‌شده تأثیر متغیر زیست پذیری مسکن بر هر دو بعد عینی و ذهنی مورد تأیید قرار می‌گیرد اما با توجه به میزان ضریب تعیین تعدیل‌شده، میزان بتای هر دو بعد و با توجه به جمع مربعات در هر دو بعد، بیشترین تأثیر متغیر زیست پذیری بر بعد عینی کیفیت زندگی می‌باشد. این نتیجه می تواند به این دلیل باشد که مسکن به عنوان یک جزء کالبدی، بیشتر دارای جنبه عینی و ظاهری در مرحله اول داشته و بعد جنبه های ذهنی آن مد نظر قرار می گیرد. به عبارتی روستاییان در گام نخست بیشتر به علاقه مند به این هستند که مساکن آنها از ظاهر بهتری برخوردار باشد و در وحله اول گویای یک شرایط زندگی مناسب در برابر دیگران باشد.

 

نتیجه‌گیری 

سکونتگاه زیست پذیر جایی است که امکان دسترسی به زیرساخت‌ها (حمل‌ونقل، ارتباطات، آب و بهداشت)، غذا، هوای پاک، مسکن مناسب، شغل مناسب و موردعلاقه و فضای سبز و پارک‌ها را برای همه شهروندان مهیا سازد. دهستان زیرکوه با تو به قرارگیری در نواحی محروم کشور که ازلحاظ شاخص‌های توسعه در سطح پایینی می‌باشد و از طرف دیگر وقوع خشک‌سالی‌های پی‌درپی اقتصاد این منطقه را که به غالباً به کشاورزی و دامداری وابسته است را با رکود مواجه کرده است. اکثر این روستاها به علت مشکلات مالی ناشی از عدم دستیابی به اشتغال مناسب، مسکن نامناسب و پایین بودن شاخص‌های بهداشتی در سال‌های اخیر با مهاجرت روستاییان مواجه بودند. در این تحقیق که باهدف کلی تحلیل رابطه زیست پذیری مساکن روستایی باکیفیت زندگی (عینی و ذهنی) روستاییان، صورت گرفت، شاخص‌های زیست پذیری مسکن در 4 بعد (اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی) و 11 شاخص مورد ارزیابی قرار گرفت و از نتایج این‌گونه می‌توان استنباط کرد که روستاهای پیشبر، بمرود، محمد آباد و حسین آباد و اردکول بالاترین سطح زیست پذیری مسکن را دارا می‌باشند. در مقابل روستاهای مهرک، گمنج، حسن آباد و تجنود دارای پایین‌ترین سطح زیست پذیری مسکن از دید جامعه نمونه‌اند و میانگین زیست پذیری مسکن در روستاهای منطقه موردمطالعه در حد متوسط به بالا قرار دارد و بیشترین میانگین به بعد اجتماعی (55/3) و کمترین میانگین متعلق به بعد اقتصادی (06/3) می‌باشد. با توجه به مؤلفه‌های بعد اجتماعی، میزان آسایش و رفاه و امنیت مسکن در روستاهای موردمطالعه در حد متوسط رو به بالا قرار دارد که احساس امنیت و آرامش روستاییان را نسبت به مسکن بیان می‌کند. مؤلفه‌های بعد اقتصادی بیانگر رضایت کم روستاییان از هزینه‌های تعمیر مسکن است که بیانگر پایین بودن کمک‌هزینه‌های تعمیر مسکن در منطقه موردمطالعه است. همچنین شاخص‌های کیفیت زندگی در دو بعد عینی و ذهنی و هرکدام از این ابعاد با 4 شاخص مشخص گردید و میانگین کیفیت زندگی در روستاهای پیشبر، حسین‌آباد و محمدآباد و بمرود در حد متوسط به بالا است، بر پایه بررسی‌ها و مشاهدات پژوهش، این وضعیت درنتیجه برخورداری این روستاها از جمعیت بیشتر نسبت به سایر روستاها، دسترسی به خدمات مناسب‌تر و موقعیت بهتر نسبت به مرکز شهرستان است به‌طوری‌که درمجموع شرایط مناسب‌تری دارند و درنتیجه، ساکنان این روستاها از کیفیت زندگی مطلوبی برخوردار هستند؛ اما این میزان در روستاهای مهرک، حسن آباد، حسین آباد، مهمان شهر و تجنود در حد متوسط به پایین است. در بین گویه­های بعد عینی بیشترین میانگین متعلق به گویه وضعیت معابر ازلحاظ سهولت دسترسی با میانگین (59/3)، که علت آن عریض بودن معابر درون روستاها در بافت‌های جدید و قدیم روستاها است و کم‌ترین میانگین متعلق به گویه درآمد مناسب فرصت‌های شغلی موجود در روستا با میانگین (93/1) که علت آن خشک‌سالی‌های اخیر مرگ‌ومیر دام تا و به‌صرفه نبودن دامداری و کشاورزی در منطقه موردمطالعه است. در بین گویه­های بعد ذهنی بیشترین میانگین متعلق به دو گویه رضایت از سکون و آرامش و نبود آلودگی صوتی و رضایت از وضعیت شبکه ارتباطی و راه‌های داخل روستا با میانگین (46/3) که علت آن کاهش جمعیت روستاها و سکوت و آرامش بیشتر نسبت به سال‌های با جمعیت بیشتر و همچنین ساختار اصولی بافت‌های جدید و قدیم معابر روستایی با توجه به دشتی بودن و مسطح بودن اکثر روستاهای موردمطالعه است. کم‌ترین میانگین متعلق به گویه درآمد مناسب فرصت‌های شغلی موجود در روستا با میانگین (03/2)، بیانگر عدم دسترسی به فرصت‌های شغلی برای روستاییان و پایین بودن درآمد شغل‌های موجود است، علت این مسئله هم خشک‌سالی‌های پی‌درپی، بهره‌برداری از شیوه‌های تولید سنتی و غیر کارآمد و عدم تنوع شغلی بوده است. درمجموع ارزیابی گویه­های بعد ذهنی و عینی کیفیت زندگی نشان‌دهنده این است که در روستاهای موردمطالعه کیفیت زندگی در ابعاد عینی و ذهنی در وضعیت متوسط به پایینی قرار دارد. نتایج آزمون‌های همبستگی پیرسون و اسپیرمن نشان می‌دهد که سطح معناداری به‌دست‌آمده تمام شاخص­ها و ابعاد زیست پذیری اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی 000/0 است و کوچک‌تر از 05/0 می‌باشد، دارای رابطه معنی‌داری باکیفیت زندگی هستند و قابلیت تعمیم به‌کل جامعه را دارد. همچنین با استفاده از رگرسیون خطی ساده، جهت پیش‌بینی تأثیر متغیر زیست پذیری مسکن بر کیفیت زندگی (ذهنی و عینی)، ضریب تعیین تعدیل‌شده برای بعد ذهنی برابر با 307/0 و برای بعد عینی 328/0 می‌باشد که نشان می‌دهد تأثیر متغیر زیست پذیری بیشتر بر بعد عینی کیفیت زندگی می‌باشد. 

