بررسی مدل تأثیر پایگاه اجتماعی-اقتصادی بر هویت اجتماعی جوانان
محورهای موضوعی : در این فصلنامه موضوعات جامعه شناختی در اولویت چاپ هستند و موضوعات نزدیک به جامعه شناسی در اولویتهای بعد قرار می گیرند
کلید واژه: پایگاه اجتماعی-اقتصادی, هویت اجتماعی جوانان, شهر شیراز,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر بررسی مدل تأثیر پایگاه اجتماعی – اقتصادی بر هویت اجتماعی جوانان می¬باشد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی است، و در گروه پژوهش¬های میدانی طبقه‌بندی میشود. همچنین از نظر زمانی میتوان پژوهش حاضر را یک مطالعه مقطعی دانست که، در سال 1401 صورت پذیرفته است. جامعه آماري تحقيق شامل جوانان 30-18 ساله منطقه یک شیراز می¬باشد، حجم نمونه بر اساس رابطه کوکران برابر 384 نفر تعیین شد. روش نمونه گیری به صورت دردسترس است. بر اساس یافته¬های پژوهش، هویت اجتماعی در پنج مؤلفه شامل هویت فردی، هویت خانوادگی، هویت قومی، هویت ملی و هویت مذهبی بود. نرمال بودن توزیع داده¬¬ها با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنوف مورد بررسی قرار گرفت. برای آزمون فرضیه ¬ها از مدل¬یابی معادلات ساختاری بهره گرفته شد. در این راستا از نرم افزار آماری PLS Smart بهره گرفته شد. بر اساس نتایج پژوهش، افرادی که در پایگاههای اقتصادی اجتماعی با شرایط بهتری زندگی می‌کنند، احتمالاً درک بهتری از شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه خود خواهند داشت و در نتیجه به شکلگیری هویت اجتماعی بهتری دست خواهند یافت. علاوه بر این، افرادی که در پایگاههای اقتصادی اجتماعی با فرهنگ و محیطی متفاوت مواجه هستند، ممکن است درک بهتری از تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی داشته باشند و در نتیجه به شکلگیری هویت اجتماعی متنوع‌تری دست پیدا کنند.
The purpose of the current research is to examine the model of the influence of the socio-economic base on the social identity of young people. The commonalities and distinctions of these groups are concepts that are created by people. Among these parameters, we can mention dialect and language, nutrition and food, beliefs and religion, clothing and covering, aesthetic tendencies, entertainment, and sports, etc. This research is applied research in terms of its purpose, the current research is classified in the field research group. Also, in terms of time, the current research can be considered a cross-sectional study, which was carried out in 2022. The statistical population of the research includes young people aged 18-30 in one district of Shiraz. The sample size was determined to be 384 people based on the Cochran correlation. Sampling method is available. Sampling method is available. According to the findings of the research, social identity was divided into five components including individual identity, family identity, ethnic identity, national identity, and religious identity. The normality of data distribution was checked using the Kolmogorov-Smirnov test. Structural equation modeling was used to test the hypotheses. In this regard, Smart PLS statistical software was used. Based on the results of the research, people who live in better socio-economic bases will probably have a better understanding of the social and economic conditions of their society, and as a result, they will achieve a better social identity. In addition, people who are faced with a different culture and environment in socioeconomic bases may have a better understanding of cultural and social differences and, as a result, achieve a more diverse social identity.
آزاد، مسعود و نامداری، ناهید. (۱۴۰۲). بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر شکل گیری هویت اجتماعی کارآموزان مراکز فنی و حرفه¬ای،کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم انسانی. ۱۶۹-۱۶۰.
اروینگ، گافمن. (1386). داغ ننگ چاره اندیشی برای هویت ضایع شده، ترجمه کیانپور، مسعود، نشر مرکز: تهران.
باقری، معصومه، سلیمان نژاد محمد. (1389). بررسی جامعه شناختی هویت جوانان. جامعهشناسی تاریخی. ۲ (۳) :۱۱۲-۹۳.
حسین زاده، علی، حسین، ارشاد، فرهنگ، نیازی، امین. (1388). بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی دانشجویان دختر دانشگاه شهید چمران اهواز جامعه شناسی کاربردی۲۰(۳): ۲۳-۱.
ربانی، رسول، کریمی زاده اردکانی، سمیه، نظری، جواد. (1389). بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی شهرهای جدید (مطالعة موردی شهر پردیس تهران). فصلنامه مطالعات ملی، 11(43):101-128.
شریفی، عزیز. (1397). تبیین و آزمون مدل معادله ساختاری رابطه¬ای بین دینداری با هویت اجتماعی و اخلاقی جوانان 15 تا 29 ساله شهرستان مریوان، دومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه شناسی ایران، تهران. ۳۴۳-۳۳۵.
شهرکی ده سوخته، سمیه، سارانی، سمانه، روستایی، ملیحه. (1397). تحلیل نقش سرمایه اجتماعی بر توسعه اقتصادی-اجتماعی روستاهای مرزی منطقه سیستان. فصلنامه علمی علوم و فنون مرزی، 7(1)، 143-168.
گیدنز، انتونی. (1385). تجدد و تشخص، ترجمه ن. موفقیان، نشر نی: تهران.
مریدی، محمدرضا، تقی زادگان، معصومه. (1386). بررسی بحران هویت در بین دانش‌آموزان (نمونه موردی دانش‌آموزان شهر لار در سال تحصیلی 85-1384). فصلنامه مطالعات ملی، 8 (30): 145-168.
مولایی، جابر و حمیدی، کریم. (۱۳۹۷). مطالعه رابطه سبک زندگی و هویت اجتماعی در بین جوانان شهر آبدانان، پنجمین کنفرانس بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی، قزوین.
نجارپور استادی، سعید. (1387). رابطه جو عاطفی خانواده، خودپنداره، عزت نفس و پایگاه اقتصادی اجتماعی بر شکل¬گیری هویت جوانان،" انديشه و رفتار در روانشناسي باليني (انديشه و رفتار)، (روانشناسي كاربردي).
نصر، طاهره، مصلی نژاد، علی، امیری، عبدالرسول. (1396). بررسی تأثیر نشانه‌های شهری بر ارتقای هویت اجتماعی جوانان (مطالعه موردی: ورودی شمالی شهر شیراز-دروازه قرآن). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(31): 187-206.
Castells, Manuel (2011) The power of identity vol. 14: John Wiley & Sons 159-176.
Cheek, J. M., Smith, S. M., & Tropp, L. R. (2002, February). Relational identity orientation: A fourth scale for the AIQ. meeting of the Society for Personality and Social Psychology, Savannah, GA.
Communication Theories: Perspectives, Processes, and Contexts 1st Edition
Davis, J. L., Love, T. P., & Fares, P. (2019). Collective social identity: Synthesizing identity theory and social identity theory using digital data. Social Psychology Quarterly, 82(3), 254-273.
Dolby, N. (2004). Encountering an American self: Study abroad and national identity. Comparative Education Review, 48(2), 150-173.
Estrada-Cruz, M., Verdú-Jover, A. J., Gómez-Gras, J. M., & Martinez, J. M. G. (2019). Entrepreneurial social identity and stakeholders: The socio-economic implications. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy.
Haslam, C., Haslam, S. A., Jetten, J., Cruwys, T., & Steffens, N. K. (2021). Life change, social identity, and health. Annual Review of Psychology, 72, 635-661.
Heilman, E. E. (1998). The struggle for self: Power and identity in adolescent girls. Youth & Society, 30(2), 182-208.
Jetten, J., Wang, Z., Steffens, N. K., Mols, F., Peters, K., & Verkuyten, M. (2017). A social identity analysis of responses to economic inequality. Current Opinion in Psychology, 18, 1-5.
Jans, L. (2021). Changing Environmental Behavior from the Bottom up: The Formation of Pro Environmental Social Identities. J. Environ. Psychol., 73: 101531.
Katherine Miller, (2002). Communication Theories. Perspectives, Processes and Contexts," ed: Boston: McGraw Hil.
Mohammadbakhsh, B., Hobbi, A., & Ghoreishi, F. (2011). Globalization and National Identities among the Students of Tabriz University. Social Welfare Quarterly, 11(43), 7-34.
