مینای شیرازی و نسخ دیوان او
الموضوعات : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسیحسین مسجدی 1 , فاطمه زمانی قورتانی 2
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور اصفهان
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور اصفهان
الکلمات المفتاحية: دیوان, نسخة خطی, مینای شیرازی,
ملخص المقالة :
کم‌توجهی به ادبیات دورة‌های قاجاریّه و زندیّه سبب شده تا بسیاری از آثار برجای مانده از این دوره به‌طور کامل بررسی و شناخته نشوند. از جمله این آثار دیوان مینای شیرازی است که کاتب این نسخه و نیز فهرست‌نویسان نسخ خطی (دنا) و (فنخا) آن را متعلّق به مینای اصفهانی دانسته اند ولی با توجّه به شواهد و قراین موجود در متن دیوان، این اثر متعلّق به سلطان علی خان مینای شیرازی شاعر قرن سیزدهم و دورة بازگشت است. در بسیاری از تذکره‌های مربوط به شعرای قرن سیزدهم، اثری منسجم و یکدست از این دیوان معرّفی نشده‌است و متن قابل‌دسترس کاملاً مشوّش و در هم است. این مطلب در تذکرة شعاعیّه نیز بیان شده‌است. متن کامل دیوان دربرگیرندة 3026 بیت در قالب های قصیده، غزل، رباعی، قطعه، ترکیب‌بند، ترجیعبند، مسمّط، مثنوی، مراثی و اشعاری ناتمام است. این متن در 257 صفحه، با ابعاد 6×14/ 15×21 با خط نستعلیق سدة 13 نگارش شده‌است که به‌طور متوسّط در هر صفحه 15 سطر وجود دارد و کاغذ سفید، جلد تیماج تریاکی و مقوایی نو دارد. در این مقاله ضمن بیان مقدمّه ای در شرح حال شاعر به معرّفی نسخه های کتابخانة مجلس شورای اسلامی و کتابخانة ملّی ملک پرداخته است.
1- آغا بزرگ تهرانی، محمّد حسن. (1403 هـ.ق.). الذریعه الی تصانیف الشّیعه. بیروت: دارالاضواء. سوّم.
2- افشار، ایرج و دانش پژوه، محمّد تقی.(1361). فهرست کتابهای خطّی کتابخانة ملّی ملک. با همکاری محمّد باقر حجّتی و احمد منزوی. تهران: بی نا.
3- پاشا بغدادی، اسماعیل. (1951م.). هدیه العارفین (اسماء المؤلّفین و آثار المصنّفین). بغداد: مکتبه المثنّی.
4- حسینی، سیّد محمّد نصیر .(1362). آثار العجم در تاریخ و جغرافیای بلاد و امکان فارس. بیجا: فرهنگسرا.
5- خاتمی، احمد. (1374). پژوهشی در نثر و نظم دورة بازگشت ادبی. تهران: مؤسسة فرهنگی و انتشاراتی پایا.
6- دانشپژوه، محمّدتقی و علمی انواری، بهاء الدّین. (1359) فهرست کتب خطّی کتابخانة مجلس شورای اسلامی شماره2. تهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
7- داور شیرازی، شیخ مفید. (1371). تذکرة مرآه الفصاحه. تصحیح و تکمیل و افزودههای محمود طاووسی. شیراز: نوید.
8- درایتی، مصطفی. (1389). فهرستوارة دستنوشتههای ایران (دنا). تهران: کتابخانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
9- -----------. (1391). فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی.
10- دنبلی، عبدالرّزاق. (1342). تذکرة نگارستان دارا. به کوشش عبدالرّسول خیامپور. تبریز: سلسلة نشر تذکرهها.
11- دهخدا، علیاکبر. (1377). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران.
12- دیوانبیگی شیرازی، سیّد احمد. (1366). حدیقه الشّعرا. تصحیح و تکمیل و تحشیة عبدالحسین نوایی. تهران: زرّین.
13- رکن زادةآدمیّت، محمّدحسین. (1340). دانشمندان و سخنسرایان فارس. تهران: خیّام.
14- شعاع شیرازی، محمّدحسین. (1380). تذکرة شعاعیّه. تصحیح و تکمیل و افزودههای محمود طاووسی. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
15- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی. تهران: سخن.
16- شمس لنگرودی، محمّدتقی. (1372). مکتب بازگشت (بررسی شعر دورههای افشاریّه، زندیّه، قاجاریّه). تهران: صنوبر.
17- شمیسا، سیروس. (1385). سبکشناسی شعر. تهران: میترا.
18- شهیدی، عنایتالله. (1380). پژوهشی در تعزیه و تعزیهخوانی. با همکاری و ویرایش علمی علی بلوکباشی. تهران: پژوهشهای فرهنگی با همکاری کمیسیون ملّی یونسکو ایران.
19- صفا، ذبیحالله. (1373). مختصری در تاریخ تحوّل نظم و نثر فارسی. تهران: ققنوس.
20- مارزلف، اولریش. (1388). بهلولنامه. مقدمه، تحقیق، تکمیل و ترجمة حکایتهای عربی دکتر باقر قربانی زرّین. تهران: چشمه.
21- محدّثزاده، حسین؛ عباسی، حبیبالله (1377) اثرآفرینان (زندگینامة نامآوران فرهنگی ایران از آغاز تا سال 1300 هجری شمسی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
22- مدرّسی، میرزا محمّدعلی. (بیتا). ریحانه الادب. تبریز: شفق.
23- منفرد، افسانه. (1375). بهلول. دانشنامة جهان اسلام. زیر نظر غلامعلی حداد عادل (ص.ص. 835-834) تهران: بنیاد دایره المعارف.
24- مینای اصفهانی، سلطانعلیخان. (1289). دیوان. نسخة کتابخانة مجلس شورای اسلامی. ش 803 سنا.
25- --------------------. (بیتا). سلطانیّه. نسخة کتابخانة ملّی ملک. ش 5599.
26- --------------------. (1289). قصیدهای در مدح ناصرالدّینشاه قاجار. نسخة کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی. ش 5329.
