"همگرایی تمدنی، واگرایی سیاسی: تحلیل تأثیر عوامل فرهنگی، زبانی و مذهبی بر روابط ایران و افغانستان در چارچوب نظریه اشاعه و قدرت نرم

محورهای موضوعی : تاریخ ایران دوره اسلامی

سمانه سعیدی ¹ , مجیدرضا رجبی ^{2 *}

1 - دانشگاه علوم تحقیقات واحد غرب
2 - دانشگاه علوم تحقیقات

تاریخ دریافت : 1404/04/23 تاریخ پذیرش : 1404/06/06 تاریخ انتشار : 1404/06/28

کلید واژه: ایران و افغانستان, روابط دوجانبه, عوامل فرهنگی, عوامل زبانی (فارسی دری), قاچاق مواد مخدر, مهاجرت,

چکیده مقاله :

این پژوهش با هدف بررسی تأثیر عوامل فرهنگی، زبانی و مذهبی بر روابط ایران و افغانستان، به واکاوی پیوندهای تاریخی و چالش‌های معاصر میان دو کشور می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که علی‌رغم اشتراکات عمیق تمدنی، مانند پیشینه مشترک در دوران خراسان بزرگ و تأثیرپذیری از جاده ابریشم، و همچنین هم‌زبانی و هم‌مذهبی، روابط دو کشور همواره تحت تأثیر عوامل متعددی قرار داشته است.

در بعد تاریخی، اشتراکاتی مانند تقویم هجری شمسی و زبان فارسی دری، پایه‌های محکمی برای ارتباطات فرهنگی و اجتماعی فراهم کرده است. با این حال، اختلافات قومی و قبیله‌ای در افغانستان، به‌ویژه در دوران پس از جنگ سرد، و رقابت‌های قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مانند ایالات متحده آمریکا، عربستان سعودی، پاکستان و روسیه، زمینه‌ساز بروز چالش‌های جدیدی شده است.

این مقاله به تفصیل به بررسی سیاست‌های این بازیگران خارجی، از جمله حمایت آمریکا و عربستان از گروه‌هایی مانند طالبان به منظور مهار نفوذ ایران، و همچنین نقش پاکستان در سازماندهی گروه‌های افراطی و رقابت با ایران در زمینه‌های ترانزیتی می‌پردازد. علاوه بر این، چالش‌های معاصر مانند قاچاق مواد مخدر، بحران مهاجرت و پناهندگی، و رقابت بر سر منابع آبی مشترک، به عنوان عواملی که روابط دو کشور را پیچیده‌تر کرده‌اند، مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

یافته های پژوهش حاکی از این است که با وجود پیوندهای تاریخی و فرهنگی قوی، روابط ایران و افغانستان در مقاطع مختلف تاریخ با چالش‌هایی جدی روبه‌رو بوده که ریشه در اختلافات داخلی و مداخلات خارجی داشته است. این عوامل موجب شده‌اند که نزدیکی‌های فرهنگی و اجتماعی همواره نتوانند به یک ثبات سیاسی پایدار منجر شوند.

چکیده انگلیسی:

This study aims to examine the impact of cultural, linguistic, and religious factors on Iran-Afghanistan relations, examining the historical links and contemporary challenges between the two countries. The findings of the study show that despite deep civilizational commonalities, such as a shared history during the Greater Khorasan period and influence from the Silk Road, as well as being co-lingual and co-religious, relations between the two countries have always been influenced by several factors.
In the historical dimension, commonalities such as the Hijri calendar and the Persian-Dari language have provided a solid foundation for cultural and social communication. However, ethnic and tribal differences in Afghanistan, especially in the post-Cold War era, and the rivalries between regional and trans-regional powers such as the United States, Saudi Arabia, Pakistan, and Russia, have created new challenges.
This article examines in detail the policies of these foreign actors, including US and Saudi support for groups such as the Taliban to contain Iranian influence, as well as Pakistan’s role in organizing extremist groups and competing with Iran in transit areas. In addition, contemporary challenges such as drug trafficking, the migration and refugee crisis, and competition over shared water resources are analyzed as factors that have complicated the relations between the two countries.
The research findings indicate that despite strong historical and cultural ties, Iran-Afghanistan relations have faced serious challenges at different points in history, which have their roots in internal disputes and foreign interventions. These factors have caused cultural and social closeness not always to lead to lasting political stability.