Naz, A., Khan, W., Daraz, U., & Hussain, M. (2012). The Crises of identity: Globalization and its impacts on socio-cultural and psychological identity among Pakhtuns of Khyber Pakhtunkhwa Pakistan. Available at SSRN 2082990.
Sauder,M Lynn F., and Podolny J. M. (2012). Status: Insights from organizational sociology, Annual Review of Sociology, vol. 38, pp. 267-283, 2012.
Shrum L. J (1995). Assessing the Social Influence of Television: A Social Cognition Perspective on Cultivation Effects, Communication Research, vol.22.
Stets, J. E., & Burke, P. J. (2003). A sociological approach to self and identity. In M. R. Leary & J. P. Tangney (Eds.), Handbook of self and identity (pp. 128–152). New York: Guilford Press
Tajfel, H. E. (1978). Differentiation between social groups: Studies in the social psychology of intergroup relations. Academic Press.
Tajfel, H., Billig, M. G., Bundy, R. P., & Flament, C. (1971). Social categorization and intergroup behaviour. European journal of social psychology, 1(2), 149-178.
Thomas, E. F., Zubielevitch, E., Sibley, C. G., & Osborne, D. (2020). Testing the social identity model of collective action longitudinally and across structurally disadvantaged and advantaged groups. Personality and Social Psychology Bulletin, 46(6), 823-838.
.......پژوهشهای جامعه شناختی، سال هفدهم/شماره چهارم / زمستان ۱۴۰۲
Journal of Sociological Researches, 2023 (Winter), Vol.17, No.4
بررسی مدل تأثیر پایگاه اجتماعی-اقتصادی بر هویت اجتماعی جوانان
بیژن گلابیان
دانشجوی دکتری، گروه جامعه شناسی، واحد جهرم، دانشگاه آزاد اسلامی، جهرم، ایران ،
علیرضا خدامی1
استادیارجامعه شناسی، واحد جهرم، دانشگاه آزاد اسلامی، جهرم، ایران
مجید رضا کریمی
استادیار جامعه شناسی، واحد جهرم، دانشگاه آزاد اسلامی، جهرم، ایران
تاریخ ارسال: ۱۰/۳/۱۴۰۲ تاریخ پذیرش: ۲۰/۳/۱۴۰۳
هدف پژوهش حاضر بررسی مدل تأثیر پایگاه اجتماعی – اقتصادی بر هویت اجتماعی جوانان میباشد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی است، و در گروه پژوهشهای میدانی طبقه‌بندی میشود. همچنین از نظر زمانی میتوان پژوهش حاضر را یک مطالعه مقطعی دانست که، در سال 1401 صورت پذیرفته است. جامعه آماري تحقيق شامل جوانان 30-18 ساله منطقه یک شیراز میباشد، حجم نمونه بر اساس رابطه کوکران برابر 384 نفر تعیین شد. روش نمونه گیری به صورت دردسترس است. بر اساس یافتههای پژوهش، هویت اجتماعی در پنج مؤلفه شامل هویت فردی، هویت خانوادگی، هویت قومی، هویت ملی و هویت مذهبی بود. نرمال بودن توزیع دادهها با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنوف مورد بررسی قرار گرفت. برای آزمون فرضیه ها از مدلیابی معادلات ساختاری بهره گرفته شد. در این راستا از نرم افزار آماری PLS Smart بهره گرفته شد. بر اساس نتایج پژوهش، افرادی که در پایگاههای اقتصادی اجتماعی با شرایط بهتری زندگی می‌کنند، احتمالاً درک بهتری از شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه خود خواهند داشت و در نتیجه به شکلگیری هویت اجتماعی بهتری دست خواهند یافت. علاوه بر این، افرادی که در پایگاههای اقتصادی اجتماعی با فرهنگ و محیطی متفاوت مواجه هستند، ممکن است درک بهتری از تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی داشته باشند و در نتیجه به شکلگیری هویت اجتماعی متنوع‌تری دست پیدا کنند.
کلید واژهها: پایگاه اجتماعی-اقتصادی، هویت اجتماعی جوانان، شهر شیراز
Examining the model of the influence of socio-economic base on the social identity of young people
Bijan Golabiyan
PhD. Candidate of Sociology, Jahrom Branch, Islamic Azad University, Jahrom, Iran
Alireza Khoddamy2
Assistant Professor of Sociology, Jahrom Branch, Islamic Azad University, Jahrom, Iran.
Majid Reza Karimi
Assistant Professor of Sociology, Jahrom Branch, Islamic Azad University, Jahrom, Iran
Abstract
The purpose of the current research is to examine the model of the influence of the socio-economic base on the social identity of young people. The commonalities and distinctions of these groups are concepts that are created by people. Among these parameters, we can mention dialect and language, nutrition and food, beliefs and religion, clothing and covering, aesthetic tendencies, entertainment, and sports, etc. This research is applied research in terms of its purpose, the current research is classified in the field research group. Also, in terms of time, the current research can be considered a cross-sectional study, which was carried out in 2022. The statistical population of the research includes young people aged 18-30 in one district of Shiraz. The sample size was determined to be 384 people based on the Cochran correlation. Sampling method is available. Sampling method is available. According to the findings of the research, social identity was divided into five components including individual identity, family identity, ethnic identity, national identity, and religious identity. The normality of data distribution was checked using the Kolmogorov-Smirnov test. Structural equation modeling was used to test the hypotheses. In this regard, Smart PLS statistical software was used. Based on the results of the research, people who live in better socio-economic bases will probably have a better understanding of the social and economic conditions of their society, and as a result, they will achieve a better social identity. In addition, people who are faced with a different culture and environment in socioeconomic bases may have a better understanding of cultural and social differences and, as a result, achieve a more diverse social identity.
Keywords: socio-economic base, social identity of youth, Shiraz city
مقدمه
بدون شک بحران هویت، یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی امروز جامعه جهانی محسوب میشود. در عصر حاضر، علائم بحران هویت در تمامی روابط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ملت‌ها در سطح بین‌المللی قابل مشاهده میباشد. از این دیدگاه، یکی از مقولههای بسیار مهم در چهارچوب تحول اجتماعی و فرهنگی، هویت‌سازی مناسب افراد جوامع است؛ که در دوره زمانی فعلی و موقعیت مکانی محل زندگی افراد و متأثر از مفهومی بهنام پایگاه اجتماعی اقتصادی جوانان شکل میگیرد (آزاد و نامداری، ۱۴۰۲: ۱۶۸). امید است، شناخت دقیق میزان تأثیر پایگاه اجتماعی_اقتصادی ،بر هویت اجتماعی جوانان در کشور و علی‌الخصوص کلان‌شهرهای مهاجرپذیر همانند شیراز، راهگشای پیشگیری و درمان بسیاری از آسیب‌های اجتماعی حال حاضر و آینده در این شهر توسط نهادهای مربوطه و جامعه باشد. این موضوع ضرورت‌های خاص انجام تحقيق را نمایانگر میکند (هاسلام و همکاران، ۲۰۲۱: ۶۵۷). مفهوم هویت دارای انواع مختلفی است، که در این تحقیق بر روی هویت اجتماعی تمرکز خواهد شد. همچنین با توجه به بنیادی بودن محدوده سنی جوانی در یک اجتماع بزرگ، در این پژوهش مسئله هویت اجتماعی در جوانان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. تعریف هویت در جوانان مطابق اظهارنظر جان گاردنر، بدینصورت است، «یک فرد جوان باید بیاموزد که بیش از هر چیز خودش باشد، در جایی که بیشترین ارزش را برای دیگران دارد (مریدی و تقی زادگان، ۱۳۸۶: ۱۴۹). دیگرانی که مطمئناً برای او نیز عزیزتر از هر چیز دیگر هستند. مراد از اصطلاح هویت چنین رابطه متقابلی است، که متضمن یکی بودن با خویشتن و در عین‌حال به نوعی سهیم شدن با زندگی درونی دیگران است. هنگام گذار افراد از دوران کودکی به نوجوانی و جوانی، به آهستگی گرایش‌های جمعی در اشکال مختلف در او نمایان میشود، و بهترین مثال آن، دوست‌یابی افراد و ورود به گروههای مستقل اجتماعی، در این مرحله از زندگی است. میتوان ادعا نمود که هویت یک شخص در ابعاد گوناگون، در دوران جوانی شکل خواهد گرفت. کسب هویت سالم، جوان را همیشه در برقرار نمودن ارتباطات اجتماعی موفق نموده و مشارکتهای اجتماعی جوان را افزایش میدهد (آزاد و نامداری، ۱۴۰۲: ۱۶۹).
