تقاطع گفتمان انقلاب اسلامی و نقدهای اندیشه غربی

محورهای موضوعی :

آذر رضایی ¹ , گارینه کشیشیان سیرکی ^{2 *} , حسن خداوردی ³

1 - گروه علوم سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - هیات علمی دانشگاه آزاد
3 - گروه علوم سیاسی ازاد تهران جنوب

تاریخ دریافت : 1404/07/26 تاریخ پذیرش : 1404/08/12 تاریخ انتشار : 1404/08/22

کلید واژه: گفتمان انقلاب اسلامی, اندیشه انتقادی غرب, عدالت, آزادی, استقلال, معنویت, نقد مدرنیته.,

چکیده مقاله :

گفتمان انقلاب اسلامی با تکیه بر مؤلفه‌هایی همچون عدالت، آزادی، استقلال و معنویت، کوشیده است پاسخی به بحران‌های تمدن معاصر ارائه دهد؛ بحران‌هایی که از بی‌عدالتی ساختاری و آزادی‌های افسارگسیخته تا سلطه‌جویی قدرت‌های جهانی و معناباختگی جوامع مدرن گسترده است. در سوی دیگر، بخشی از اندیشه غربی نیز در قالب جریان‌های انتقادی به نقد همان مسائل پرداخته و با بازخوانی بنیادهای مدرنیته، نسبت به پیامدهای اجتماعی و اخلاقی آن هشدار داده است. بررسی تطبیقی این دو عرصه نشان می‌دهد که دغدغه‌های مشترکی در بطن هر دو نهفته است: همگرایی عدالت‌خواهی انقلاب اسلامی با نقدهای اقتصادی متفکرانی چون استیگلیتز و پیکتی، هم‌سویی برداشت از آزادی مسؤولانه با نقد لیبرالیسم فردگرایانه، قرابت استقلال‌طلبی با نظریات ضد امپریالیستی چامسکی و دیگران، و اشتراک نگرانی‌ها درباره فروپاشی معنویت با مباحث مک‌اینتایر و تیلور. این اشتراکات، هرچند از مبانی معرفتی متفاوت برمی‌خیزند، ظرفیت آن را دارند که زمینه‌ای برای تعامل نظری و گسترش گفتگویی بینافرهنگی فراهم سازند. دستاورد چنین تقاطعی می‌تواند فراتر از صرف مقایسه مفهومی، به طرح الگوهایی منجر شود که ضمن حفظ هویت بومی انقلاب اسلامی، امکان هم‌افزایی با جنبش‌های فکری عدالت‌طلب و معنویت‌خواه در غرب را فراهم کرده و چشم‌اندازی نو برای مواجهه مشترک با بحران‌های جهانی بگشاید.

چکیده انگلیسی:

The discourse of the Islamic Revolution grounded in core elements such as justice, freedom, independence, and spirituality, has sought to respond to the crises of modern civilization—ranging from structural injustice and unrestrained liberties to global domination and the spiritual void of modern societies. On the other hand, strands of Western thought, particularly within critical theory, have similarly addressed these issues, offering profound critiques of modernity and warning against its social and moral consequences. A comparative examination of these two realms reveals shared concerns at their core: the convergence of the Islamic Revolution’s pursuit of justice with the economic critiques of thinkers such as Stiglitz and Piketty; the alignment of responsible freedom with critiques of individualist liberalism; the affinity of independence-seeking with Chomsky’s anti-imperialist theories; and the common anxiety over the collapse of spirituality echoed in the works of MacIntyre and Taylor. Although emerging from different epistemological foundations, these shared concerns create opportunities for theoretical interaction and intercultural dialogue. Such intersections, beyond mere conceptual comparison, may contribute to the development of alternative models that, while preserving the indigenous identity of the Islamic Revolution, enable intellectual synergy with justice-oriented and spirituality-seeking movements in the West, thus opening new horizons for joint engagement with global crises.

منابع و مأخذ:

 قرآن کریم
 آجیلی، هادی و علی اسمعیلی اردکانی. (۱۳۹۴). بدیل‌های دولت در گفتمان اسلامی و انتقادی غرب. فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 5 (1)، ۱۲۰-۹۹.
 احمدی، بابک. (۱۳۸۳). مدرنیته و اندیشه انتقادی. تهران: مرکز نشر.
 آل‌احمد، جلال .(۱۳۴۱). غرب‌زدگی. تهران: انتشارات فردوسی.
 بهشتی، سیدمحمد حسینی. (۱۳۸۱). آزادی، هرج و مرج، زورمداری. تهران: بقعه
 جهانبزرگی، احمد. (۱۳۸۹). اسلامیت، عدالت، آزادی: دالّ مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی. مجله زمانه (دوره جدید)، (۹۶)، ۱۵.
 خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۸۰). بیانات در دیدار جمعی از جوانان. (در مجموعه حدیث ولایت، جلد ۶، تهران: نشر انقلاب اسلامی).
 خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۳). بیانات در مراسم بیست‌وپنجمین سالگرد رحلت امام خمینی (۱۴ خرداد ۱۳۹۳). تهران: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب.
 خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۷). بیانیه گام دوم انقلاب. تهران: نشر انقلاب اسلامی.
 خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۸الف). بیانات در دیدار بسیجیان (۶ آذر ۱۳۹۸). تهران: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب.
 خامنه‌ای، سیدعلی. (۱۳۹۸ب). بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش(19 بهمن 1398).
 خمینی، روح‌الله. (۱۳۵۸). صحیفه امام، جلد ۶. تهران: نشر آثار امام خمینی.
 خمینی، روح‌اللّه. (۱۳۵۸). پیام به مسلمانان ایران و جهان در 15 بهمن (قیام مستضعفین جهان علیه مستکبرین). در صحیفه امام (جلد ۱۲، صص. ۱۳۶–۱۳۸).
 خمینی، روح‌اللّه. (۱۳۵۸). سخنرانی در جمع عشایر لرستان (قم، ۲۶ اردیبهشت ۱۳۵۸). در صحیفه امام (جلد ۷، صص. ۳۲۷–۳۲۹). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
 خمینی، روح‌اللّه. (۱۳۵۸). سخنرانی در جمع کارکنان پخش رادیو 17 شهریور: نقش رادیو و تلویزیون در جامعه (قم). در صحیفه امام (جلد ۹، صص. ۴۴۹–۴۵۰). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
 خمینی، روح‌اللّه. (۱۳۵۹). سخنرانی در جمع معلمان تعلیمات دینی 10 بهمن (اهمیت و وظایف شغل معلمی). تهران: جماران. در صحیفه امام (جلد ۱۴، ص. ۳۸). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
 خمینی، روح‌اللّه. (۱۳۵۹). سخنرانی در جمع دانشجویان مسلمان پیرو خط امام 15 آبان (شکست قدرت‌های پوشالی). تهران: حسینیه جماران. در صحیفه امام (جلد ۱۳، ص. ۳۰۷). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
 خمینی، روح‌الله. (۱۳۶۶). سخنرانی در جمع مسئولان جهاد سازندگی، صحیفه امام، جلد ۲۰. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
 خمینی، روح‌الله. (۱۳۶۸). وصیت‌نامه سیاسی-الهی امام خمینی (ره). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
 داوری اردکانی، رضا. (۱۳۷۹). درباره غرب. تهران: انتشارات هرمس.
 شریعتی، علی. (۱۳۵۶). بازشگت به خویشتن. تهران: حسینیه ارشاد.
 مطهری، مرتضی. (۱۳۵۸). عدل الهی. تهران: انتشارات صدرا.
 مطهری، مرتضی. (۱۳۵۸). سیری در نهج‌البلاغه. تهران: صدرا.
 منصوری، جواد؛ افتخاری، اصغر؛ عیوضی، محمدرحیم؛ مطهرنیا، مهدی. (۱۳۸۱). گفت‌وگو: انقلاب اسلامی و معنویت گرایی. اندیشه انقلاب اسلامی، (2)، ۱۴۳-۱۷۲.
 نرمانی، حسن؛ غفار زارعی و امین روان‌بُد. (۱۴۰۰). نقد تمدن نوین غرب از منظر گفتمان انقلاب اسلامی با تأکید بر آراء آیت‌الله خامنه‌ای. فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، 7 (1)، ۸۰-۵۵.

 Berlin, I. (1958). Two Concepts of Liberty. Oxford: Oxford University Press.
 Carrel, A. (1935). Man, the unknown (Harper & Brothers).
 Chomsky, N. (2016). Who Rules the World? New York: Metropolitan Books.
 Deneen, P. J. (2018). Why Liberalism Failed. New Haven: Yale University Press.
 Derrida, J. (1976). Of grammatology (G. C. Spivak, Trans.). Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.
 Derrida, J. (2009). The end of the world and other teachable moments: Jacques Derrida’s final seminar (M. Naas & M. I. Heim, Eds.). Fordham University Press.
 Durkheim, É. (1897). Suicide: A Study in Sociology (J. A. Spaulding & G. Simpson, Trans.). New York, NY: The Free Press.
 Fanon, F. (1963). The wretched of the earth (C. Farrington, Trans.). New York, NY: Grove Press.
 Foucault, M. (1977). Discipline and punish: The birth of the prison (A. Sheridan, Trans.). New York: Pantheon Books.
 Horkheimer, M. (1972). Critical Theory: Selected Essays. New York: Herder and Herder.
 MacIntyre, A. (1981). After Virtue: A Study in Moral Theory. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.
 Mill, J. S. (1859). On Liberty. London: John W. Parker.
 Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Cambridge, MA: Harvard University Press.
 Rawls, J. (1971). A theory of justice. Cambridge, MA: Harvard University Press.
 Said, E. W. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
 Sandel, M. (1996). Democracy’s Discontent. Cambridge, MA: Harvard University Press.
 Stiglitz, J. E. (2012). The Price of Inequality: How Today’s Divided Society Endangers Our Future. New York: W.W. Norton.
 Taylor, Ch. (2007). A Secular Age. Cambridge, MA: Harvard University Press.