مقاتل الحسین (ع) و جایگاه روضة حسینیة سید احمد اردکانی

الموضوعات : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

زهرا یزدانی طبائی ¹ , علیرضا قوجه زاده ² , اشرف چگینی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران

تاريخ الإرسال : 24 الخميس , شعبان, 1444 تاريخ التأكيد : 29 الأحد , ذو القعدة, 1444 تاريخ الإصدار : 08 الخميس , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: مقتل‌نویسی, روضۀ حسینیه, سیّد احمد اردکانی, نسخ خطی, متون شیعی,

ملخص المقالة :

روضة‌‌‌حسینیة، یکی از تألیفات سیّد احمد اردکانی یزدی، عالم، مورّخ و محدث شیعی(سدۀ 13‌هـ ق) به زبان فارسی است. عمدۀ موضوع این اثر به زندگانی امام حسین(ع) و واقعه جانگداز عاشورا و کربلا اختصاص‌ دارد. اردکانی در نقل هر موضوعی سندی را با ذکر نام راوی و صاحب‌اثر ارائه داده، سپس به تحلیل و تفسیر برخی از آنها و ترجمۀ آیات، ابیات، نقل‌قول‌ها، روایات راویان و مقتل‌نگاران پرداخته است. وی در روضۀ‌حسینیۀ از مطالب و اسناد معتبر بهره‌جسته و از بافته‌های روضه‌خوانان و معرکه‌گیرانی که آثاری کذب دربارۀ واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) ارائه داده‌اند، دوری جسته‌است. اگرچه بیشتر مقتل‌نگاران پیش از وی مطالبی بدون مستندات ارائه داده‌اند، این پرسش پیش می‌آید که اردکانی چه اندازه‌ در کار خود موفق بوده و امتیاز او، نسبت به دیگر مقتل‌نگاران چه حدّ است؟ چنین بر‌می‌آید وی با اشراف و تکیه بر مجموعه‌ای از متون، روایات و احادیث معتبر شیعی به‌ویژه مثیرالاحزان ابن نمای‌حلی، الامالی شیخ صدوق، إعلامُ الوَری طبرسی، الملهوف سیّد بن طاووس و... نیز تفاسیری؛ مانند تفسیر ابن عباس، امام حسن عسگری (ع) و... توانسته برخی از شبهات و روایات ضعیف دربارۀ شهادت امام حسین (ع) و واقعۀ کربلا را برطرف نماید. اردکانی را می‌توان یکی از نخستین مترجمان بخش‌هایی از کتب مقاتل، همچون لهوف سیّد طاووس و... تلقی کرد. از این رو روضة‌حسینیه جایگاه اسنادی مهمی برای مطالعه و تحقیق دربارۀ مقتل‌نویسی محسوب می‌شود. در این مقاله با نگاهی مختصر به مقتل‌نویسی، به معرفی ابعاد شخصیّتی اردکانی و نیز معرفی نسخۀ حاضر و اهمّیت آن پرداخته شده است.

المصادر:

1. آذرنوش، آذرتاش. (1375ش). تاریخ ترجمه از عربی به فارسی (از آغاز تا عصر صفوی): ا. ترجمه‌های قرآنی. تهران: سروش.
2. آقابزرگ‌ تهرانى‌، محسن‌ بن‌ على‌ بن‌ محمدرضا. (1403ق). الذريعة‌ الى‌ تصانیف‌ الشيعة‌. بیروت‌: دارالاضواء.
3. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق. (1394). الفهرست. ترجمۀ محمدرضا تجدد. تهران: دنیای کتاب.
4. اشکوری، قطب‌الدین. (1380). محبوب ‌القلوب، تاریخ حکمای پیش از اسلام. تصحیح علی اوجبی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
5. بیگ باباپور، یوسف، و غلامیه، مسعود. (1393). فهرست دست‌نویس‌های مراثی و مقتل‌نامه‌ها. تهران: منشور سمیر.
6. بیهقی، ابوالحسن علی بن ابی‌القاسم بن زید. (1428ق). لباب الأنساب والألقاب والأعقاب. قم: مکتب آیت‌الله المرعشی.
7. جعفریان، رسول. (1373). علی بن عیسی اربلی و کشف الغمة. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‏های اسلامی.
8. جعفریان، رسول. (1375). ملاحسین واعظ کاشفى و روضة ‏الشهداء. چاپ‌شده در: مقالات تاریخى، ج1. قم: نشر الهادى.
9. جعفریان، رسول. (1381). تأملى در نهضت عاشورا. قم: انتشارات انصاریان.
10. جودکی، حجت‌الله. (1377). قیام جاوید: گردانیدۀ مقتل الحسین(ع) ابی‏مخنف. تهران: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی تبیان.
11. حسینی اردکانی، احمد. (1375). مرآت الاکوان. به اهتمام عبدالله نورانی. تهران: میراث مکتوب.
12. دانش‌پژوه، محمدتقی. (۱۳۳۹). فهرست کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. مجلّد هشتم. تهران: دانشگاه تهران.
13. درایتی، مصطفی. (۱۳۸۹). فهرست‌وارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
14. دهخدا، علی‌اکبر. (1375). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
15. رنجبر، محسن. (1386). سیری در مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر ۳. فصلنامۀ علمی‌تخصصی تاریخ در آینۀ پژوهش، ۴(۱۶)، ۸۳ـ۱۲۱.
16. سید بن ‏طاووس، رضی‏الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر. (1383). اللهوف علی قتلی الطفوف. تحقیق و تقدیم فارس تبریزیان (حسّون)، دارالاسوة.
17. شقاقی سرابی، رضاقلی‌خان. (1398). لجة الألم فی حجة الأمم، (آوای درد). ترجمۀ الزحوف الی قتلی الطفوف ابن‌طاووس. تصحیح و تعلیق رضا مستفویی. تهران: عهد مانا.
18. طوسی، محمد بن حسن. (1356ق). الفهرست. تحقیق جواد قیومی. نجف اشرف: بی‌نا.
19. کاشفى، حسین بن على. (1390). روضة الشهداء. تصحیح حسن ذولفغاری و علی تسنیمی با همکاری صبا واصفی. تهران: انتشارات معین.
20. لکهنویی کشمیری، محمدمهدی. (1406ق). نجوم الاسماء. قم: مکتبة بصیرتی.
21. محدث قمی، عباس‏. (1359ق). الفوائد الرضویة. قم: بوستان کتاب.
22. مولایی، محمدسرور. (1377). قیام سیدالشهداء حسین بن علی(ع) و خون‏خواهی مختار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
23. میرشریفى‌، سید على‌. (1369). ابومخنف‌ و سرگذشت‌ مقتل‌ وى. فصلنامۀ‌ آینۀ‌ پژوهش‌، شمارۀ‌ 2، 66ـ87.
24. نایینى، محمدجعفر بن محمدحسین. (1353). جامع جعفرى. تصحیح ایرج افشار. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
25. نجاشى‌، ابوالعباس‌ احمد بن‌ على. (1416ق)‌. فهرست‌ اسماء مصنفى‌ الشيعة‌ مشهور به‌ رجال‌ النجاشى‌. تحقیق‌ سید موسى ‌شبیرى‌ زنجانى. قم: مؤسسة النشر الاسلامى.