افراد باید بیاموزند که بیش از هر چیز به خود ارزش دهند، در جایی که بیشترین ارزش را برای دیگران دارد. دیگرانی که مطمئناً برای او نیز عزیزتر از هر چیز دیگر هستند. مراد از اصطلاح هویت چنین رابطه متقابلی است که متضمن یکی بودن با خویشتن و در عین‌حال به نوعی سهیم شدن با زندگی درونی دیگران است (شریفی، ۱۳۹۷: ۳۴۱). بنا بر تعریف ذکر شده، از نشانه‌های احراز هویت میتوان به حفظ تعادل بین وحدت با خود و حضور در تجربه درونی دیگران اشاره نمود، بنابراین هر زمان که این تعادل بر هم خورد و عدم توازن بین آنها ایجاد شود، نوعی اختلال یا بحران در هویت نمایان میگردد، که این بحران توسط اریک فروم، چنین بیان میشود،: لزوم همرنگ شدن با دیگران، با از دست رفتن هویت بیشتر میشود (مریدی و تقی زادگان، ۱۳۸۶: ۱۵۳).
پیشینه و مبانی نظری پژوهش
برخی پژوهشهای مرتبط به شرح ذیل است:
عرب ناز و همکاران (2012)، در پژوهشی با عنوان «بحران‌های هویت: جهانی‌شدن و اثرهای آن بر هویت اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی» نشان دادند که جهانی‌شدن موجب بحران‌های هویتی، روان‌شناختی، مذهبی و فرهنگی متنوعی در پاکستان شده است، که شامل این موارد است: تکثرگرایی و استعمار فرهنگی، تغییر در ساختارهای اجتماعی سنتی، تقویت سکولاریسم، کاهش هویت اجتماعی، خلق پیچیدگی در روابط اجتماعی. آزاد و نامداری( ۱۴۰۲)، پژوهشی با عنوان "بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر شکل گیری هویت اجتماعی کارآموزان مراکز فنی و حرفهای اسلام آباد غرب" انجام دادند. این تحقیق از لحاظ روش توصیفی به شیوه ی پیمایشی و از نوع همبستگی- کاربردی بوده است. نتایج تحقیق نشان داد که بین متغیرهای مستقل (میزان رضایت از خود، درونی شدن ارزشها، هماهنگی ارزشهای گروهی و تأیید دیگران) با متغیر وابسته هویت اجتماعی و سه بعد آن (ملی، دینی و خانوادگی)، رابطه معناداری وجود دارد. اما بین متغیر پایگاه اقتصادی- اجتماعی با هویت اجتماعی رابطه معناداری وجود ندارد. بین متغیر جنس با هویت اجتماعی رابطه معناداری مشاهده نگردید، اما بین متغیر جنس با بعد دینی رابطه معناداری وجود دارد. بدین معنی که کارآموزان دختر هویت دینی قویتری نسبت به کارآموزان پسر داشتند.
نتیجه پژوهش ناهید (۱۴۰۲)، نشان میدهد که عناصر تأثیرگذار و منابع هویت ساز بر هویت جوانان در دنیای معاصر از نسلهای پیش متفاوت است . مصلی نژاد و امیری( ۱۳۹۶) پژوهشی با عنوان "بررسی عوامل موثر بر شکلگیری هویت اجتماعی دانشجویان دانشگاه رازی " انجام دادند. هویت مقولهای که در اجتماع و در رابطه با دیگران شکل میگیرد. این تحقیق با هدف بررسی عوامل موثر بر شکلگیری هویت اجتماعی دانشجویان که از سه بعد دینی، خانوادگی و ملی شکل گرفته است، به بررسی رابطه بین متغیرهای جنس، پایگاه اقتصادی – اجتماعی، میزان رضایت از خود، درونی شدن ارزشها، هماهنگی ارزشهای گروهی، تأیید دیگران و تأثیر آنها بر هویت اجتماعی دانشجویان پرداخته است. نتایج تحقیق نشان داد که بین متغیرهای مستقل (میزان رضایت از خود، درونی شدن ارزشها، هماهنگی ارزشهای گروهی و تأیید دیگران) با متغیر وابسته هویت اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد و بین متغیر پایگاه اقتصادی- اجتماعی و جنسیت با هویت اجتماعی رابطه معناداری وجود نداشت.
شهرکی ده سوخته، سارانی و روستایی( ۱۳۹۷) ، پژوهشی با عنوان "تحلیل نقش سرمایه اجتماعی بر توسعه اقتصادی-اجتماعی روستاهای مرزی منطقه سیستان" انجام دادند، نتایج آنالیز واریانس (Anova)، نشان میدهد که رابطه معناداری بین سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی-اجتماعی روستاهای مرزی منطقه سیستان وجود دارد. درواقع رشد سرمایه اجتماعی در زمینه توسعه اجتماعی و اقتصادی زمینه مشارکت آنها را در تأثیرگذاری و تصمیم‌گیری‌های مؤثر در تهیه و اجرای طرح‌های توسعه روستایی فراهم می‌نماید.
هاسلام و همکاران( ۲۰۲۱) ، پژوهشی با عنوان "تغییر زندگی، هویت اجتماعی و سلامت" انجام دادند. تغییر زندگی بر سلامتی تأثیر میگذارد. تحقیقات با هدف درک پیامدهای تغییر زندگی در درجه اول بر نقشهای مهم استرس، حمایت اجتماعی، تفاوتهای فردی و عوامل اجتماعی-اقتصادی گستردهتر در شکل دادن به نتایج سلامت، به ویژه کاهش سلامت روان متمرکز شده است. در این پژوهش از نظریه‌پردازی هویت اجتماعی و به‌ویژه مدل هویت اجتماعی تغییر هویت، بهره گرفته شده است. این نظریه به اهمیت عضویتهای گروهی متعدد، حفظ شده، جدید و سازگار به عنوان عوامل تعیین کننده واکنش افراد و سازگاری با تغییر زندگی اشاره میکند. در این مدل برای درک پیامدهای سلامتی ناشی از سازگاری با تغییر زندگی در چهار حوزه مختلف پیگیری تحصیلات عالی، مهاجرت، تروما و تاب‌آوری، و بهبودی از بیماری و آسیب مدنظر قرار گرفت.
همچنین، استرادا کروز و همکاران (2019)، پژوهشی با عنوان "هویت اجتماعی کارآفرینی و ذینفعان، پیامدهای اجتماعی-اقتصادی" انجام دادند. هدف تحلیل رابطه بین هویتهای اجتماعی کارآفرینی شناسایی شده و سه ذینفع اصلی: سرمایه‌گذاران، مشتریان و کارکنان است. طراحی/روش/رویکرد دادهها از طریق پرسشنامههای آنلاین از کارآفرینانی که سرمایهگذاری جدید خود را در اسپانیا ایجاد کرده بودند جمع آوری شد. نتایج نشان میدهد، که هویتهای اجتماعی تأثیر مثبتی بر سود و رشد فروش دارند که در خدمت ایجاد ارزش برای سرمایه‌گذاران و مشتریان است. با این حال، زمانی که این هویت‌ها برای ایجاد ارزش برای کارکنان به ایجاد شغل مرتبط میشوند، تأثیر معنی‌دار نیست. علاوه بر این، تجزیه و تحلیل چند گروهی انجام شده نشان میدهد، که این رابطه بهطور قابل توجهی بر اساس جنسیت متفاوت است. گام بعدی گسترش این تحقیق به این نوع ذینفعان است. پیامدهای عملی این تحقیق به هویت اجتماعی کارآفرینی جنسیتی و عملکرد تجاری تحت تأثیر بر سهامداران اولیه کمک میکند. پیامدهای اجتماعی این پژوهش پتانسیل تجزیه و تحلیل هویتهای اجتماعی کارآفرین را برای مشارکت آنها در ایجاد ارزش و ثروت دارد. اصالت/ارزش مشارکتهای اصلی نویسندگان این است، که این مطالعه را بر اساس رابطه بین هویت اجتماعی کارآفرینانه و عملکرد تجاری و تأثیر آنها بر ذینفعان اصلی و تجزیه و تحلیل تفاوتها در هویت اجتماعی کارآفرینانه جنسیتی و عملکرد تجاری و تأثیر آنها بر سهامداران اصلی انجام دهند.
