کد مقاله : 140404091210731 بازدید : 35 صفحه: 60 - 73

https://doi.org/10.82545/uf.2025.1210731

نوع مقاله: پژوهشی

بررسی تعامل مدیریت ‌شهری و کیفیت فضایی محیط‌های عمومی با رهیافت مکان‌محور (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تبریز)

محورهای موضوعی : فصلنامه آینده پژوهی شهری

فوزیه خیاط‌کلیبر ¹ , آرش ثقفی‌اصل ^{2
*} , مسعود حق‌لسان ³ , حسن ستاری‌ساربانقلی ⁴

1 - گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه معماری و شهرسازی، واحد ایلخچی، دانشگاه آزاداسلامی، ایلخچی، ایران.
4 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/01/09 تاریخ پذیرش : 1404/04/10 تاریخ انتشار : 1404/04/09

کلید واژه: کیفیت فضایی, محیط‌های عمومی, رهیافت مکان‌محور, مدیریت‌شهری, کلان‌شهر تبریز.,

چکیده مقاله :

کیفیت فضایی محیط‌های عمومی یکی‌از مؤلفه‌های کلیدی در ارتقاء کیفیت زندگی شهری به‌شمار می‌رود و تحت تأثیر عوامل متعددی ازجمله مدیریت‌شهری قرار دارد. در دهه‌های اخیر، رهیافت مکان‌محور به‌عنوان رویکردی مؤثر در برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای عمومی، توجه پژوهشگران و سیاست‌گذاران شهری را به‌خود جلب کرده است. پژوهش حاضر باهدف بررسی تعامل میان مدیریت‌شهری و کیفیت فضایی محیط‌های عمومی در کلان‌شهر تبریز، باتأکیدبر رویکرد مکان‌محور، انجام شده است. روش‌تحقیق به‌صورت کمی-تحلیلی بوده و داده‌ها ازطریق مطالعات میدانی گردآوری شده‌اند. دراین چارچوب، چهار فضای عمومی منتخب موردبررسی و تحلیل قرار گرفتند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که میان عملکرد مدیریت‌شهری در ابعاد مختلف و کیفیت فضایی محیط‌های عمومی در شاخص‌های موردارزیابی، رابطه‌ای معنادار وجود دارد. همچنین مشخص شد که هرچه مداخلات مدیریت‌شهری با شناخت دقیق‌تری از ویژگی‌های مکان‌محور همراه باشد، امکان ارتقاء کیفیت فضایی افزایش می‌یابد. نتایج این مطالعه بر اهمیت هماهنگی میان سیاست‌های مدیریت‌شهری و ویژگی‌های زمینه‌ای محیط‌های عمومی تأکید دارد. مطالعۀ حاضر پیشنهاد می‌کند که برنامه‌ریزان شهری با اتخاذ رویکردی مکان‌محور و مشارکت‌جویانه، می‌توانند نقشی مؤثر در بهبود کیفیت فضاهای عمومی و افزایش رضایت‌مندی شهروندان ایفاء کنند.

چکیده انگلیسی:

The spatial quality of public environments is one of the key components in enhancing urban quality of life and is influenced by various factors, including urban management. In recent decades, the place-based approach has emerged as an effective paradigm in the planning and design of public spaces, attracting the attention of researchers and urban policymakers alike. The present study aims to examine the interaction between urban management and the spatial quality of public environments in the metropolis of Tabriz, with an emphasis on a place-based approach. The research employs a quantitative-analytical methodology, and data were collected through field studies. Within this framework, four selected public spaces were analyzed. The findings indicate a significant relationship between the performance of urban management across various dimensions and the spatial quality of public environments in the evaluated indicators. Moreover, it was revealed that the more urban management interventions are informed by an in-depth understanding of place-specific characteristics, the greater the potential for improving spatial quality. The results of this study highlight the importance of aligning urban management policies with the contextual characteristics of public environments. The study suggests that urban planners, by adopting a participatory and place-based approach, can play a crucial role in enhancing the quality of public spaces and increasing citizen satisfaction.

منابع و مأخذ:

منابع
توپچی خسروشاهی، مسعود؛ ثقفی‌اصل، آرش؛ ستارزاده، داریوش؛ و ستاری ساربانقلی، حسن. (1400). ارزیابی تحقق‌پذیری شاخص‌های کیفیت فضاهای عمومی شهری برمبنای دیدگاه کرمونا (مطالعه‌موردی: شهر تبریز). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، 8(2)، 196-179. https://jgusd.um.ac.ir/article_41883.html
خیاط‌کلیبر، فوزیه؛ ثقفی‌اصل، آرش؛ حق‌لسان، مسعود؛ و ستاری‌ساربانقلی، حسن. (1403). نقش مدیریت‌شهری در ارتقاء کیفیت فضاهای عمومی کلان‌شهر تبریز باتأکیدبر توسعۀ اجتماعی و فرهنگی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، 21(4)، 163-144. https://sanad.iau.ir/fa/Article/1185575?FullText=FullText
دبدبه، محمد؛ ثقفی‌اصل، آرش؛ باقری صیقلانی، بیتا؛ و زینالی، محمد. (1403). طراحی الگوی چارچوب تحلیلی در فراهم‌سازی شهر آینده‌نگر با رویکرد تبیینی؛ مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور (گسترۀ واکاوی: کلان‌شهر تهران بزرگ). دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات بین‌رشته‌ای در تعالی معماری و شهرسازی، 3(2)، 213-235. https://sanad.iau.ir/Journal/jisaud/Article/1123689
دواتگر خرسند، المیرا؛ و رحیمی، اکبر. (1403). بررسی کیفیت فضاهای عمومی محلات مسکونی شهر تبریز از دیدگاه ساکنین بااستفاده‌از تحلیل لکه‌های داغ و شاخص موران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-فضای شهری و حیات اجتماعی، 3(9)، 61-47. https://urplanning.tabrizu.ac.ir/article_18463.html
رلف، ادوارد. (1397). مکان و بی‌مکانی. ترجمۀ: محمدرضا نقصان‌محمدی، کاظم مندگاری و زهیر متکی. چاپ‌چهارم، تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
سامه، رضا. (1397). تأملی بر مفهوم «کیفیت» در معماری. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، 2(3)، 64-44. https://journals.ikiu.ac.ir/article_1424.html?lang=en
لینچ، کوین. (1395). تئوری شکل شهر. ترجمۀ: سیدحسین بحرینی، چاپ‌هفتم، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
هال‌، پیتر. (1387). برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. ترجمۀ: جلال تبریزی‌، چاپ‌دوم، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