نتایج این تحقیق، با نتایج تحقیقات خراسانی ((1391)، مبنی بر اینکه بین روستاهای موردمطالعه ازنظر سطح زیست پذیری تفاوت معناداری مشاهده می‌شود)، عنابستانی و همکاران ((1394)، بین ابعاد زیست‌محیطی، کالبد، اقتصادی و اجتماعی باکیفیت زندگی رابطه معناداری وجود دارد)، یگانه و همکاران ((1395)، پایین بودن سطح کیفیت زندگی در منطقه موردمطالعه) و علیزاده و همکاران ((1392)، میزان رضایت شهروندان از کیفیت محیط در حد مطلوب قرار ندارد)، مطابقت دارد. هم‌چنین نتایج این مطالعه که وضعیت کیفیت زندگی را در بعد اقتصادی به‌خصوص درآمد و اشتغال، نامطلوب ارزیابی کرده است را می‌توان مغایر با یافته‌های خراسانی و همکاران (1392) دانست. درنهایت با توجه به شرایط منطقه موردمطالعه و نتایج به‌دست‌آمده از وضعیت زیست پذیری مسکن و کیفیت زندگی روستاییان، لذا در راستای ارتقای زیست پذیری مسکن و کاستن مسائل و مشکلات ناشی از عدم توجه به آن و درنهایت رسیدن به کیفیت زندگی مطلوب روستایی، پیشنهاد‌ها زیر ارائه‌شده است:

·       تقویت سطوح زیست پذیری مسکن بخصوص در بعد اقتصادی در مناطق روستایی از طریق ارائه تسهیلات با مبلغ بالا و بازپرداخت بلندمدت