دیویس3 و همکاران( ۲۰۱۹)، پژوهشی با عنوان "هویت اجتماعی جمعی: ترکیب تئوری هویت و نظریه هویت اجتماعی با استفاده از دادههای دیجیتال" انجام دادند. نظریه هویت و نظریه هویت اجتماعی به ترتیب برنامههای تحقیقاتی برجسته ای از جامعه شناسی و روانشناسی هستند. ما هویت جمعی را بهعنوان نقطه همگرایی بین این دو برنامه آزمایش میکنیم. هویت جمعی یک نظریه فرعی است، که به شناسایی فعالان مربوط میشود. هویت جمعی از نزدیک با هویت گروهی/اجتماعی نظریه هویت، که به همذات پنداری با مقولههای هویتی موقعیت اجتماعی اشاره دارد، نگاشت میشود. ما مفهوم‌سازی هویت جمعی را به عنوان یک نوع هویت گروهی/اجتماعی پیشنهاد میکنیم و گروههای فعال را در مدل تئوری هویت ادغام میکنیم. ما این مفهوم‌سازی را با اعمال فرضیههای تئوری هویت برای هویت «وگان» که هم یک مقوله اجتماعی و هم بخشی از یک جنبش اجتماعی فعال است، آزمایش میکنیم. دادهها از نظرات دو ویدیو در مورد گیاه‌خواری به دست میآیند. یک ویدیو معانی غالب هویت وگان را نفی میکند. یک ویدیوی پاسخ، معانی مشترک هویت وگان را دوباره به کانون توجه می‌آورد. تئوری هویت پیش‌بینی میکند، که بازخورد هویت غیرتأییدکننده، احساسات منفی و پاسخ رفتاری فعال را برمی‌انگیزد، در حالی که تأیید هویت، عواطف مثبت و پاسخ رفتاری ضعیف‌شده را برمی‌انگیزد. این اصول با استفاده از تجزیه و تحلیل احساسات و تعداد کلمات برای نظرات در دو ویدئو آزمایش میشود. نتایج نشان میدهد، که از فرضیههای مرتبط با تئوری هویت به عنوان هویت اجتماعی جمعی استفاده میشود. نتایج از طریق تجزیه و تحلیل کیفی نظرات ویدئو تکمیل میشود.
یافتهها هویت جمعی را بهعنوان پلی بین فناوری اطلاعات و SIT قرار می‌دهند، روش‌های دیجیتالی نوآورانه را نشان می‌دهند و داربست‌های نظری را برای تحقیقات بسیج در پرتو فناوری‌های نوظهور و شیوههای متنوع مشارکت فعالان فراهم می‌کنند. همچنین، جنز4 و همکاران( ۲۰۲۱) پژوهشی با عنوان "تحلیل هویت اجتماعی پاسخ به نابرابری اقتصادی" انجام دادند. در این پژوهش بیان شده است، که حتی با وجود اینکه آگاهی فزایندهای وجود دارد، که نابرابری اقتصادی برای سلامت مردم مضر است، نحوه تأثیرگذاری چنین نابرابری بر رفتار اجتماعی و نگرشهای سیاسی به خوبی شناخته نشده است. فراتر از تمرکز بر هزینه‌های سلامت و رفاه ناشی از نابرابری درآمد، تحقیقاتی را بررسی میکنیم، که بررسی میکند، چگونه نابرابری اقتصادی پویایی بین گروههای درون جوامع را شکل میدهد و به این سؤالات می‌پردازیم که چرا، چه زمانی و برای چه کسانی نابرابری بر رفتار اجتماعی و نگرشهای سیاسی تأثیر میگذارد. بر اساس نظریه‌پردازی هویت اجتماعی کلاسیک، پنج فرضیه توسعه داده شد که بر روشی که نابرابری به تناسب طبقه‌بندی ثروت (H1)، روابط بین گروهی (H2) و کلیشه‌های مربوط به گروههای ثروت (H3) شکل دادند. همچنین چگونه اثرات نابرابری توسط شرایط اجتماعی-ساختاری (H4) و وضعیت اجتماعی-اقتصادی (H5) تعدیل مورد برررسی قرار گرفت. یافتهها نشان داد نابرابری ساختار اجتماعی جامعه را تضعیف میکند و بر رفتار اجتماعی و سیاسی شهروندان تأثیر منفی میگذارد.
با توجه به موارد ذکر شده حدود مسئله مورد بررسی در این پژوهش، بررسی ابعاد مختلف هویتی در جوانان شهر شیراز از منظر پایگاه اجتماعی آنها است. دوران بلوغ و جوانی اشخاص در جوامع، دوران حساس شکلگیری هویت اجتماعی و شخصیت افراد میباشد. اگر دوران جوانی افراد به‌درستی طی شود و در هویت فرد خللی وارد نگردد، در سنین بزرگ‌سالی این فرد، شخصیتی مستحکم و دارای هویت اجتماعی ثابت به دست می‌آورد؛ اما اگر دوران جوانی در نارسایی و بی‌ثباتی طی شود، فرد در سنین بزرگ‌سالی شخصیتی آشفته و دارای اختلال در هویت به دست می‌آورد؛ بنابراین، تأثیر دوران جوانی بر هویت اجتماعی افراد، غیرقابل‌انکار است (جنز، ۲۰۲۱). یکی از موضوعات مهم در شکلگیری هویت اجتماعی انسان‌ها در دوران جوانی، مسئله پایگاه اجتماعی اقتصادی افراد در این سنین است. با توجه به مطالب ذکر شده، آگاهی از میزان و نوع رابطه و تأثیر وضعیت پایگاه اجتماعی اقتصادی جوانان بر ابعاد مختلف هویت اجتماعی جوانان 18 تا 30 سال شهر شیراز به عنوان مسئله این پژوهش شناخته میشود.
با گسترش روزافزون مهاجرت افراد و قومیت‌های مختلف به کلان‌شهر شیراز به دلایلی مانند مسائل اقتصادی، اجتماعی و غیره، در سال‌های اخیر شاهد یک شکاف عمیق فرهنگی و اجتماعی در محلات و محدوده‌های مختلف این شهر بوده‌ایم. در حال حاضر جوانانی با پایگاههای اجتماعی مختلف از شهرهای کوچک‌تر به شهر شیراز مهاجرت نموده‌اند و این روند همچنان نیز ادامه دارد. به واقع نحوه شکلگیری هویت اجتماعی این جوانان مهاجر و بومی، در کلان‌شهر شیراز و رابطه آن با پایگاه اجتماعی آنان در گذشته و حال در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و مجهول و مبهم میباشد و تاکنون نیز مطالعه جامع و علمی در این زمینه به انجام نرسیده است. در این مطالعه رابطه مذکور توسط یک دیدگاه علمی و آماری مورد بررسی و آنالیز قرار خواهد گرفت.
مبانی نظری پژوهش
پايگاه اجتماعي- اقتصادي: پايگاه موقعيتي است كه هر فرد در ساخت سلسله مراتب برخورداري در يك جامعه و در زمان معين، اشغال مي كند و در آن بخشي از منابع ارزشمند را داراست. عمده ترين منابع ارزشمند را در ثروت، مهارت، منزلت و كنترل نيروي كار مي توان يافت. اين منابع در رتبه هاي پايگاهي متفاوت، به صورت هاي گوناگون و حجم هاي متفاوت تقسيم شده اند كه در مجموع نشان دهنده ي طبقه ي اجتماع ي فرد نيز خواهند بود . بنابراين جامعه شناسان براي سنجيدن عيني طبقه اجتماعي يا پايگاه اقتصادي- اجتماعي، افراد را از نظر درآمد و دارايي، منزلت شغلي و تحصيلات مورد بررسي قرار ميدهند(شریفی، ۱۳۹۷: ۳۴۳).