References
Dabdabeh, M., Saghafi Asl, A., Bagheri Seygalani, B., & Zeinali, M. (2024). Designing An Analytical Framework For Facilitating A Future-Oriented City With An Explanatory Approach; Based On The Community-Centered Cultural Environment (Scope Of Analysis: Greater Tehran Metropolis). Journal Of Interdisciplinary Studies In Architecture And Urbanism Development, 3(2), 213-235. https://www.magiran.com/p2828281 [In Persian]
Davatgar Khorsand, E., & Rahimi, A. (2024). Investigating The Quality Of Urban Public Spaces In Residential Areas Of Tabriz City From The Residents' Point Of View Using Hot Spot Analysis And Moran's Index. Journal of Urban Space And Social Life, 3(9), 47-61. https://www.magiran.com/p2773344 [In Persian]
Franck, K.A., & Huang, T.S. (Eds.). (2023). Routledge Handbook Of Urban Public Space: Use, Design, And Management. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003104421
Ghalehteimouri, K. J., Shamsoddini, A., Bayramzadeh, N., & Mousavi, M. N. (2023). Identifying the pleasant sounds in the city's public parks environment (Case study: Mellat riverside park, Urmia). 1., 9(1), 149–165. https://doi.org/10.25765/sauc.v9i1.690
Guan, S., & Wang, J. (2023). Research On The Optimal Design Of Community Public Space From The Perspective Of Social Capital, Journal Of Sustainability, 15(12), 1-21. https://ideas.repec.org/a/gam/jsusta/v15y2023i12p9767-d1174391.html
Guzman, L.A. Oviedo, D. Arellana, J. Cantillo-García, V. (2021). Buying A Car And The Street: Transport Justice And Urban Space Distribution, Journal Of Transportation Research Part D, 95(2021): 1-13. https://www.researchgate.net/publication/351561765_Buying_a_car_and_the_street_Transport_justice_and_urban_space_distribution
Hall, P. (2008). Urban And Regional Planning. (J. Tabrizi, Trans.; 2nd ed.). Tehran: Urban Planning and Processing Company. https://a.co/d/9g2X0Jh [In Persian]
Hematian, H., & Ranjbar, E. (2022). Evaluating Urban Public Spaces From Mental Health Point Of View: Comparing Pedestrian And Car-Dominated Streets. Journal Of Transport & Health, 27(1), 1-18. https://doi.org/10.1016/j.jth.2022.101532
Hohlfeldt, M., & Popescu, C. (Eds.). (2023). Living Politics In The City: Architecture As Catalyst For Public Space. Leuven University Press. https://lup.be/book/living-politics-in-the-city/
Kanayo Ashinze, U., Edeigba, B., Akpan Umoh, A., & Winston Biu, P. (2024). Urban Green Infrastructure And Its Role In Sustainable Cities: A Comprehensive Review, World Journal Of Advanced Research And Reviews, 21(2), 928-936. DOI:10.30574/wjarr.2024.21.2.0519
Kapucu, N., Ge, Y., Rott, E., & Isgandar, H. (2024). Urban Resilience: Multidimensional Perspectives, Challenges And Prospects For Future Research, Journal Of Urban Governance, 4(3), 162-179. doi: https://doi.org/10.1016/j.ugj.2024.09.003
Khayat Kalibar, F., Saghafi Asl, A., Haghlesan, M., Sattari Sarbangholi, Hasan. (2025). The Role Of Urban Management In Improving The Quality Of Public Spaces In Tabriz Metropolis With An Emphasis On Social And Cultural Development. Journal of Socio-Cultural Changes, 21(4), 144-163. https://ensani.ir/file/download/article/1748679215-683aba2f236f7-10226-1403-4-9.pdf [In Persian]
Lynch, K. (2016). The Theory Of City Form. (S. H. Bahraini, Trans.; 7th ed.). Tehran: University Of Tehran Press. [In Persian]
Mousavi, M. N., Shirazi, S. A., Nasar-u.-Minallah, M., & Bayramzadeh, N. (2025). Introducing the Mousavi Primate City Index for Iran’s Urban System assessment. GEOGRAPHY, ENVIRONMENT, SUSTAINABILITY, 18(1), 44–53. https://doi.org/10.24057/2071-9388-2025-3218
Mousavi, M., Jafarpour Ghalehteimouri, K., & Bayramzadeh, N. (2025). Assessing social infrastructure in border areas from a city prosperity perspective: a case study of border townships in West Azarbaijan Province, Iran. Discov. Cities, 2(1), 1–20. https://doi.org/10.1007/s44327-025-00057-3
Mousavi, M., Jafarpour Ghalehteimouri, K., Bagheri Kashkouli, A., & Bayramzadeh, N. (2024). Mitigating development barriers and addressing disparities in border cities of Iran: a comprehensive analysis of border provinces and influential factors. Geojournal, 89(4), 1–20. https://doi.org/10.1007/s10708-024-11181-9
Radwan, A. H., & Ghaney Morsi, A. A. (2020). Public Spaces In City Life As Socio-Cultural Hubs. Selected Public Spaces Of Cairo As Case studies, Mansoura University Faculty Of Engineering Mansoura Engineering Journal, 45(4), 96-108. https://www.researchgate.net/publication/348008953_Public_spaces_in_City_life_as_Socio-cultural_Hubs_Selected_Public_Spaces_of_Cairo_as_Case_studies
Relph, E. (2018). Place And Placelessness. (M. Noqsan-Mohammadi, K. Mandegari, & Z. Motaki, Trans.; 4th ed.). Tehran: Armanshahr Publications. https://www.researchgate.net/publication/251484582_Place_and_Placelessness_Edward_Relph [In Persian]
Salaripour, A., Kashani, R., & Seif Reihani, Z. (2023). Investigating The Factors Affecting The Success Of Urban Spaces, International Journal Of Architectural Engineering & Urban Planning, 33(3), 1-16. http://ijaup.iust.ac.ir/article-1-729-en.html [In Persian]
Sameh, R. (2018). A Reflection On The Definition Of Quality In Architecture. Journal Of Architectural Thought, 2(3), 44–64. https://www.researchgate.net/publication/378035934_A_Reflection_on_the_Definition_of_Quality_in_Architecture [In Persian]
Topchi Khosroshahi, M., Saghafi Asl, A., Sattarzade, D. Sattari Sarbangholi, H. (2022). Assessing The Feasibility Of Quality Indicators Of Urban Public Spaces From The Perspective Of Carmona (Case study: Tabriz city). Journal Of Geography And Urban Space Development, 8(2), 179-196. https://doi.org/10.22067/jgusd.2022.70920.1059 [In Persian]
Wang, J., Li, G., Lu, H., & Wu, Z. (2024). Urban Models: Progress And Perspective. Journal Of Sustainable Futures, 7(2024), 1-16. DOI:10.1016/j.sftr.2024.100181
Yulie Reindrawati, D. (2023). Challenges Of Community Participation In Tourism Planning In Developing Countries, Journal Of Cogent Social Sciences, 9(1), 1-12. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23311886.2022.2164240
Zaman, M., Nathan, P., Abdelwahed, S., & Zohrabi, N. (2024). A Review Of IoT-Based Smart City Development And Management. Journal Of Smart Cities, 7(3), 1462-1500 https://www.mdpi.com/2838350