·       طراحی الگوهای مسکن متناسب با شرایط زیست برای هر منطقه روستایی

·       کنترل دوره‌ای استانداردهای اسکان و بهداشت در مساکن روستایی و ارائه توصیه‌های ترویجی

·       برگزاری دوره‌های آموزشی در رابطه با شیوه‌های مناسب ساخت و نگهداری مسکن به روستاییان

References

Alavi, Seyed Ali ؛ Fatahi, Ahmadollah: Ramadan Nejad, Yasser and Khalifa, Ibrahim (2015). Ranking of Rural Areas Based on Quality of Life Satisfaction Using Coprass Decision Model (Case Study: Nourabad District, Central Delfan County), Lorestan Province), Human Geography Research, Vol. 47, No.3, pp: 423-438. (In Persian)

Alizadeh, Tohid; Babaei Aghdam, Fereydoon; Alizadeh, Jaber and Ranjbaria, Behzad (2013); Evaluation of Quality of Living Environment in Rural-Cities from the Perspective Based on Fuzzy Logic (Case Study: Rural-City of Aslanduz); Journal of Housing and Rural Environment; Vol. 32, No. 144, pp: 59-74. (In Persian)

Anabestani, Ali Akbar and Mahmoudi, Hamideh (2016). The Impact of Religious Tourism on Improving the Life Quality of Villagers (Case Study of Tourism Influence in Mashhad), Journal of Economics, Planning and Tourism Development; Vol. 5, No. 18, pp: 97-118. (In Persian)

Badland H, et al., (2014). Urban livability: Emerging lesson from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinates of health, Social Science and Medicine, Vol. 111, june 2014, pp. 64-73.

D’Agostini, L.R., Fantini, A.C. (2008), Quality of Life and Quality of Living Conditions in RuralAreas: Distinctively Perceived and Quantitatively Distinguished. Social indicator research, Vol. 89, pp: 487–499

Dajian & Peter., (2006). World Expo and Urban Life Quality in Shanghai in Terms of Sustainable Development Chinese, Journal of Population. Resources and Environment, Vol. 4, No.1, pp. 25-29

Ebrahimzadeh, Issa and Jamil Ghadarmarzi, (2015). Analysis of the quality of housing in urban neighborhoods A way to improve the quality of life of citizens, A case study: District of Dehlaghan, Geography and Development, No. 40, Autumn 1394, pp. 139-156. (In Persian)

Ghayed Rahmati, Safar and Jamshidi, Sedigheh (2015). Assessing the Relationship between Objective and Mental Indicators of Quality of Life in Integrated Villages in the City (Case Study: Aishabad and Kheirabad Neighborhoods of Yazd), Human Geographic Research, Vol. 47, No. 1, pp: 63-80. (In Persian)

Golpayegani, Abdolali; Khanjani, Narges; Zidabadi, Azam (2013). Rural Housing Plan and its Impact on Housing Health and Safety Indicators, Journal of Housing and Rural Environment, Vol. 144, No. 4, pp: 49-59. (In Persian)

Haji Nejad, Ali; Anabastani, Ali Akbar; Nowroozi; Maliha; Khatami; Sayede Somayeh (2015). Geography and Natural Hazards; Autumn, 1394, No. 15, Pages 61-74. (In Persian)

Issa Lo, Aliasghar, Bayat, Mostafa and Abdolali Bahrami, (2014). The concept of the viability of a new approach to improving the quality of life in rural communities (Case study: Qom city, Galaxy section), Quarterly Journal of Housing and Rural Environment, No. 146 Summer 93, pp. 107_120. (In Persian)

Kalfoss M, and Halvorsrud L., (2009). Important Issues to Quality of Life among Norwegian Older Adults: An Exploratory Study, The Open Nursing Journal, No. 3, pp. 45-55

Khorasani, Mohammad amin, (2012). "Explanation of The Livability of Village Around the City with Quality of Life Approach (Case Study of Varamin County)", Tehran University, PhD thesis. (In Persian)

Mahmoud Jamehpour and Shahrzad Tahmasebi Tehrani (2013); Explanation of livelihoods and quality of life in suburban villages (Case study of central part of Shahriar city); Journal of Physical and Space Planning; Vol. 1, No. 3, pp: 49-60. (In Persian)