هویت اجتماعی: تعبیری است، که فرد از خود در رابطه با دیگران میکند و براساس عضویت در ردهها و گروههای گوناگون شکل میگیرد. هویت افراد وابسته به برداشت دیگران است و شناسایی دیگران لازمه تثبیت هویت است. در معنای اصلی هویت، تشابه و تمایز مطلق است. همه هویتهای انسانی حتی هویت فردی، که در خویشتن تجسم مییابد و براساس نحوه ارتباط با دیگران و تجربههای دوران حیات شکل میگیرد، اجتماعیاند چون به معنا مربوط میشوند و معنا نتیجه توافق و عدم توافق و موکول به جمع است (دولبی5، ۲۰۰۴: ۱۵۵).
بدون شک بحران هویت یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی امروز جامعه جهانی محسوب میشود. در عصر حاضر، علائم بحران هویت در تمامی روابط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ملت‌ها در سطح بین‌المللی قابل مشاهده میباشد. از این دیدگاه، یکی از مقولههای بسیار مهم در چهارچوب تحول اجتماعی و فرهنگی هویت‌سازی مناسب افراد جوامع است که در دوره زمانی فعلی و موقعیت مکانی محل زندگی افراد و متأثر از مفهومی بنام پایگاه اجتماعی اقتصادی جوانان شکل میگیرد. بنابراین، شناخت دقیق میزان تأثیر پایگاه اجتماعی_اقتصادی بر هویت اجتماعی جوانان در کشور و علی‌الخصوص کلان‌شهرهای مهاجرپذیر همانند شیراز، راهگشای پیشگیری و درمان بسیاری از آسیب‌های اجتماعی حال حاضر و آینده در این شهر توسط نهادهای مربوطه و جامعه، باشد و این موضوع ضرورت‌های خاص انجام تحقيق را نمایانگر میکند. هدف پژوهش حاضر بررسی مدل تأثیر پایگاه اجتماعی – اقتصادی بر هویت اجتماعی جوانان 30-18 ساله منطقه یک شیراز میباشد.
مهم‌ترین اهداف این پژوهش عبارت‌اند از:
- بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی _ اقتصادی بر هویت مذهبی جوانان
- بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی بر هویت ملی جوانان
- بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی بر هویت قومی جوانان
- بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی بر هویت خانوادگی جوانان
- بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی بر هویت فردی جوانان
روش پژوهش
این پژوهش از نظر هدف، از نوع پژوهش کاربردی است، چرا که پژوهشگر به دنبال ارائه مدلی برای بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی-اقتصادی بر هویت اجتماعی جوانان میباشد. از نظر چگونگی گردآوری دادههای مورد نیاز، پژوهش حاضر در گروه پژوهش های میدانی طبقه‌بندی میشود؛ در این پژوهش به آزمون مدل پرداخته میشود. همچنین از نظر زمانی میتوان پژوهش حاضر را یک مطالعه مقطعی دانست که در سال 1401 صورت پذیرفته است. یکی از مزیت‌های انتخاب نمونه از یک جامعه، جلوگیری از اتلاف وقت و منابع هست، از طریق مطالعه یک نمونه به نسبت کوچک و با اجرای نمونه‌گیری صحیح و پذیرش خطای ناچیز، پژوهشگر به نتایج تقریباً درستی خواهد رسید. از طرفی دیگر، از آنجا که دقت یافتههای پژوهشی تحت تأثیر تجانس جامعهآماری منتخب قرار دارد، محدود کردن آن کار عاقلانه‌ای خواهد بود.
نمونه گیری در واقع انتخاب تعدادی از افراد یک جامعه است. نکته مهم در این بین این است که نمونه انتخابی می‌بایست به اندازهای بزرگ باشد که نماینده جامعه مورد بررسی باشد و بتوان نتایج حاصل از نمونه را به کل جامعه بسط داد. با توجه به ویژگیهای ذکر شده برای جامعه آماری، امکان شناسایی و تعامل با همه افراد جامعه ممکن نمیباشد. از این رو انتخاب یک نمونه آماری بهعنوان نماینده جامعه مورد نظر اجتناب‌ناپذیر است. دادهها را میتوان به شیوه های مختلف، در مکانهای مختلف و از منابع مختلف گردآوری کرد. شیوههای گردآوری داده ها عبارتند از: پرسشنامه که ممکن این شخصی، ارسال از طریق پست و یا الکترونیک باشد، مصاحبه که شامل مصاحبه رودر رو، تلفنی و با استفاده از رایانه است، و روش مشاهده و آزمون فرافکنی(دانایی فرد، 1387،266). روش مورد استفاده در این پژوهش از نوع پرسشنامه است. لذا به توضیح مختصر انواع پرسشنامه می‌پردازیم: پرسشنامه اشاره به مجموعه سوالهای از قبل تدوین شده دارد که پاسخ دهندگان، پاسخ خود را درون دامنهای از گزینههای معین انتخاب می‌کنند. وقتی پژوهشگر واقعا می‌داند چه اطلاعاتی نیاز دارد و نحوه اندازه گیری متغیرها را نیز می‌داند، پرسشنامه ابزار کارآمد و مفیدی برای گردآوری دادهها است.
در تحقيق حاضر جهت دادهپردازي از مدل معادلات ساختاري استفاده شد. مدل يابي معادلات ساختاري يک تکنيک تحليل چند متغيري بسيار کلي و نيرومند از خانواده رگرسيون چند متغيري و به بيان دقيقتر بسط مدل خطي کلي است که به پژوهشگر امکان مي‌دهد، مجموعهاي از معادلات رگرسيون را به طور همزمان مورد آزمون قرار دهند. مدليابي معادلات ساختاري يک رويکرد آماري جامع براي آزمون فرضيه‌ها درباره روابط بين متغيرهاي مشاهده شده و مکنون است، که گاه تحليل ساختاري کواريانس، مدل يابي علي و گاه نيز ليزرل 6ناميده ميشود (هومن،١٣٧٣، :11). بخش مهمي از سرمايه فرهنگي را علائم فرهنگي با منزلت نظير رفتارها، سليقهها، ذائقهها و نگرشها تشکيل ميدهند. مدرسه نيز طوري طراحي شده است که موفقيت فرزندان گروه هاي مسلط فرهنگي را تضمين ميکند. به عبارت ديگر دانش آموزاني که داراي سبک زباني، ترجيحات زيبايي شناختي و شيوه ي تعاملي مسلط هستند مورد تشويق معلمان قرار ميگيرند.
با مطالعه نظریه‌های مختلفی که تاکنون در زمینه پایگاه اجتماعی_اقتصادی جوانان توسط محققین مختلف، زیر شاخصهای زیر جهت متغیر مستقل این پژوهش مدنظر قرار خواهد گرفت. (میزان درآمد، میزان تحصیلات، وضعیت مسکن، وضعیت اشتغال، امکانات رفاهی).
یافتهها
در پژوهش حاضر تفسیر و تجزیه و تحلیل دادههای جمع‌آوری شده از جامعه مورد مطالعه، در قالب آمار تحلیلی و به دو صوررت آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفته است. بهطوری که ابتدا دادههای مربوط به هر‌یک از متغیرها که از پاسخ پرسشنامههای استفاده شده منتج شده است، در قالب مشخصه‌های عددی آماری توصیف گردیده و شناخت کافی از پراکندگی و ویژگیهای جمعیت شناختی و توصیفی پاسخ‌دهندگان در بخش‌های مختلف پژوهش حاصل شده است. چگونگی فراوانی توزیع جنسیت در نمونه مورد بررسی نشان داد که تعداد ۲۱۶ نفر زن و ۱۶۸ نفر مرد وجود دارد که از این تعداد ۲۱۵ مجرد میباشند. در ادامه به بررسی روابط بین متغیرهای موجود در مدل مفهومی پژوهش پرداخته شده است و از طریق الگوهای آماری مناسب، فرضیههای پژوهش، مورد آزمون قرارگرفتهاند. گذر از مراحل بالا مستلزم استفاده از روش‌های تحلیل آماری مناسب و اطمینان از دقت و صحت این استنباطها است، که در طی پژوهش با حساسیت بالایی رعایت و بازنگری شده‌اند. میانگین و انحراف معیار شاخص های مورد بررسی در جدول زیر ارائه شده است.
