پایان‌بندی در داستان با رویکرد ادبیات تعلیمی
الموضوعات :
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
الکلمات المفتاحية: روایت, پایان‌بندی, متون فارسی, نقدادبی,
ملخص المقالة :
به طور کلی کنش روایتی یک داستان را می توان بین دو وضعیت آغازین و پایانی در نظر گرفت. با وجود اهمیتی که دو عنصر آغاز و پایان به ویژه در مباحث داستان‌نویسی مدرن دارند، در مقالات و گفتارهای مربوط به داستان نویسی فارسی تقریبا هیچ گونه توجهی به این موضوع نشده است. در این میان گفت وگو دربارة پایان بندی داستان به طور کلی نسبت به گفتارهایی که آغاز روایت را مورد بررسی قرار داده است، بیشتر مورد غفلت واقع شده است. پایان بندی در حوزه های مختلف هنر، از سینما گرفته تا موسیقی و نقاشی و معماری تا برسد به داستان و شعر، به طور طبیعی مورد توجه هنرمند بوده است؛ اما در حوزة نظریه های نقد، اگرچه اصطلاح پایان بندی، اصطلاحی کهنه و قدیمی به شمار نمی آید، در گفتارها و مقالات فارسی، خصوصاً در حوزة داستان و روایت، تقریبا هیچ مقالة مستقلی را نمی توان یافت که به مقولة پایان بندی پرداخته باشد؛ در حالی که در میان مقالات جهانی، خصوصاً در زمینة ادبیات، موضوع پایان‌بندی، جزو مباحث رایج و گستردة نقد داستان است. بسیاری از شاهکارهای منظوم و منثور ادب فارسی جنبة تعلیمی دارند؛ به این معنا که هدف اصلی گوینده از داستان، بیان نتیجه است و ارتباط منطقی و تنگاتنگی میان داستان و نتیجه ای که از آن گرفته می شود، برقرار است. در نوشتار حاضر، بررسی این عنصر در روایت کلاسیک(قصّه، حکایت، افسانه) و داستان مدرن و پیوند آن با پیرنگ داستان مورد توجه قرار گرفته است و تلاش شده است سیر تاریخی این عنصر و تحولات معنایی آن از منظر دیدگاه های مختلف منتقدان مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
1- احمدی، بابک .(1389). از نشانههای تصویری تا متن، تهران: مرکز.
2- --------- .(1379). چهار گزارش از تذکرهالاولیا، تهران: مرکز.
3- اخوت، احمد .(1371). دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
4- پارسینژاد، کامران .(1378). ساختار و عناصر داستان، تهران: حوزة هنری.
5- پاینده، حسین .(1388). نقد ادبی و دموکراسی، تهران: نیلوفر.
6- پراپ، ولادیمیر .(1386). ریختشناسی قصّههای پریان، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
7- پورنامداریان، تقی .(1380). در سایة آفتاب، تهران: سخن.
8- تودوروف، تزوتان .(1388). بوطیقای نثر، ترجمة انوشیروان گنجیپور، تهران: نی.
9- توکلی، حمیدرضا .(1389). از اشارتهای دریا(بوطیقای روایت در مثنوی)، تهران: مروارید.
10- حافظ، شمسالدین محمد .(1381). دیوان حافظ، به تصحیح سایه، تهران: کارنامه.
11- ستاری، جلال .(1378). پژوهشی در قصّة شیخ صنعان و دختر ترسا، تهران: مرکز.
12- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1384). کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: محمد.
13- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم .(1374). حدیقه‌الحقیقه، به کوشش مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
14- شمیسا، سیروس .(1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.
15- فریدالدین عطّار نیشابوری .(1348). منطق الطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
16- ------------------ .(1360). تذکره الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوّار.
17- فردوسی، ابوالقاسم .(1387). شاهنامه، به تصحیح سعید حمیدیان، تهران: قطره.
18- کوزر، لوئیس .(1386). زندگی و اندیشة بزرگان جامعهشناسی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی.
19- گنجی، حمزه .(1389). آزمونهای روانی، تهران: ساوالان.
20- مارتین، والاس .(1386). نظریههای روایت، ترجمة محمد شهبا، تهران: هرمس.
21- محمدی، محمدهادی .(1378). فانتزی در ادبیات کودکان، تهران: روزگار.
22- مختاری، محمد .(1379). حماسه در رمز و راز ملّی، تهران: توس.
23- مستور، مصطفی .(1386). مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.
24- مقدادی، بهرام .(1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی و نقد ادبی؛ از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.
25- مهدیپور عمرانی، روح الله .(1389). آموزش داستان‌نویسی، تهران: تیرگان.
26- نجفی بشردوست، محمد .(1382). گشایش و بست روایی در افسانههای هزار و یک‌شب(پایان‌نامه)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
27- نظامی گنجهای، الیاس بن یوسف .(1388). کلیات نظامی، به تصحیح وحید دستگردی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.
_||_