بخت در مخزن‌الاسرار از منظرتقدیرگرایی (رویکردی ساختارشناختی)

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مرمر حسامی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
بهرام پروین گنابادی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول))
اصغر دادبه ³ (استاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران و مدیر گروه ادبیات دائره‌المعارف بزرگ اسلامی)

تاريخ الإرسال : 17 الأربعاء , ذو القعدة, 1441 تاريخ التأكيد : 17 الأربعاء , ذو القعدة, 1441 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , رمضان, 1441

الکلمات المفتاحية: ساختارگرایی, بخت, تقدیرگرایی, مخزن‌الاسرار نظامی, آیین‌های زروانی,

ملخص المقالة :

تقدیرگرایی از موضوعات حوزۀ فلسفه است که به ادبیّات راه یافته. برمبنای نظریات فرضیه‌پردازان، ساختارگرایی تحلیل زبان در کاربرد واژه‌هاست. در این روش، عناصر یک زبان، نشانه‌ها هستند و نظام زبان نمی‌تواند منحصر به توصیف صورت‌های زبانی مستقل از کارکردهای فرامعنایی باشد. با توجّه به بسامد بالای واژۀ بخت در آثار شعرا، این واژه‌ها باید به عنوان واژه‌هایی نشان‌دار در نظر گرفته شود که ریشه در ناخودآگاه گویندگان آن‌ها دارد. در این مقاله ارتباط این گونه واژه‌ها در مخزن الاسرار با تقدیرگرایی زروانی بررسی شده و شیوۀ تحلیل با توجّه به نظریۀ ساختارگرایی، بررسی واژه‌ها در سطح فرامعناییست. ضمن بررسی این واژه‌ها، پیرامون تأثیر تقدیرگرایی بر افکار شاعران و انتقالش به دوره‌های بعد بحث شده و در پایان با ارائۀ شواهد، نتیجه گرفته شده که اگرچه نظامی آرای کلامی اشعری را بیان می‌کند، ولی هنگام استفاده از واژه‌هایی نظیر بخت؛ از الگوی تفکّر زروانی پیروی می‌کند.