جدول ۱. میانگین و انحراف استاندارد مولفههای مورد بررسی
| میانگین | انحراف استاندارد |
هویت مذهبی | ۵۵۹۹/۴۱ | ۰۵۴۰۳/۹ |
هویت ملی | ۳۱۲۵/۴۰ | ۱۹۳۲۵/۶ |
هویت قومی | ۸۹۰۶/۳۲ | ۶۷۷۸۱/۷ |
هویت خانوادگی | ۷۶۵۶/۱۷ | ۳۹۶۷۱/۳ |
هویت فردی | ۴۶۰۹/۱۹ | ۳۷۹۹۵/۳ |
بهمنظور بررسی نرمال بودن توزیع دادهها از آزمون کلموگروف – اسمیرنوف بهره گرفته شد، که نتایج آن در جدول زیر آورده شده است.
جدول ۲. نتایج آزمون کلموگروف- اسمیرنوف
| آماره آزمون | سطح معنی داری |
هویت مذهبی | ۹۶۵/۰ | ۰۰۰/۰ |
هویت ملی | ۹۷۶/۰ | ۰۰۰/۰ |
هویت قومی | ۹۸۶/۰ | ۰۰۰/۰ |
هویت خانوادگی | ۹۷۶/۰ | ۰۰۰/۰ |
هویت فردی | ۹۵۰/۰ | ۰۰۰/۰ |
یافتههای جدول نشان میدهد توزیع متغیرها نرمال نمیباشد، چرا که شرط پذیرش نرمال بودن برای متغیرها رد شدن یا عدم معنی داری آزمون کلموگروف – اسمیرنوف میباشد. در راستای سوال اصلی پژوهش، به نظر میرسد پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت اجتماعی اثر گذار است. بهمنظور برازش مدل از روش حداقل مربعات جزیی با استفاده از نرم افزار PLS Smart بهره گرفته شد. در ادامه به بررسی مدل برازش در حالت تخمین استاندارد پرداخته شد.
نمودار ۱. مدل برازش شده در حالت تخمین استاندارد
نمودار ۲. بوت استرپ (مقادیر t)
در ابتدا برای بررسی پایایی و روایی از شاخصهای پایایی ترکیبی،7 که مبتنی بر بتای مدل (بارهای عاملی)، و آلفای کرونباخ،8 که مبتنی بر فرض هم ارزی متغیرهای مشاهده است، استفاده شده است. و جهت بررسی روایی همگرا (میزان واریانسی که یک متغیر پنهان از شاخصهای خود میگیرد)، از شاخص واریانس استخراج شده واریانس استخراج شده در جدول 9 استفاده شده است. یافتهها در ادامه ارائه شده است.
جدول ۳. محاسبه نیکویی برازش مدل ساختاری
متغیر | R2 | مقادیر اشتراکی |
هویت خانوادگی | ۰۵۹/۰ | ۵۸۱/۰ |
هویت فردی | ۰۳۵/۰ | ۵۰۷/۰ |
هویت قومی | ۰۵۲/۰ | ۵۴۸/۰ |
هویت مذهبی | ۱۳۵/۰ | ۵۴۷/۰ |
هویت ملی | ۰۲۴/۰ | ۵۱۰/۰ |
بحث و نتیجهگیری
یافتههای پژوهش نشان داد پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت اجتماعی تاثیر معناداری دارد. از این رو، یافتههای پژوهش حاضر با یافتههای تحقیق ربانی و همکاران (۱۳۸۹) و نجار پور استادی (1387) که نشان دادهاند، پایگاههای اقتصادی اجتماعی با هویت رابطه معناداری دارد همسو میباشد. همچنین همسو با یافتههای این پژوهش حسین زاده و همکاران (۱۳۸۸)، نیز که در پژوهشی نشان داده اند که متغيرهاي پايگاه اجتماعي و اقتصادي، تحصيلات والدين، آگاهي اجتماعي از حقوق وظايف، ميزان دینداری و نگرش به اشتغال با هويت اجتماعي رابطه معناداری دارند. یافتههای پژوهش، نشان داد پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت مذهبی تأثیر معناداری دارد. مولایی و حمیدی، (۱۳۹۷)، نیز در پژوهش خود نشان دادهاند، رابطه معناداری بین پایگاههای اقتصادی و اجتماعی با نگرش دینی وجود دارد. یافتههای پژوهش نشان داد، که پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت ملی تاثیر معناداری دارد. بنابراین، یافتههای این بخش با یافتههای پژوهش ملکی و عباس پور (1387) همسو نمیباشد، که مشاهده کردهاند پایگاه اجتماعی - اقتصادی بر هویت ملی جوانان تأثیر معناداری ندارد. یافتههای پژوهش همچنین نشان داد، پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت قومی تأثیر معناداری دارد. بر این اساس، یافتههای پژوهش حاضر در این بخش با یافتههای باقری و سلیمان نژاد (1389)، همسو میباشد. یافتههای پژوهش در جدول نشان داد، که پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت خانوادگی تاثیر معناداری دارد. لذا یافتههای پژوهش حاضر در این بخش با نتایج تحقیق نجارپور استادی (1387)، همسو میباشد.
یافتههای تحقیق، نشان داد پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت فردی جوانان تأثیر معناداری دارد. از این رو، نتایج پژوهش حاضر در این بخش با یافتههای پژوهش باقری و سلیمان نژاد (1389)، همسو میباشد.
از سوی دیگر، میدانیم که بسياري از نطريه پردازان جامعه شناسي به بررسي ابعاد گوناگون پديده دين و نگرشهاي ديني پرداختهاند. به طور مثال، وبر با بيان اينکه در بررسي دين به دنبال جوهر و ماهيت دين نيست به مطالعه و بررسي شرايط و اثرات نوع ويژهاي از کنش اجتماعي ميپردازد. اقشار مختلف جامعه هر کدام ممکن است، تفسيرهاي متفاوتي از دين داشته باشند. شيوه زندگي ديني نيز به نوبه خود عميقاً متأثر از عوامل تعيين کننده اقتصادي و سياسي است که برحسب محدوده جغرافيايي، سياسي، اجتماعي و ملي متفاوت است. در مورد ارتباط بين مذهب و قشربندي اجتماعي از تحقيقات ماکس وبر در مورد اديان جهاني دو نتيجه مهم استخراج ميشود: اول اينکه در تاريخ اين اديان (مسيحيت، اسلام، هندوئيسم، بودائيسم، يهوديت، کنفوسيوس و تائوئيسم)، يک رابطه آشکار و واضح بين پايگاه اجتماعي و تمايل به پذيرش جهان بينيهاي ديني مختلف وجود دارد. ثانياً واقعيت اين است که نميتوان نگرش مذهبي را به سادگي با توجه به قشربندي اجتماعي تعيين کرد. استدلال وبر اين است، که طبقات اجتماعي هرکدام داراي نيازها و تجارب متفاوتي هستند، بنابراین، به تبع اين نيازها و تجارب، جهتگيري مذهبي متفاوتي را دنبال خواهند نمود. از نظر وبر مأموران حکومتي و ديوان سالاران گرايش چنداني به دين ندارند و به حفظ نظم و امنيت توجه دارند و دين را وسيله سودمندي ميانگارند. نمونه اين گروه ، طبقه مديران تحصيل کرده کنفوسيوسي است. قشر روشنفکران آخرين گروه اجتماعي است که وبر در مورد جهت گيري مذهبي آنها بحث کرده است. روشنفکران چون از زمينههاي اجتماعي متفاوت برميخيزند و معمولاً از طبقه ممتازيا طبقه متوسط، سرچشمه ميگيرند و به همين ترتيب ، سهم آنها درانديشههاي مذهبي متفاوت است (هميلتون، 1377)
از نظر وبر، ممکن است بين مذهب و رفتارهاي اقتصادي تنشهايي صورت گيرد. چنان که، بهطورکلي، مفهوم سرمايهداري با گرايشهاي زاهدانه و رياضتگري اديان رستگاري ناسازگار است و دليلش اين است که جستجوي سود، مؤمن را از زندگي معنوي منحرف ميکند (فروند، ١٣٦٨). به طورخلاصه ، ميتوان گفت گسترش ماديگرايي و توجه به ماديات در جامعه، کاهش پايبندي‌هاي مذهبي را به دنبال دارد.
