درآمدی بر گفتمان‌کاوی تاریخی: مطالعۀ موردی خطبۀ حضرت زینب (س) در شام
الموضوعات :الکلمات المفتاحية: گفتمان‌کاوی تاریخی, جریان علوی, فرکلاف, باختین, خطبۀ حضرت زینب (س) در شام,
ملخص المقالة :
کاربست روشهای زبان‌شناسی کاربردی در مطالعات تاریخی می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مسائل مطرح در این حوزه باشد. این میان، گاه توجه به کنشهای زبانی جامعه، شناسایی بافت یک رویداد، و استخراج گفتمانهای تولید شده در آن آگاهیهای تاریخی نوینی پدید می‌آورد. بر این اساس، در مطالعۀ پیش رو با کاربست نگاه گفتمانی و بهره‌گیری از روش توصیفی فرکلاف و نظریۀ آوای متعارض باختین کوشش می‌کنیم روشی نوین در مطالعات متون تاریخی در قالب واکاوی کنشهای گفتاری پایه‌گذاری کنیم. بدین منظور، با کاربست روش پیشنهادی در مطالعۀ موردی خطبۀ حضرت زینب (س) در شام، کوشش خواهیم کرد بدانیم پس از واقعۀ عاشورا حضرت زینب (س) سعی در پدید آوردن چه گفتمانی داشته‌اند.
علاوه بر قرآن کریم؛
1ـ آقاگل‌‌‌زاده، فردوس، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران، علمی و فرهنگی، 1390ش.
2ـ ابن حمدون، محمد بن حسن، التذکرة الحمدونیة، به کوشش احسان و بکر عباس، بیروت، دار صادر، 1996م.
3ـ ابن طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، قم، انوار الهدی، 1417ق.
4ـ ابن طیفور، احمد بن ابی طاهر، بلاغات النسا، قم، شریف رضی.
5ـ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1418ق/ 1997م.
6ـ ابن نَما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان، قم، مدرسۀ امام مهدی (ع)، 1406ق.
7ـ ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، به کوشش حسین غفاری، قم، علمیه.
8ـ استنفورد، مایکل، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمۀ مسعود صادقی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)/ سمت، 1391ش.
9ـ انصاریان، فهیمه و اسماعیلی ابوالخیری، سکینه، «تحلیل خطبه‌های حضرت زینب (س)»، رشد آموزش معارف اسلامی، دورۀ بیست و هفتم، شم 94، پاییز 1393ش.
10ـ احمد بن حنبل، المسند، بیروت، دار صادر.
11ـ اخبار الدولة العباسیه، به کوشش عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی، بیروت، دار صادر، 1971م.
12ـ بحرانی، عبد الله بن نور الله، عوالم العلوم، به کوشش محمد باقر موحد ابطحی، قم، مدرسۀ امام مهدی (ع)، 1413ق.
13ـ بخاری، محمد بن اسماعیل، الصحیح، استانبول، دار الطباعة العامره، 1315ق.
14ـ بدیعیان، راضیه و میرشاه جعفری، ابراهیم، «عزت مداری در حادثۀ عاشورا و تبلور آن در سیرۀ حضرت زینب (س)»، سفینه، شم 22، بهار 1388ش.
15ـ بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دار الفکر.
16ـ پاک نیای تبریزی، عبدالکریم، «سخنرانی حضرت زینب در شام و پیامهای آموزندۀ آن»، مبلغان، شم129، خرداد و تیر 1389ش.
17ـ ترمذی، محمد بن عیسی، السنن، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار الفکر، 1403ق/ 1983م.
18ـ تودوروف، تزوتان، منطق گفتگویی میخاییل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، تهران، مرکز، 1391ش.
19ـ ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، به کوشش جلال الدین حسینی، تهران، انجمن آثار ملی، 1354ـ 1355ش.
20ـ حسینی موسوی، محمد بن ابی‌طالب، تسلیة المُجالس و زینة المَجالس، به کوشش فارس حسون، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1418ق.
21ـ حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، آل البیت، 1413ق.
22ـ دبیر مقدم، محمد، زبان شناسی نظری، تهران، سمت، 1393ش.