متن کامل:

Journal of Urban Futurology

Volume 5, Number 1, Spring 2025

Online ISSN: 2783-4344

https://uf.zahedan.iau.ir/

Journal of Urban Futurology

An Investigation Into The Interaction Between Urban Management And The Spatial Quality Of Public Environments Through A Place-Based Approach (Case Study: Tabriz Metropolis)

Fozieh Khayat Kalibar¹, Arash Saghafi Asl 2, Masoud Haghlesan3, Hasan Sattari Sarbangholi4

[1] Corresponding Author: Arash Saghafi Asl, Email: x a.saghafi@iaut.ac.ir, Tell: +989143001900

This Article Is Extracted From The Doctoral Thesis Of ‘Fozieh Khayat Kalibar’, Titled "Recognizing And Explaining The Role Of Urban Management In Improving And Enhancing The Quality Of Public Spaces In Iranian Metropolises (Case Study: Tabriz Metropolis)", Under The Supervision Of ‘Dr. Arash Saghafi Asl’, &‘Dr. Masoud Haghlesan’, & Advisory Of ‘Dr. Hasan Sattari Sarbangholi’.

1- Department of Urban Planning, Ta.C., Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

2- Department of Architecture and Urban Planning, Ta.C., Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

3- Department of Architecture and Urban Planning, Ilk.C., Islamic Azad University, Ilkhchi, Iran.

4- Department of Architecture and Urban Planning, Ta.C., Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

Article info

Abstract

Article type:

Research Article

Received:

2025/03/29

Accepted:

2025/07/01

pp:

60- 73

Keywords:

Spatial Quality,

Public Environments,

Place-Based Approach,

Urban Management,

Tabriz Metropolis.

Citation: Khayat Kalibar, F., Saghafi Asl, A., Haqlesan, M., & Sattari Sarbangholi, H. (2025). An Investigation Into The Interaction Between Urban Management And The Spatial Quality Of Public Environments Through A Place-Based Approach (Case Study: Tabriz Metropolis). Journal of Urban Futurology, 5(1), 60-73.

DOI: https://doi.org/10.82545/uf.2025.1210731

Extended Abstract

Introduction

In recent decades, the spatial quality of public environments has become one of the fundamental pillars of urban design and planning. These spaces, as arenas for social interaction, civic participation, and cultural activities, play a crucial role in the realization of a human-centered city. Spatial quality not only influences citizens' lived experiences but also contributes significantly to the formation of collective identity, sense of belonging, and enhancement of social well-being. From this perspective, the quality of public spaces reflects how urban spaces are managed, designed, and utilized, with urban management—an influential institution in spatial policymaking and decision-making—playing a decisive role in this regard. The interaction between managerial structures and spatial characteristics can either strengthen or weaken the quality of public environments. In this context, emerging approaches such as the place-based approach seek to redefine urban decision-making processes by emphasizing contextual awareness, local participation, and vernacular orientation, aiming to address the actual needs of users and the specific attributes of place. Tabriz Metropolis, as one of the oldest and most important cities in Iran, has faced numerous challenges and opportunities in the organization of its public spaces over recent decades. The city’s complex physical structure, rapid demographic transformations, and certain administrative inconsistencies have made it a noteworthy case for exploring the relationship between urban management performance and spatial quality. Although several efforts have been made by Tabriz’s urban management to enhance public spaces, the effectiveness of these initiatives largely depends on the extent to which they adopt a place-based approach and align with citizens’ needs. In Tabriz, spatial quality has been challenged by factors such as unsustainable development, ineffective policymaking, and the absence of contextual sensitivity. Accordingly, this study seeks to investigate the case of Tabriz with the central research question: “What is the relationship between urban management performance and the spatial quality of public environments, with an emphasis on the place-based approach?” The research hypothesis is based on the premise that there is a significant and positive relationship between various dimensions of urban management performance and the indicators of spatial quality—particularly when interventions are grounded in a place-based framework.

Methodology

This study adopts a quantitative-analytical methodology to investigate the interaction between urban management and the spatial quality of public environments in the metropolis of Tabriz, based on a place-based approach. The research process was structured in two main phases: (1) theoretical studies in the fields of urban management and spatial quality, and (2) field analysis of selected public spaces. Data were collected through fieldwork methods. The statistical population consists of citizens and users of four key public spaces in Tabriz, selected through purposive sampling based on criteria such as functional diversity, spatial significance, urban role, and accessibility. The selected public spaces include: Sa’at Square, El-Goli Park, Tarbiat Pedestrian Pathway, and Valiasr Park. To facilitate comparative analysis, each selected space was assigned a unique identifier: Sa’at Square (TB-01), El-Goli Park (TB-02), Tarbiat Pedestrian Pathway (TB-03) & Valiasr Park (TB-04). Data analysis was conducted using a comparative matrix approach, focusing on indicators such as legibility, accessibility, vitality, safety, environmental comfort, and sense of place identity. These spatial indicators were examined in connection with managerial dimensions including policymaking, oversight, citizen participation, and space maintenance, with a specific data coding system applied for clarity. In addition to the quantitative assessment of spatial and managerial indicators, interpretive and semantic approaches were employed to analyze user perceptions and the socio-cultural contexts of the studied spaces. To enhance the validity and reliability of the findings, a data triangulation method was utilized, ensuring that the analyses were based on multiple and overlapping sources of evidence.