همچنین، اينگهارت بر اساس دو فرضيه کميابي10 و جامعهپذيري11 تغيير ارزشها از مادّيگرايي12 به فرا مادّيگرايي13 را که فرآيندي جهاني است توجيه مي کند. براساس فرضيه کميابي، اولويتهاي ارزشي يک فرد بازتاب محيط اقتصادي اجتماعياش است، محيط اجتماعي - اقتصادي که در آن، سالها فرد بيشترين ارزش ذهني را به آن چيزهايي داده که عرضه آنها نسبتاً کم بوده است. بر اساس فرضيه جامعهپذيري، ارزشهاي اساسي فرد بازتاب شرايط قبل از بلوغ اوست (اینگهارت14، 1981). بنابراين تغيير ارزشها از محيطهاي متفاوت تبعيت ميکند،که نسلهاي متوالي سالهاي شکل گيري زندگي شان را در آن محيطها سپري کردهاند.
از طرف دیگر، هالامي و آرجيل به تأثير خانواده بر روي اعضاء توجه خاصي دارند و معتقدند خانواده بر روي اعضاء و چگونگي شکل گيري هويت افراد زير مجموعهاش تأثير بسزايي دارد. از نظر ايشان ، انتقال بين نسلي بر اعتقادات و عقايد فرد تأثير ميگذارد، زيرا که عامل مهمي در شکل گيري هويت فرد است . ديگران مهم و بويژه والدين بر رشد همه شناختهاي اعضاي خانواده تأثير ميگذارد چنان که افراد مذهبي غالبا بايک هويت خاص متولد ميشوند. از نظرايشان ، فرزندان از وابستگي گروهي (دين ، طبقه و قوميت) قبل از اين که مجموعه خاصي از اعتقادات را کسب کنند، آگاه ميشوند. در ابتدا، آنها ياد ميگيرند، که مسلمان هستند يا تعميد گرايان کاتولیک بعداً از اعتقادات خاصي حمايت ميکنند، سپس اين اعتقادات والدين بهطور آگاهانه به عنوان جزئي از انتقال هويت به فرزندانشان منتقل ميشوند.
دلایل متعددی وجود دارد، که پایگاههای اقتصادی اجتماعی می‌توانند بر هویت اجتماعی جوانان تأثیرگذار باشند. 1-تفاوت در شرایط اقتصادی و اجتماعی: پایگاههای اقتصادی اجتماعی می‌توانند تفاوت‌هایی در شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد ایجاد کنند. این تفاوتها می‌توانند در شکلگیری هویت اجتماعی افراد تأثیرگذار باشند. 2-تفاوت در فرصت‌های آموزشی: پایگاههای اقتصادی اجتماعی می‌توانند تفاوت‌هایی در فرصت‌های آموزشی افراد ایجاد کنند. این تفاوتها می‌توانند به شکل نیازهای آموزشی متفاوتی برای افراد منجر شوند و هویت اجتماعی آنها را شکل دهند .3-تفاوت در تجربیات اجتماعی: پایگاههای اقتصادی اجتماعی می‌توانند تفاوت‌هایی در تجربیات اجتماعی افراد ایجاد کنند. این تفاوتها می‌توانند در شکلگیری هویت اجتماعی افراد تأثیرگذار باشند. 4-تفاوت در تصاویر فرهنگی: پایگاههای اقتصادی اجتماعی می‌توانند تفاوت‌هایی در تصاویر فرهنگی افراد ایجاد کنند. این تفاوتها می‌توانند در شکلگیری هویت اجتماعی افراد تأثیرگذار باشند. بنابراین، پایگاههای اقتصادی اجتماعی می‌توانند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در شکلگیری هویت اجتماعی جوانان در جامعه نقش بسیار مهمی ایفا کنند. هویت اجتماعی بهعنوان یکی از اجزای مهم هویت فردی، شامل ارزشها، باورها، عادات و رفتارهای اجتماعی است، که فرد در قالب جامعه به آن پایبند است. هویت اجتماعی افراد تحت تأثیر فرآیندهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه قرار میگیرد. پایگاههای اقتصادی اجتماعی می‌توانند این فرآیندها را به شکلی مثبت یا منفی تحت تأثیر قرار دهند و در نتیجه هویت اجتماعی جوانان را شکل دهند (جتن15 و همکاران، ۲۰۱۷).
مطالعات نشان می‌دهند که افرادی که در پایگاههای اقتصادی اجتماعی با شرایط بهتری زندگی می‌کنند، احتمالاً درک بهتری از شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه خود خواهند داشت و در نتیجه به شکلگیری هویت اجتماعی بهتری دست خواهند یافت. علاوه بر این، فردانی که در پایگاههای اقتصادی اجتماعی با فرهنگ و محیطی متفاوت مواجه هستند، ممکن است درک بهتری از تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی داشته باشند و در نتیجه به شکلگیری هویت اجتماعی متنوع‌تری دست پیدا کنند.
روی هم رفته، یافتههای پژوهش حاضر نشان داد پایگاه اقتصادی اجتماعی بر هویت اجتماعی جوانان اثر گذار است. این تحقیق نشان داد که پیش از هرگونه مفهوم سازی درباره هویت مذهبی، ملی، قومی یا به طور کلیتر هویت اجتماعی ابتدا باید به این پرسش پاسخ داد که هویت اجتماعی برمبنای چه عاملی یا عواملی شکل میگیرد؟ زیرا کلیترین پاسخی که در جامعهشناسی به این پرسش داده میشود، براساس تمایز میان جامعه سنتی و مدرن استوار است. درباره جوامع سنتی همین اشاره کافی است، که مبنای هویت اجتماعی افراد، ویژگیهای انتسابی آنهاست. اما درباره جوامع مدرن عمدتاً دو پاسخ متفاوت که هر یک بر رویکردهای نظری متفاوت مبتنی هستند، داده میشود. این دو رویکرد، به لحاظ زمانی نیز تا حدی نسبت به یکدیگر تقدم و تأخر دارند. در رویکرد اول و قدیمیتر فعالیت مولد و جایگاه فرد در نظام تولید شالوده هویت اجتماعی اوست، افرادی مانند مارکس، دورکیم و زیمل در این دسته هستند و در رویکرد دوم و جدیدتر، رفتارهای مصرفی فرد، مبنای شکلگیری هویت اجتماعی او محسوب میشوند. رویکرد اول در مفهوم طبقهی اجتماعی و رویکرد دوم در مفهوم سبک زندگی فرمولبندی میشود. در ادبیات جامعهشناسی، از مفهوم سبک زندگی دو برداشت و دوگونه مفهوم سازی متفاوت به عمل آمده است. در مفهوم سازی نخست که سابقه آن به دههی 1920 میلادی باز میگردد، سبک زندگی، معرف ثروت و موقعیت افراد و غالباً به عنوان شاخصی برای تعیین طبقه اجتماعی به کار میرفته است. افرادی مانند چامپین و چاپمن در این دسته هستند و در دومین مفهوم سازی نه راهی برای تعیین طبقه اجتماعی، بلکه شکل نوینی دانسته میشود که تنها در متن تغییرات فرهنگی مدرنیته و رشد مصرفگرایی معنا مییابد. افرادی مانند گیدنز، بوردیو، فدرستون، لش و یوری در این دسته قرار دارند (ربانی و همکاران، 138۹). سبک زندگی امروز بر الگوهای فرهنگیای تأکید میکند که براساس نشانهها، بازنماییها و رسانهها شکل گرفتهاند. از آنجا که سبک زندگی به گسترش اختیار مصرفکننده در انتخاب شیوه زندگی منجر میشود، این مفهوم ذاتاً بی ثبات است و قطعیت مفاهیم گذشته را ندارد ( وریجکاظمی و اباذری، 1384)در مجموع سبک زندگی را میتوان منابع تفسیری تلقی کرد که به جوانان امکان به دست دادن تعریفی از خود و برقراری ارتباط در جهان، را میبخشد، که به سرعت تغییر میکند. سبک زندگی بخشی از زندگی اجتماعی روزمره جامعه مدرن با همه ابهامات و تناقضات آن به شمار میآیند. سبک زندگی جزء جدایی ناپذیر نظامهای اجتماعی هستند. در دنیایی که اولویتهای کلان نظری و ایدئولوژیها و فراروایتها اهمیت خود را بیش از پیش از دست دادهاند و مصلحتگرایی و تکثرگرایی رواج بیشتری یافتهاست، سبک زندگی، سیاست زندگی افراد و ارتباط و تفسیر آنها از خویشتن و جامعهشان را بر عهده دارد (ذکایی، 1381)
از مشکلات و محدودیتهای پژوهش، این بود که عدم همکاري کامل جوانان در تکمیل پرسشنامهها ، گاهی باعث مراجعه مجدد به نمونهها میشد. از آنجائیکه هویت به طور کلی و هویت اجتماعی بطور خاص یکی از درونیترین لایههاي شخصیت اجتماعی افراد در جامعه میباشد، باید اذعان کرد که اندازهگیري آن به شیوه ساده و سطحی مفید نبوده و توصیه میشود که این متغیر در سطح وسیعتر و به صورت عمیقتر مورد بررسی قرار گیرد.
