بخت در مخزن‌الاسرار از منظرتقدیرگرایی (رویکردی ساختارشناختی)

محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مرمر حسامی ¹ ( دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. )
بهرام پروین گنابادی ² ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) )
اصغر دادبه ³ ( استاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران و مدیر گروه ادبیات دائره‌المعارف بزرگ اسلامی )

تاریخ دریافت : 1399/04/18 تاریخ پذیرش : 1399/04/18 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: ساختارگرایی, بخت, تقدیرگرایی, مخزن‌الاسرار نظامی, آیین‌های زروانی,

چکیده مقاله :

تقدیرگرایی از موضوعات حوزۀ فلسفه است که به ادبیّات راه یافته. برمبنای نظریات فرضیه‌پردازان، ساختارگرایی تحلیل زبان در کاربرد واژه‌هاست. در این روش، عناصر یک زبان، نشانه‌ها هستند و نظام زبان نمی‌تواند منحصر به توصیف صورت‌های زبانی مستقل از کارکردهای فرامعنایی باشد. با توجّه به بسامد بالای واژۀ بخت در آثار شعرا، این واژه‌ها باید به عنوان واژه‌هایی نشان‌دار در نظر گرفته شود که ریشه در ناخودآگاه گویندگان آن‌ها دارد. در این مقاله ارتباط این گونه واژه‌ها در مخزن الاسرار با تقدیرگرایی زروانی بررسی شده و شیوۀ تحلیل با توجّه به نظریۀ ساختارگرایی، بررسی واژه‌ها در سطح فرامعناییست. ضمن بررسی این واژه‌ها، پیرامون تأثیر تقدیرگرایی بر افکار شاعران و انتقالش به دوره‌های بعد بحث شده و در پایان با ارائۀ شواهد، نتیجه گرفته شده که اگرچه نظامی آرای کلامی اشعری را بیان می‌کند، ولی هنگام استفاده از واژه‌هایی نظیر بخت؛ از الگوی تفکّر زروانی پیروی می‌کند.

چکیده انگلیسی:

Fatalism is one of the issues in the field of philosophy of science that has found its way into literature. Based on the assessments of the academics' hypothesis, structuralism is the analysis of language in the habit of words. In this method, the features of a language are codes, and the language system cannot be limited to describing linguistic forms independent of transnational functions. Given the high frequency of the word “Fortune” in the scripts of poets, these words should be considered as figurative words that are rooted in the subconscious of their utterers. In this article, the relationship between such words in "Makhzan –al asrar "and Zorvani's fatalism is observed and the method of analysis based on the theory of structuralism is the spotting of words at the meta-semantic level. While observing these words, the effect of fate on the thoughts of poets and their transfer to later periods has been discussed. In the end, it is concluded by presenting evidence that although Nezami expresses Ash'ari theological opinions, but when using words such as Bakht; It follows the pattern of Zorvani-Zoroastrian believed.