Results And Discussion

The findings of this study indicate that El-Goli Park (TB-02), with a score of 27 in spatial indicators and 18 in managerial dimensions, demonstrates the highest quality among the public spaces studied. These scores reflect the park's strong performance in components such as legibility, accessibility, vitality, and sense of place identity. Moreover, effective policymaking, continuous oversight, and active citizen participation in this space clearly illustrate the role of urban management in enhancing spatial quality. In contrast, Valiasr Park (TB-04), with a spatial quality score of 19 and a managerial score of 11, exhibits the lowest overall performance, pointing to significant challenges in both the design and management of this space. Saat Square (TB-01) and Tarbiat Pedestrian Pathway (TB-03) both received a spatial quality score of 24, indicating a moderate status; however, differences in the composition of these scores were observed. For instance, Tarbiat Pathway performed better in terms of environmental comfort, while Saat Square showed relative weaknesses in managerial aspects such as supervision and citizen participation. These results clearly confirm the direct impact of the place-based approach in urban management on the quality of public spaces and highlight the necessity of addressing physical, social, and managerial dimensions simultaneously in urban planning processes.

Conclusion

This study demonstrates that the place-based approach in the urban management of Tabriz—emphasizing local needs and citizen participation—has a direct impact on the enhancement of public space quality. Successful cases, such as El-Goli Park (which received high scores in both spatial and managerial quality), highlight the importance of effective policymaking and continuous oversight. In contrast, weaker spaces like Valiasr Park require regeneration strategies grounded in spatial and managerial quality indicators. The findings underscore the necessity of integrating physical and social dimensions, developing a comprehensive evaluation framework, and strengthening public participation in order to achieve sustainable and equitable public spaces. The study recommends strategies such as place-based planning and ongoing monitoring to ensure that Tabriz’s public spaces respond effectively to the present and future needs of its citizens.

Funding

There is no funding support.

Authors’ Contribution

Authors contributed equally to the conceptualization and writing of the article. All of the authors approved thecontent of the manuscript and agreed on all aspects of the work declaration of competing interest none.

Conflict of Interest

Authors declared no conflict of interest.

Acknowledgments

We are grateful to all the scientific consultants of this paper.

بررسی تعامل مدیریت ‌شهری و کیفیت فضایی محیط‌های عمومی با رهیافت مکان‌محور (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تبریز)

فوزیه خیاط‌کلیبر¹، آرش ثقفی‌اصل2، مسعود حق‌لسان3، حسن ستاری‌ساربانقلی4

[1] نویسندۀ مسئول: آرش ثقفی‌اصل، پست الکترونیکی:a.saghafi@iaut.ac.ir ، تلفن: 09143001900

این مقاله برگرفته از رسالۀ دکتری «فوزیه خیاط‌کلیبر»، باعنوان «شناخت و تبیین نقش مدیریت‌شهری در بهبود و ارتقاء کیفیت فضاهای عمومی کلان‌شهرهای ایران (نمونه‌موردی: کلان‌شهر تبریز)»، است‌که به راهنمایی «دکتر آرش ثقفی‌اصل»، و «دکتر مسعود حق‌لسان»، و مشاورۀ «دکتر حسن ستاری‌ساربانقلی»، استخراج شده است.

1- گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.

2- گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.

3- گروه معماری و شهرسازی، واحد ایلخچی، دانشگاه آزاداسلامی، ایلخچی، ایران.

4- گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.

اطلاعات مقاله

چکیده

نوع مقاله:

مقالۀ پژوهشی

دریافت:

09/01/1404

پذیرش:

10/04/1404

صص:

73- 60

واژگان کلیدی:

کیفیت فضایی،

محیط‌های عمومی،

رهیافت مکان‌محور،

مدیریت‌شهری،

کلان‌شهر تبریز.

$C:\Users\Nima.Ba\AppData\Local\Microsoft\Windows\INetCache\Content.Word\9a7fefc10c770100e1e27bc4938e1b59.png$

استناد: خیاط‌کلیبر، فوزیه؛ ثقفی‌اصل، آرش؛ حق‌لسان، مسعود؛ ستاری‌ساربانقلی، حسن. (1404). بررسی تعامل مدیریت ‌شهری و کیفیت فضایی محیط‌های عمومی با رهیافت مکان‌محور (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تبریز). فصلنامۀ آینده‌پژوهی شهری، 5(1)، 60-73.

DOI: https://doi.org/10.82545/uf.2025.1210731

مقدمه

در دهه‌های اخیر، توجه‌به کیفیت فضایی محیط‌های عمومی به یکی‌از محورهای اساسی در برنامه‌ریزی و طراحی‌شهری بدل شده است. فضاهای عمومی، بستری برای تعاملات اجتماعی، فعالیت‌های فرهنگی و مشارکت مدنی فراهم می‌آورند و نقش غیرقابل‌انکاری در تحقق شهر انسانی ایفاء می‌کنند (Guzman et al., 2021: 6- Mousavi et al, 2025). کیفیت این فضاها نه‌تنها بر تجربۀ زیستۀ شهروندان اثرگذار است، بلکه در شکل‌دهی به هویت‌جمعی، حس‌تعلق و رفاه اجتماعی نیز نقش به‌سزایی دارد. به‌طورخاص، کیفیت فضایی محیط‌های عمومی بازتابی از نحوۀ مدیریت، طراحی و بهره‌برداری از فضاهای شهری است داشته‌اند (Kanayo Ashinze et al., 2024: 932). مدیریت‌شهری، از عوامل مؤثر در تعیین و تثبیت سیاست‌های مرتبط‌با فضاهای عمومی، جایگاهی تعیین‌کننده دارد. تعامل میان نهادهای مدیریتی و ساختارهای فضایی می‌تواند در ارتقای یا تضعیف کیفیت محیط‌های عمومی تأثیرگذار باشد (Radwan, Ghaney Morsi, 2020: 97- Mousavi et al, 2024). رهیافت‌های نوین در طراحی و برنامه‌ریزی شهری، به‌مثابۀ رهیافت مکان‌محور، تلاش دارند تا به‌جای اتخاذ رویکردهای کلیشه‌ای و از بالا به پایین، زمینه‌مندی، بوم‌گرایی و مشارکت محلی را در اولویت قرار دهند. این رهیافت با درک خصوصیات بستر مکانی و نیازهای واقعی کاربران، به ارتقای کارآمدی و معناداری فضاهای عمومی کمک می‌کند (Salaripour, Kashani, Seif Reihani, 2023: 2). چشم‌انداز مکان‌محور، به‌ویژه در طراحی و مدیریت فضاهای عمومی، مستلزم بازنگری در فرایندهای تصمیم‌گیری شهری است؛ فرایندهایی که باید با مشارکت ذی‌نفعان، شناخت بستر و انسجام سیاست‌ها همگام باشد تا بتواند به بهبود کیفیت فضایی منجر شود(Kapucu et al., 2024: 174- Ghalehteimouri et al, 2023) .