با توجه به نتایج تحقیق ،پیشنهاد میشود که توجه بیشتر به خصوصیات و مسائل جوانان میتواند راهگشاي مشکلات اجتماعی آنان و تقویت آن جنبه از هویت اجتماعی آنان که در زندگی اجتماعی نقش مهمی ایفا میکند شود. در صورتی که سطح آگاهی جوانان در آینده نسبت به اکنون افزایش پیدا کند، شناخت آگاهی بر کنش متقابل موفقیت آمیز آنان با دیگر اعضاي جامعه تأثیر عمدهاي خواهد گذاشت.
فهرست منابع و مآخذ
آزاد، مسعود و نامداری، ناهید. (۱۴۰۲). بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر شکل گیری هویت اجتماعی کارآموزان مراکز فنی و حرفهای،کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم انسانی. ۱۶۹-۱۶۰.
اروینگ، گافمن. (1386). داغ ننگ چاره اندیشی برای هویت ضایع شده، ترجمه کیانپور، مسعود، نشر مرکز: تهران.
باقری، معصومه، سلیمان نژاد محمد. (1389). بررسی جامعه شناختی هویت جوانان. جامعهشناسی تاریخی. ۲ (۳) :۱۱۲-۹۳.
حسین زاده، علی، حسین، ارشاد، فرهنگ، نیازی، امین. (1388). بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی دانشجویان دختر دانشگاه شهید چمران اهواز جامعه شناسی کاربردی۲۰(۳): ۲۳-۱.
ربانی، رسول، کریمی زاده اردکانی، سمیه، نظری، جواد. (1389). بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی شهرهای جدید (مطالعة موردی شهر پردیس تهران). فصلنامه مطالعات ملی، 11(43):101-128.
شریفی، عزیز. (1397). تبیین و آزمون مدل معادله ساختاری رابطهای بین دینداری با هویت اجتماعی و اخلاقی جوانان 15 تا 29 ساله شهرستان مریوان، دومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه شناسی ایران، تهران. ۳۴۳-۳۳۵.
شهرکی ده سوخته، سمیه، سارانی، سمانه، روستایی، ملیحه. (1397). تحلیل نقش سرمایه اجتماعی بر توسعه اقتصادی-اجتماعی روستاهای مرزی منطقه سیستان. فصلنامه علمی علوم و فنون مرزی، 7(1)، 143-168.
گیدنز، انتونی. (1385). تجدد و تشخص، ترجمه ن. موفقیان، نشر نی: تهران.
مریدی، محمدرضا، تقی زادگان، معصومه. (1386). بررسی بحران هویت در بین دانش‌آموزان (نمونه موردی دانش‌آموزان شهر لار در سال تحصیلی 85-1384). فصلنامه مطالعات ملی، 8 (30): 145-168.
مولایی، جابر و حمیدی، کریم. (۱۳۹۷). مطالعه رابطه سبک زندگی و هویت اجتماعی در بین جوانان شهر آبدانان، پنجمین کنفرانس بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی، قزوین.
نجارپور استادی، سعید. (1387). رابطه جو عاطفی خانواده، خودپنداره، عزت نفس و پایگاه اقتصادی اجتماعی بر شکلگیری هویت جوانان،" انديشه و رفتار در روانشناسي باليني (انديشه و رفتار)، (روانشناسي كاربردي).
نصر، طاهره، مصلی نژاد، علی، امیری، عبدالرسول. (1396). بررسی تأثیر نشانه‌های شهری بر ارتقای هویت اجتماعی جوانان (مطالعه موردی: ورودی شمالی شهر شیراز-دروازه قرآن). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(31): 187-206.
Castells, Manuel (2011) The power of identity vol. 14: John Wiley & Sons 159-176.
Cheek, J. M., Smith, S. M., & Tropp, L. R. (2002, February). Relational identity orientation: A fourth scale for the AIQ. meeting of the Society for Personality and Social Psychology, Savannah, GA.
Communication Theories: Perspectives, Processes, and Contexts 1st Edition
Davis, J. L., Love, T. P., & Fares, P. (2019). Collective social identity: Synthesizing identity theory and social identity theory using digital data. Social Psychology Quarterly, 82(3), 254-273.
Dolby, N. (2004). Encountering an American self: Study abroad and national identity. Comparative Education Review, 48(2), 150-173.
Estrada-Cruz, M., Verdú-Jover, A. J., Gómez-Gras, J. M., & Martinez, J. M. G. (2019). Entrepreneurial social identity and stakeholders: The socio-economic implications. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy.
Haslam, C., Haslam, S. A., Jetten, J., Cruwys, T., & Steffens, N. K. (2021). Life change, social identity, and health. Annual Review of Psychology, 72, 635-661.
Heilman, E. E. (1998). The struggle for self: Power and identity in adolescent girls. Youth & Society, 30(2), 182-208.
Jetten, J., Wang, Z., Steffens, N. K., Mols, F., Peters, K., & Verkuyten, M. (2017). A social identity analysis of responses to economic inequality. Current Opinion in Psychology, 18, 1-5.
Jans, L. (2021). Changing Environmental Behavior from the Bottom up: The Formation of Pro Environmental Social Identities. J. Environ. Psychol., 73: 101531.
Katherine Miller, (2002). Communication Theories. Perspectives, Processes and Contexts," ed: Boston: McGraw Hil.
Mohammadbakhsh, B., Hobbi, A., & Ghoreishi, F. (2011). Globalization and National Identities among the Students of Tabriz University. Social Welfare Quarterly, 11(43), 7-34.
Naz, A., Khan, W., Daraz, U., & Hussain, M. (2012). The Crises of identity: Globalization and its impacts on socio-cultural and psychological identity among Pakhtuns of Khyber Pakhtunkhwa Pakistan. Available at SSRN 2082990.
Sauder,M Lynn F., and Podolny J. M. (2012). Status: Insights from organizational sociology, Annual Review of Sociology, vol. 38, pp. 267-283, 2012.
Shrum L. J (1995). Assessing the Social Influence of Television: A Social Cognition Perspective on Cultivation Effects, Communication Research, vol.22.
Stets, J. E., & Burke, P. J. (2003). A sociological approach to self and identity. In M. R. Leary & J. P. Tangney (Eds.), Handbook of self and identity (pp. 128–152). New York: Guilford Press
Tajfel, H. E. (1978). Differentiation between social groups: Studies in the social psychology of intergroup relations. Academic Press.
Tajfel, H., Billig, M. G., Bundy, R. P., & Flament, C. (1971). Social categorization and intergroup behaviour. European journal of social psychology, 1(2), 149-178.
Thomas, E. F., Zubielevitch, E., Sibley, C. G., & Osborne, D. (2020). Testing the social identity model of collective action longitudinally and across structurally disadvantaged and advantaged groups. Personality and Social Psychology Bulletin, 46(6), 823-838.
[1] نویسنده مسئول: alirezakhoddamy@yahoo.com
[2] Corresponding author: alirezakhoddamy@yahoo.com
[3] . Davis
[4] . Jans
[5] Dolby
[6] Lisrel
[7] Composite Reliability
[8] Cronbach's alpha
[9] Average Variance Extracted
[10] Scarcity hypothesis
[11] Socialization hypothesis
[12] Materializm
[13] Post materialism
[14] Inglehart
[15] Jetten