Malek Hosseini, Abbas and Mohsen Malekpour, (2016). Kermanshah City Resititutive Assessment, Geographical, Civil, Urban Development, Architecture, No. 20, vol. 1, pp. 53-62. (In Persian)

Mohammadi Yeganeh, Behroz, Cheraghi, Mehdi and Fouad Samadi, (2016). Evaluation of the effects of housing quality on the vitality of rural settlements of Khanejirabad rural municipality, Marivan County, Journal of Applied Geosciences Research, vol. No. 43, Winter 95, pp. 107-124. (In Persian)

Nejat, Sahrnaz (2008). Quality of Life and its Measurement, Iranian Journal of Epidemiology, Vol. 4, No. 2, pp: 57-62. (In Persian)

Pourtaheri, Mehdi; Roknaddin Eftekhari, Abdolreza and Ahadullah Fattahi, (2011). Evaluation of quality of life in rural areas (Case study: North Khaveh rural district, Lorestan province). Human Geography Research, No. 76, Summer 2011, pp. 13-31. (In Persian)

Razvani, Mohammad Reza, (2004). Introduction to Rural Planning in Iran, Tehran, Ghooms Publications. (In Persian)

Rezaei, Mohammad Reza; Kamai-zadeh, Yaghoub (2012). Assessment of Residents' Satisfaction with Mehr Housing Complexes (Case Study: Mehr Fatemieh Housing Site of Yazd), Urban Studies Quarterly, Vol. 5, No. 4, pp: 13-27. (In Persian)

Rezvani, Mohammad Reza and Mansourian, Hossein (2008). Measuring Quality of Life: Evaluation of Concepts, Indicators, Models and Proposed Model for Rural Areas, Journal of Rural Development; Vol. 11, No. 3, pp: 1-26. (In Persian)

Sojasi Qeydari, Hamdollah; Sadeghloo, Tahereh and Hamideh Mahmoudi, (1394). Evaluation and Analysis of the Quality of Housing in Rural Areas (Case Study: Kenwist Village of Mashhad), Journal of Rural Planning and Research, Vol. 4, No. 1, Spring 2013, p. 133- 148. (In Persian)

Van Kamp, I; Leidelmeijer. K and Marsman. G and de Hollander, A (2003) Urban Environmental quality and human well-beingTowards a conceptual framework and demarcation of conceptes; a literature study, landscape and Urban Planning 65, pp 5-18

Wang, Xiaozhan., (2010). The research on the evaluation index system of livable of rural areas in China- by the case of rural areas in Henan Province, Agriculture and Agricultural Science Procedia, No 1. Vol. 1, pp. 456-461

Yung, J., (2008). Subjective Quality of Life Measurement in Taipei, Building and Environment, No1. Vol. 43, PP. 1205–1215

Zargar, Akbar and Hatami Khaneghah, Tohid (2014). Effective Funds on Rural Housing Design, Journal of Housing and Rural Environment, Vol. 33, No. 148, pp: 45-62. (In Persian)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Analysis of Relationship Between Rural Housing Livability and Villagers Quality of Life

(Case study: Zirkooh County, Zirkooh Village)

 

Abstract

Quality of life and its promotion is the most important approach in rural and urban planning. Several factors and can have an impact on the quality of life of villagers, one of them is livability and standard housing. Rural housing as a basic human need, with wide economic, social, cultural, environmental and physical dimensions, has a significant impact on the quality of life and sustainable rural development. The purpose of this study was to investigate the relationship between livability housing and quality of life of villagers in the village of Zirkooh. This study was done by the descriptive-analytic method. The population of the study consisted of 15 rural villagers with 1417 households. The sample size is 313 households that was selected by using the Cochran formula with a 5% error measurement. According to the results, the livability variable with a Pearson statistic of 0.616 with high quality of life has a strong direct correlation. Also, due to the significant level that is less than 0.05, the livability variable has a significant relationship with the quality of life and has the ability to be generalized to the whole society. The effect of livability variable on both objective and subjective dimensions was confirmed but according to the adjusted coefficient of determination for the mental dimension of quality of life is 0.307 and for the objective dimension is 0.328, which indicates that 30.7% of the subjective changes and 32.8% of the objective dimension changes in the dependent villages is livability housing. more effect of the livability housing variable on the objective dimension of quality of life.