کلان‌شهر تبریز یکی‌از کهن‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای کشور، با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی در حوزۀ سامان‌دهی فضاهای عمومی مواجه است. پیچیدگی ساختار کالبدی و تحولات پرشتاب جمعیتی، این شهر را به نمونه‌ای قابل‌تأمل برای بررسی تعامل مدیریت‌شهری و کیفیت فضایی بدل کرده است. در سال‌های اخیر، مدیریت‌شهری تبریز تلاش‌هایی را درراستای بهبود وضعیت فضاهای عمومی آغاز کرده، اما میزان موفقیت این تلاش‌ها بستگی مستقیم به نحوۀ مداخلات مکان‌محور و میزان تطابق آن‌ها با نیازهای شهروندان دارد. کیفیت فضایی در تبریز تحت‌تأثیر عوامل مختلفی ازجمله توسعه‌های ناپایدار، ناکارآمدی برخی سیاست‌های شهری و ضعف در درک زمینه‌مندی فضایی بوده است (خیاط‌کلیبر و دیگران، 1403: 163-144). ازاین‌رو، تبیین علمی و تحلیلی این وضعیت می‌تواند به تدوین راهکارهای مؤثر بینجامد. بررسی موردی کلان‌شهر تبریز از منظر ارتباط میان عملکرد مدیریت‌شهری و کیفیت فضاهای عمومی، این امکان را فراهم می‌سازد تا نقاط قوت، کاستی‌ها و فرصت‌های ارتقاء به‌دقت شناسایی شوند و الگوی بهینه‌تری برای تصمیم‌سازی ارائه گردد. پرسشی که پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به - چه رابطه‌ای میان عملکرد مدیریت‌شهری و کیفیت فضایی محیط‌های عمومی در کلان‌شهر تبریز باتأکیدبر رهیافت مکان‌محور وجود دارد؟ - است. براین‌اساس، فرضیۀ تحقیق چنین بیان می‌شود میان ابعاد مختلف عملکرد مدیریت‌شهری و شاخص‌های کیفیت فضایی محیط‌های عمومی در تبریز، رابطه‌ای معنادار و مثبت وجود دارد؛ به‌ویژه درصورتی‌که این مداخلات برپایۀ شناخت مکان‌محور صورت گیرند.