23ـ رضایی، سارا، «اصول و راهکارهای احیاگری در سیرۀ حضرت زینب (س)»، طهورا، شم 9، تابستان 1390ش.
24ـ روشنفکر، کبری و محمدی، دانش، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب (س)»، سفینه، شم22، بهار 1388ش.
25ـ سبحانی نژاد، مهدی و دیگران، «بررسی تحلیلی خطبه‌های حضرت زینب (س) و ارائۀ راهکارهایی به نظام تعلیم و تربیت کشور»، بانوان شیعه، شم 18، زمستان 1387ش.
26ـ ش‍ری‍ع‍ت‍ی، علی، حسین وارث آدم، تهران، ق‍ل‍م، 1386ش.
27ـ شفیعی، فاطمه و پایدار فرد، آرزو، «تحلیل زیبایی شناختی بر سخن حضرت زینب (س): ما رأیت الا جمیلا»، مشکوة، شم116، پاییز 1391ش.
28ـ شهیدی، جعفر، مصاحبه با گلستان قرآن، شم 60، اردی‌بهشت 1380ش.
29ـ صافی گلپایگانی، لطف الله، شهید آگاه، تهران، رسا، 1363ش.
30ـ صفوی، کوروش، معنی شناسی کاربردی، تهران، همشهری، تهران: 1392ش.
31ـ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، به کوشش محمد باقر خرسان، مشهد، مرتضی، 1403ق.
32ـ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، اعلمی، 1403ق/ 1983م.
33ـ طهماسبی، قادر، «اگر زینب نبود»، با کاروان عشق، به کوشش علی اصغر حبیبی، قم، حبل المتین، 1390ش.
34ـ عظیمی فرد، فاطمه، فرهنگ توصیفی نشانه شناسی، تهران، علمی، 1392ش.
35ـ فاضلی، محمد، «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش‌نامه علوم انسانی و اجتماعی، شم14، تابستان 1383ش.
36ـ فرکلاف، نورمن، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمۀ شایستۀ پیران و دیگران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1389ش.
37ـ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
38ـ مرعشی نجفی، شهاب الدین، شرح احقاق الحق، به کوشش محمود مرعشی، قم، کتابخانۀ مرعشی، 1418ق/ 1376ش.
39ـ مطهری، مرتضی، حماسۀ حسینی، تهران، صدرا، 1375ش.
40ـ مهروش، فرهنگ، «بنی‌هاشم»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد دوازدهم، تهران، 1383ش.
41ـ مهوری، محمد حسین، «عاشورا، نقش بی‌همتای زینب (س)»، حکومت اسلامی، شم 26، زمستان 1381ش.
42ـ میلز، سارا، گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان، هزارۀ سوم، 1382ش.
43ـ نصراوی، محمد، «روند رویارویی گفتمان علوی و اموی: واکاوی کنشهای زبانی پس از واقعۀ عاشورا»، صحیفۀ مبین، شم 56، سال بیستم، پاییز و زمستان 1393ش.
44ـ نعمتی قزوینی، معصومه و ایشانی، طاهره، «تحلیل خطبۀ حضرت زینب (س) در کوفه بر اساس نظریۀ کنش گفتار سرل»، سفینه، سال دوازدهم، شم 45، زمستان 1393ش.
45ـ وندایک، تئون آدریانوس، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمۀ پیروز ایزدی و دیگران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1389ش.
46ـ هاشمی نژاد، عبدالکریم، درسی که حسین (ع) به انسانها آموخت، مشهد، 1369ش.
47ـ یارمحمدی، لطف الله، درآمدی به گفتمان شناسی، تهران، هرمس، 1390ش.
48ـ یورگنسن، ماریانه و فیلیپس، لوئیز، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران، نی، 1389ش.
49ـ Fairclough, Norman L., “Critical and descriptive goals in discourse analysis,” Journal of Pragmatics, vol. XI (6), 1985.
50ـ Wodak, Ruth, “The Discourse-Historical Approach,” Critical Discourse Analysis: Essential Readings, ed. H. Tian & P. Zhao, Nankai, Nankai University Press, 2012.