Keywords: Rural Housing, livability, quality of life (subjective, objective), Zirkooh Village

 

 

Analysis of relationship between rural housing livability and quality of life of villagers

(Case study: Zirkooh County, Zirkooh Village)

 

EXTENDED ABSTRACT

Introduction

Livability is a multi-dimensional concept that sometimes has many overlaps with the concepts of quality of life, comfort and satisfaction from living conditions, and covers various aspects such as material and immaterial issues. Therefore, strong relationship can be made between the viability of a place and its quality of life. The quality of life from the 1960s entered to scientific discussions and the purpose of quality of life in rural areas, the stabilization of rural households, and their fair access to land and resources in the village. Arranging to the rural settlement system and providing the proper conditions for the livability of its housing, it is the basis of sustainable development of rural areas and influences the quality of life. Livability is defined as one of the aspects that can help to high quality of life. Also, shows the sustainability quality of life and environmental stability. So that livability housing must be good quality in terms of economically (being profitable, adjacence to the place of employment, etc.), socially (creating social solidarity, health, individual freedom, etc.) and physical-environment (beauty and adaptation to environmental conditions). Because the quality of housing has a significant impact on lifestyle, physical and mental health issues, health, facilities, safety, and dealing with other people in the community. Several factors and ingredient can impact on the quality of life of villagers that one of them is living standard and housing. Rural housing as a basic human need, with a wide economic, social, cultural, environmental and physical dimensions, has a significant impact on the quality of life and sustainable rural development.

Methodology

The present study was conducted with the overall aim of investigating the relationship between rural housing livability quality and quality of life of villagers. This research in terms of purpose is practical and in terms of method is descriptive-analytical. In this research, the independent variable "housing livability" and dependent variable is also quality of life. In order to collect the information related to the theoretical issues, Internet searches, library and documentary studies, and experimental data were also used by standard questionnaire (in the form of Likert spectrum) that the questionnaire was first provided to experts and the validity of the research tool was measured and then the trust or reliability was conformation (Cronbach's alpha for the livability questionnaire was 0.750 and for the quality of life questionnaire 0.810). The level of analysis in this research is in villages, and the rural household analysis is unit. By using the Cochran formula, with 95% of probability of the studied villages surveyed, 311 households were selected as sample (which after the final correction the number of samples in a 1 village did not reach (10 households) and increased to 313 households). In order to analyze the collected data, descriptive and inferential statistics method such as Pearson test, simple linear regression, T test and Games-Howell test were used in SPSS software.

Results and discussion

According to the results, the livability variable with a Pearson statistic of 0.616 with high quality of life has a strong direct correlation. The effect of livability variable on both objective and subjective dimensions was confirmed but according to the adjusted coefficient of determination for the mental dimension of quality of life is 0.307 and for the objective dimension is 0.328, which indicates that 30.7% of the subjective changes and 32.8% of the objective dimension changes in the dependent villages is livability housing. And more the effect of the livability housing variable on the objective dimension of quality of life. The villages of Pishbar, Bamroud, Mohammad Abad, Hussein Abad and ardokul have the highest levels of housing livability. In contrast to Mehrak, Gomenj, Hassan Abad and Tajnud villages, they have the lowest level of housing livability from the perspective of the sample society and the highest average for social dimension (3.55) and the lowest average for economic dimension (3.06).

Conclusion

overall, the average of housing livability in the villages of the study area is moderate to high and assessment of the subjective and objective dimensions of quality of life indicate that in the studied villages, the quality of life in the objective and subjective dimensions is in the medium to lowest position. The results of Pearson and Spearman correlation tests show that the significance level of all indicators and dimensions of social, economic, physical and environmental viability is 0.000 and less than 0.05, that have a significant relationship with quality of life and can be generalized to the whole society. Considering the components of social dimension of livability, the level of comfort and welfare and housing security in the studied villages is moderately upward, which expresses the sense of security and calm of the villagers in relation to housing. Economic dimension indicates the low satisfaction of villagers from the cost of housing repairs, which indicates the low cost of repairing housing in the studied area. Those studied villages that enjoy a decent quality of life than the rest of the villages, this condition is resulting in a greater proportion of villages than other villages, access to appropriate communication channels, and, consequently, access to better services and a better position than the center of the city.

Keywords: Rural Housing, livability, quality of life (subjective, objective), Zirkooh village 

---

[1] . Livability

[2] . D’Agostini and Fantini

[3] . Van Kamp

[4]  Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

 

---