پیشینه و مبانی‌نظری پژوهش

دواتگرخرسند و رحیمی (۱۴۰۳)، پژوهش «بررسی کیفیت فضاهای عمومی محلات مسکونی شهر تبریز از دیدگاه ساکنین بااستفاده‌از تحلیل لکه‌های داغ و شاخص موران»؛ به ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی در محلات مسکونی شهر تبریز ازمنظر ساکنان پرداخته‌اند. این بررسی با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و به‌کارگیری ابزارهایی چون تحلیل لکه‌های داغ و شاخص موران صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در میان مناطق مختلف شهری، تفاوت‌های معناداری ازنظر کیفیت فضاهای عمومی وجود دارد. به‌ویژه، مناطق ۱، ۲ و ۵ در شرایط مطلوب‌تری قرار دارند، درحالی‌که مناطق ۴، ۶، ۸ و ۱۰ از کیفیت نامطلوب‌تری برخوردارند. این مطالعه براهمیت برنامه‌ریزی عادلانه شهری تأکید کرده و لزوم ارتقاء سطح کیفیت فضاهای عمومی در نواحی کمتر برخوردار را موردتأکید قرار می‌دهد (دواتگرخرسند، رحیمی، ۱۴۰۳: ۶۱–۴۷). دبدبه و همکاران (1403)، در بررسی «طراحی الگوی چارچوب تحلیلی در فراهم‌سازی شهر آینده‌نگر با رویکرد تبیینی؛ مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور (گسترۀ واکاوی: کلان‌شهر تهران بزرگ)»؛ به عوامل مؤثر بر آینده‌پژوهی شهری باتأکیدبر آموزش، یادگیری و مؤلفه‌های فرهنگی-اجتماعی پرداخته‌اند. دراین تحقیق، داده‌ها ازطریق رویکردی تحلیلی و به‌کارگیری روش ترکیبی گردآوری شده است. نتایج این مطالعه 5 پارامتر کلیدی را شناسایی کرده که شامل: تقویت هویت‌فرهنگی، بازنمایی هنر و فرهنگ‌های شهری، توسعۀ فضاهای تفریحی، بهره‌برداری از ظرفیت رسانه‌های شهری و طراحی محیطی راهبردی می‌باشند. یافته‌ها حاکی‌از آن است‌که در مسیر طراحی شهرهای آینده‌نگر، «ترویج هویت‌فرهنگی»، نقش محوری و تأثیرگذارترین عامل را ایفاء می‌کند. این موضوع بر اهمیت محیط‌فرهنگی مبتنی‌بر جامعه در شکل‌دهی به آیندۀ شهر تأکید دارد و نقش آموزش و فرایندهای یادگیری را دراین زمینه برجسته می‌سازد. این پژوهش نتیجه‌گیری می‌کند که طراحی یک الگوی آینده‌نگر برای شهر، نیازمند توجه جدی به ابعاد فرهنگی، اجتماعی و آموزشی است؛ و تقویت این ابعاد می‌تواند کلان‌شهر تهران را در مسیر تحقق آینده‌ای هم‌راستا با نیازها و ارزش‌های جامعه‌محور قرار دهد (دبدبه و دیگران، 1403: 235-23). توپچی‌خسروشاهی و همکاران (1400)، در مطالعۀ «ارزیابی تحقق‌پذیری شاخص‌های کیفیت فضاهای عمومی شهری برمبنای دیدگاه کرمونا (مطالعه‌موردی: شهر تبریز)»؛ به‌بررسی وضعیت کیفی فضاهای عمومی شهری ازمنظر شاخص‌های مطرح‌شده توسط کرمونا پرداختند. نتایج این مطالعه بیانگر آن است‌که مؤلفه‌هایی نظیر: سازگاری، نفوذپذیری و هویت‌مکانی از وضعیت نسبتاً رضایت‌بخشی برخوردارند، درحالی‌که شاخص‌هایی چون پایداری، سرزندگی و تناسب بصری در سطحی پایین‌تر از انتظار قرار دارند. این تحقیق با بهره‌گیری از رویکرد پژوهشی آمیخته و به‌کارگیری تکنیک تحلیل Warp-PLS، بر اهمیت شناسایی نقاط ضعف موجود در فضاهای عمومی و لزوم تدوین راهکارهای عملیاتی به‌منظور بهبود کیفیت آن‌ها تأکید دارد (توپچی خسروشاهی و دیگران، 1400: 196-179). ماریون هوهلفلت¹ و کارمن پُپِسکو² در تحقیق خود “Living Politics In The City: Architecture As Catalyst For Public Space”، به‌بررسی نقش معماری به‌عنوان عاملی مؤثر در شکل‌گیری فضاهای عمومی و تبدیل آن‌ها به بستری برای کنش‌های اجتماعی و سیاسی پرداخته‌اند. این مطالعه با اتخاذ رویکردی انتقادی، به تحلیل چگونگی اثرگذاری طراحی محیطی بر مشارکت مدنی، شکل‌گیری حرکت‌های اعتراضی، تولید حافظۀ جمعی و بازنمایی هویت‌های اجتماعی می‌پردازد. در چارچوب این پژوهش، نمونه‌هایی از فضاهای متنوع، همچون اردوگاه‌های پناهجویان فلسطینی، میدان‌های اعتراضی در شهرهای اروپایی و محیط‌های فرهنگی در کشورهای آمریکای لاتین، موردبررسی تطبیقی قرار گرفته‌اند (Hohlfeldt, Popescu, 2023: 27-38). کارن ای. فرانک³ و ته-شنگ هوانگ⁴ در تبیین ”Routledge Handbook Of Urban Public Space: Use, Design, And Management”، به‌تحلیل چندلایه‌ای ابعاد گوناگون فضاهای عمومی شهری ازمنظر طراحی، کاربری و مدیریت این فضاها می‌پردازند. این پژوهش بابهره‌گیری از مطالعات موردی در شهرهایی نظیر: نیویورک، قاهره، سائو پائولو و شانگهای، تلاش دارد تا چشم‌اندازی جامع از پیچیدگی‌ها و ظرفیت‌های فضاهای عمومی ارائه دهد. از مهمترین مفاهیم مطرح‌شده دراین اثر می‌توان به ایجاد توازن میان ساختار کالبدی و عملکرد اجتماعی، اثرگذاری طراحی بر الگوهای رفتاری جمعی، و شیوه‌های مدیریت مشارکتی در فضاهای عمومی اشاره کرد. این اثر دستیاری تحلیلی و کارآمد برای شناخت گونه‌های مختلف فضاهای عمومی و نقش آن‌ها در ارتقاء کیفیت زیست‌شهری و افزایش زیست‌پذیری محسوب می‌شود (Franck, Huang, 2023:46-96).

مدیریت‌شهری مجموعه‌ای از سازوکارهای تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجراست‌که به‌منظور ادارۀ امور شهرها و بهبود کیفیت زندگی شهروندان سازمان‌یافته است. این مدیریت ازطریق نهادهای مختلف محلی و فرا‌محلی اعمال می‌شود و مستقیماً بر نحوۀ تخصیص منابع، طراحی فضاها و پاسخ‌گویی به نیازهای شهروندان تأثیر می‌گذارد (Wang et al., 2024: 7). در زمینۀ فضاهای عمومی، نقش مدیریت‌شهری نه‌تنها در تأمین زیرساخت‌ها و امکانات کالبدی، بلکه در حفظ و ارتقای کارکرد اجتماعی، امنیتی و زیباشناختی این فضاها بسیار تعیین‌کننده است. تصمیم‌گیری دربارۀ کاربری زمین، مقررات ساختمانی، سیاست‌گذاری حمل‌ونقل و توزیع خدمات، همگی بخشی از فرایندهایی‌اند که به‌واسطۀ مدیریت‌شهری بر کیفیت فضاهای عمومی اثر می‌گذارند (Guan, Wang, 2023: 15- Mousavi et al, 2025). به‌زعم پیتر هال⁵، برنامه‌ریز شهری برجسته، مدیریت‌شهری زمانی مؤثر واقع می‌شود که میان منافع عمومی، کارایی اقتصادی و انسجام اجتماعی تعادل ایجاد کند. همچنین مصطفی بهزادفر، حوزۀ برنامه‌ریزی شهری، تأکید دارد که ساختار مدیریت‌شهری در ایران نیازمند بازنگری درجهت هماهنگی بیشتر با نیازهای فضامحور شهروندان است (پیتر، 1387: 46). مدیریت‌شهری نه صرفاً یک نظام اداری، بلکه عاملی ساختاری و فعال در تولید فضاهای عمومی باکیفیت است؛ فضاهایی که در آن هویت‌شهری، تعلق اجتماعی و دسترسی برابر شهروندان محقق می‌شود. کیفیت فضایی، مفهومی چندوجهی است‌که به ادراک کاربران از یک فضا به‌لحاظ زیبایی، عملکرد، دسترسی و احساس تعلق اشاره دارد. این مفهوم با ادراک فضایی شهروندان پیوند دارد و تأثیر مستقیمی بر میزان استفاده، ماندگاری و تعامل اجتماعی در محیط‌های عمومی دارد (سامه، 1397: 45). شاخص‌هایی چون خوانایی، نفوذپذیری، آسایش محیطی، امنیت، سرزندگی و دسترسی‌پذیری، از مهمترین مؤلفه‌های سنجش کیفیت فضایی محسوب می‌شوند. این شاخص‌ها هم در طراحی کالبدی و هم در کارکرد اجتماعی فضا نقش دارند و در سنجش موفقیت محیط‌های عمومی به‌کار می‌روند (Zaman et al., 2024: 1475). طوری‌که کوین لینچ⁶، شاخص‌های ادراک‌پذیری و خوانایی فضا را از اجزای اصلی تجربۀ فضایی معرفی می‌کند (لینچ، 1395: 56). پرویز پیران، جامعه‌شناس شهری، بر ارتباط مستقیم میان کیفیت فضایی و عدالت اجتماعی در دسترسی به فضاهای عمومی تأکید دارد. تحلیل کیفیت فضایی نیازمند توجه هم‌زمان به مؤلفه‌های فیزیکی، ادراکی و اجتماعی است. کیفیت بالا در فضای عمومی موجب پویایی شهری و ارتقاء سرمایۀ اجتماعی می‌شود، درحالی‌که ضعف آن منجربه انزوای فضایی، کاهش تعاملات و تنزل حس‌تعلق خواهد شد. رهیافت مکان‌محور⁷، رویکردی است‌که به‌جای تمرکز بر مداخلات کلی‌نگر و فراگیر، به ویژگی‌های خاص و زمینه‌مند هر مکان توجه دارد. مکان نه‌تنها بستر فیزیکی، بلکه ترکیبی از معنا، خاطره، هویت و تجربه بوده که توسط کاربران آن تعریف می‌شود (Yulie Reindrawati, 2023: 2). این رویکرد بر طراحی مشارکتی، شناخت زمینه‌های فرهنگی و تاریخی، و توجه به ادراک و تجربۀ زیسته شهروندان در فرایندهای طراحی و برنامه‌ریزی شهری تأکید دارد. برخلاف رویکردهای صرفاً کالبدی، رهیافت مکان‌محور، انسان و تجربه او را در مرکز تحلیل‌های فضایی قرار می‌دهد (Hematian, Ranjbar, 2022: 2). ادوارد رلف⁸، دررابطه‌با مکان و بی‌مکانی، مفهوم حس‌مکان⁹، را عاملی بنیادین در شکل‌گیری ارتباط انسان با محیط معرفی می‌کند (ادوارد، 1397: 96). سیدمحسن حبیبی، بر اهمیت زمینه‌گرایی و تداوم تاریخی مکان در فرایند طراحی شهری تأکید ویژه‌ای دارد. رهیافت مکان‌محور به‌عنوان یک چارچوب نظری و عملی، زمینه‌ساز طراحی فضاهایی است‌که هویت‌مند، قابل‌درک، و در پیوند با زیست‌جهان شهروندان شکل می‌گیرند. این رویکرد به‌ویژه درمواجهه‌با چالش‌های جهانی‌سازی و یکنواختی شهری، اهمیت دوچندان می‌یابد. رابطۀ میان مدیریت‌شهری و کیفیت فضایی، رابطه‌ای تعاملی و دوسویه است‌که تحت‌تأثیر سیاست‌گذاری‌ها، ساختار حکمرانی، و سطح مشارکت مدنی شکل می‌گیرد. درصورتی‌که مدیریت‌شهری از رهیافت مکان‌محور تبعیت کند، امکان خلق فضاهای عمومی با کیفیت، پایدار و متناسب با زمینه‌های محلی افزایش می‌یابد. مدیریت‌شهری مکان‌محور با شناسایی نیازهای محلی، توانمندسازی جوامع محلی، و توجه به زمینه‌های فرهنگی و زیستی، به بهبود کیفیت فضایی کمک می‌کند. در مقابل، نادیده‌گرفتن ویژگی‌های خاص مکان در تصمیم‌گیری‌های کلان می‌تواند منجربه فضاهای بی‌هویت و ناموفق شود. جان فریدمن¹⁰، در نظری، «برنامه‌ریزی مردم‌محور»؛ تأکید می‌کند که برنامه‌ریزی زمانی موفق است‌که با مشارکت ساکنان و در بستر ویژگی‌های محلی انجام شود. همچنین فریبرز دولت‌آبادی، استاد برنامه‌ریزی شهری در ایران، تعامل بین حکمرانی شهری و کیفیت فضا را یکی‌از چالش‌های اصلی توسعۀ پایدار شهری معرفی کرده است. به‌طورخاص، رهیافت مکان‌محور می‌تواند به‌عنوان پل ارتباطی میان نظام مدیریت‌شهری و نیازهای فضایی شهروندان عمل کند؛ رویکردی که زمینه‌ساز شکل‌گیری فضاهای عمومی معنا‌دار، سرزنده و پاسخ‌گو به بافت محلی خواهد بود.

مواد و روش‌پژوهش

پژوهش حاضر با روش کمی–تحلیلی و باهدف بررسی تعامل میان مدیریت‌شهری و کیفیت فضایی محیط‌های عمومی در کلان‌شهر تبریز، برپایۀ رهیافت مکان‌محور انجام شده است. فرایند پژوهش در دوگام اصلی شامل: مطالعات‌نظری در حوزۀ مدیریت‌شهری، کیفیت فضایی و نیز تحلیل میدانی فضاهای عمومی منتخب سامان یافته است. داده‌های پژوهش ازطریق روش‌ میدانی گردآوری شده‌اند. جامعۀ آماری شامل شهروندان و کاربران 4فضای عمومی شاخص در شهر تبریز است‌که براساس نمونه‌گیری هدف‌مند و معیارهایی چون تنوع عملکردی، اهمیت فضایی، نقش شهری و امکان دسترسی، انتخاب شده‌اند. این چهار فضای عمومی عبارت‌اند از: میدان ساعت، پارک ائل‌گلی، پیاده‌راه تربیت و پارک ولی‌عصر.

v برای تسهیل در تحلیل و مقایسه، به هریک از فضاهای منتخب پژوهش، یک شناسۀ اختصاصی تعلق گرفته است:

میدان ساعت (TB-01)، پارک ائل‌گلی (TB-02)، پیاده‌راه تربیت (TB-03)، پارک ولی‌عصر (TB-04).

تحلیل داده‌ها با بهره‌گیری از ماتریس تطبیقی و براساس شاخص‌هایی همچون خوانایی، دسترسی‌پذیری، سرزندگی، ایمنی، آسایش محیطی و هویت‌مکان، در پیوند با ابعاد مدیریتی به‌مانند سیاست‌گذاری، نظارت، مشارکت شهروندی و نگهداشت فضا، با شناسۀ داده تبیین گردید که در ادامۀ این بخش به آن پرداخته شده است. علاوه‌بر تحلیل کمّی شاخص‌های فضایی و مدیریتی، از رویکردهای معناشناسانه و تفسیری نیز برای واکاوی ادراک کاربران و زمینه‌های اجتماعی-فرهنگی فضاهای موردبررسی بهره گرفته شده است. به‌منظور افزایش روایی و پایایی نتایج، از روش مثلث‌سازی داده‌ها استفاده شده و تحلیل‌ها مبتنی‌بر منابع چندگانه و هم‌پوشان صورت گرفته است.

محدودۀ مورردمطالعه

کلان‌شهر تبریز به‌عنوان مرکز استان آذربایجان‌شرقی و یکی‌از مهمترین شهرهای شمال‌غرب ایران نقش کلیدی در نظام سکونتگاهی، اقتصادی، تاریخی و فرهنگی کشور دارد. این شهر با قرارگیری در دامنۀ شمال‌غربی کوهستان سهند و در مجاورت دشت تبریز، در موقعیت جغرافیایی عرض‌شمالی 08/38تا15/38 و طول‌شرقی 11/46تا23/46 واقع شده است و ازنظر طبیعی، اقلیمی و ژئومورفولوژیک، در زمرۀ نواحی سردوکوهستانی ایران طبقه‌بندی می‌شود. متوسط ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۳۵۰متر گزارش شده است (Yousefi et al., 2022). مطابق با آخرین داده‌های مرکز آمار ایران در سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت محدودۀ شهری تبریز معادل 693/558/1نفر و جمعیت‌کل شهرستان تبریز برابربا 033/773/1نفر در قالب 660/563خانوار اعلام شده است. همچنین طبق برآوردهای جمعیتی در سال ۲۰۲۵میلادی، کلان‌شهر تبریز دارای جمعیتی نزدیک به 000/696/1نفر است‌که رشد سالیانۀ آن حدود 07/1درصد تخمین زده شده است(Macrotrends, 2025). این روند جمعیتی، به‌ویژه از دهۀ ۱۳۳۰شمسی به‌بعد، موجب توسعۀ فیزیکی و گسترش افقی شدید شهر شده است؛ به‌طوری که براساس مطالعۀ Rezaei et al. (2019)، مساحت نواحی ساخته‌شده تبریز در نیم‌قرن اخیر، بیش‌از ۳۵برابر افزایش یافته است. ازنظر ساختار کالبدی و اداری، تبریز به ۱۰منطقۀ شهرداری تقسیم شده است‌که هریک از مناطق دارای حوزه‌های اجرایی و خدماتی مستقل هستند، اما تحت سیاست‌های کلان شهرداری مرکزی و شورای اسلامی شهر اداره می‌شوند. ساختار فضایی شهر ترکیبی از سه نوع بافت‌تاریخی، میانی (نوساز دهه‌های گذشته) و حاشیه‌ای (سکونت‌گاه‌های غیررسمی) است. بافت تاریخی تبریز که هستۀ اصلی شهر را شکل می‌دهد، شامل بازار تبریز (ثبت‌شده در فهرست میراث‌جهانی یونسکو)، میدان ساعت، محله‌های شتربان و امیرخیز است‌که واجد ارزش‌های فرهنگی و فضایی بالایی‌اند. درمقابل، نواحی جنوب‌غرب، شمال‌شرق و شرق شهر عمدتاً در سال‌های اخیر توسعه یافته‌اند و با کمبود زیرساخت‌های شهری و فضاهای عمومی باکیفیت روبه‌رو هستند. ازمنظر محیط‌زیستی و کیفیت فضایی، چالش‌هایی اساسی در سطح کلان‌شهر تبریز مشهود است. سرانۀ فضای سبز دراین شهر طبق داده‌های رسمی شهرداری، حدود 8/3مترمربع برای هر نفر برآورد شده است که بسیار پایین‌تر از استانداردهای بین‌المللی است (Zolfaghari et al., 2022). همچنین تنها 4/2درصد از کل مساحت شهری به فضاهای سبز عمومی اختصاص یافته است. ازسوی، وجود بیش‌از 880/6 هکتار زمین‌های بایر و بلااستفاده درون محدودۀ مصوب شهری، پتانسیل چشمگیری برای ارتقای کیفیت فضایی در قالب بازآفرینی مکان‌محور دارد. مطالعات نشان داده‌اند که در چند دهۀ گذشته، حدود 715/4هکتار از اراضی سبز تبریز در اثر توسعه‌های نامتوازن و سیاست‌گذاری‌های غیرمکان‌محور، به سایر کاربری‌ها تبدیل شده است‌که این امر بر کاهش سرزندگی فضاهای عمومی و افت کیفیت محیطی اثرگذار بوده است (Yousefi et al., 2022). به‌طورخاص، کلان‌شهر تبریز به‌عنوان یکی‌از شهرهای راهبردی کشور، علی‌رغم برخورداری از ساختار کهن شهری، جایگاه ژئوپولیتیکی مناسب، و ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی، در دهه‌های اخیر با چالش‌های متعددی در مدیریت‌شهری، توزیع عادلانه زیرساخت‌ها و ارتقای کیفیت فضاهای عمومی مواجه بوده است. این وضعیت، لزوم اتخاذ رویکردهای نوین همچون مدیریت مکان‌محور، را در فرایندهای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری شهری بیش‌ازپیش برجسته می‌سازد. طوری‌که برپایۀ (جدول 1)، می‌توان تشریح محدودۀ موردمطالعۀ و فضاهای منتخب پژوهش را مدنظر داشت.

جدول 1- تبیین مستندات و مطالعات محدودۀ موردمطالعۀ پژوهش

تشریح محدودۀ موردمطالعۀ؛ کلان‌شهر تبریز
$C:\Users\Mohammad\Desktop\خیابانی\Iran-Tabriz.png$		$C:\Users\Mohammad\Desktop\Tabriz.PNG$
موقعیت جغرافیایی شهر تبریز		مناطق 10گانۀ مجموعه شهرداری‌های تبریز
فضاهای عمومی منتخب
میدان ساعت	$C:\Users\Mohammad\Desktop\01.jpg$		TB-01
پارک ائل‌گلی	$C:\Users\Mohammad\Desktop\02.jpg$		TB-02
پیاده‌راه تربیت	$C:\Users\Mohammad\Desktop\03.jpg$		TB-03
پارک ولی‌عصر	$C:\Users\Mohammad\Desktop\04.jpg$		TB-04