منابع و مأخذ:

1. افشار یزدی، محمود. افغان نامه. تهران: موقوفات افشار یزدی در دانشگاه تهران، ۱۳۵۹.
2. افغانی، سید جمال الدین. تتمه البیان فی تاریخ افغانستان. بی‌جا: بی‌تا، ۱۳۱۸.
3. امیر شاه کرمی، مریم. افغانستان؛ نخبگان قوم گرا، آتش بیاران جنگ های داخلی .راهبرد؛ ش۳۱، بهار ۱۳۸۳.
4. بینش، محمدوحید. افغانستان معاصر و چالش سامان سیاسی. کابل: مرکز مطالعات و تحقیقات راهبردی افغانستان. ۱۳۸۸.
5. تمنا، فرامرز. افغانستان جدید و منافع جمهوری اسلامی ایران. بی‌جا: بی‌تا.
6. _______. سیاست‌های خارجی آمریکا در افغانستان. تهران: انتشارات سمت، ۱۳۸۳.
7. حسینی، سید سردار. "طالبان تهدیدی برای امنیت جمهوری اسلامی ایران". فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره‌های ۷ و ۸ .۱۳۷۹.
8. حسینی، سید اصغر. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در بحران افغانستان .فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی قفقاز، ش۲۲، ۱۳۷۷.
9. حق‌پناه، جعفر. "قاچاق مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران". فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره ۱۰، (تابستان ۱۳۷۷): ۱۵–۲۲.
10. حاجی یوسفی، امیر محمد. گفتارهایی در سیاست خارجی ایران .تهران: فرهنگ گفتمان، ۱۳۸۳.
11. حکمت، علی اصغر. تاریخ ادیان .تهران: ابن سینا، ۱۳۴۵.
12. رحمانیان، داریوش و فضل‌الله براقی. جایگاه مسأله آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دوره رضا شاه. فصلنامه تاریخ ایران، شماره ۵ و ۶۴.بهار ۱۳۸۹.
13. رشید، احمد، طالبان. اسلام، نفت و بازی بزرگ جدید. ترجمه شفایی، اسداللّه، باقری. صادق .تهران: دانش هستی، زمستان۱۳۷۹ .
14. رفیع، جلال. به نقل از دیوید. سنگر، رویایی و پنهانکاری. ترجمه بیگدلی، منوچهر .بی جا۱۳۹۳.
15. زندی، غرایان. ایران، خاورمیانه و آمریکا. تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های علمی و استراتژیک، ۱۳۸۸.
16. زندی، غرایان. ظهور پدیده طالبان و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز چاپ سپاه دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه، ۱۳۸۰.
17. سانچارکی، فاضل. موانع پیدایش حکومت کارآمد در افغانستان از ۲۰۰۱ به بعد. تهران: کلکین، ۱۳۹۹.
18. سجادی، عبدالقیوم. جامعه شناسی افغانستان، قوم، مذهب و حکومت. قم: حوزه علمیه، ۱۳۹۸.
19. سریع‌القلم، محمود. "بازنگری در سیاست جمهوری اسلامی ایران". مجله اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره‌های ۱۶۳ و ۱۶۴، (۱۳۸۰): ۵۰–۶۰.
20. شاطریان، محسن و محمود گنجی‌پور. «تأثیر مهاجرت افغان‌ها بر شرایط اقتصادی-اجتماعی شهر کاشان.» مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شماره ۳ (۱۳۸۹): ۸۲–۱۰۳.
21. عبدلی، علی، حجت اله جهانی راد و بهرام مرادی. افغانستان پسا ۱۱ سپتامبر و امنیت جمهوری اسلامی ایران. تهران: اندیشکده صنایع نرم، اندیشکده روابط بین الملل۱۴۰۲.
22. عطوان، عبدالباری. القاعده التنظیم السری. ترجمه شهیدی، فرزان .تهران، مؤسسه اندیشه سازان نور۱۳۹۱.
23. علی آبادی، علیرضا. جامعه و فرهنگ افغانستان. بین المللی الهدی، ۱۳۹۵.
24. فروغی، محمود. خاطرات محمود فروغی. به کوشش حبیب لاجوردی. تهران: کتاب نادر، ۱۳۸۳. 25. لسترینج، گای. جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفانی. تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۹۳.
26. مارسدن، پیتر. طالبان: جنگ، مذهب و نظم نوین افغانستان. ترجمه رضا ضمیری. تهران: انتشارات اندیشه نو، ۱۳۸۴.
27. ماگنوی، دیه‌گو. پشت پرده افغانستان. تهران: انتشارات سروش، ۱۳۸۰.
28. مایل هروی، نجیب. تاریخ و زبان افغانستان .تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.۱۳۷۱چ2.
29. مشکینی، قدیر. استیلاء طالبان بر افغانستان و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره‌های ۱۳۳ و ۱۳۴. ۱۳۸۶.
30. ملازهی، پیرمحمد. بررسی مکاتب اسلامی در پاکستان. تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۵.
31. محتارف، احرار. تاریخ عمومی شهر بلخ در قرن وسطی.به اهتمام علیرضا خدا قلی پور. مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۸۱.
32. نامی، محمدحسن. جغرافیای کشور افغانستان. تهران: نشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷.
33. نفیسی، سعید. سرچشمه تصوف در ایران .فروغی ۱۳۴۳.
34. ورجاید، پرویز. "بحران دیپلماسی ایران و پیامدهای آن". مجله اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره‌های ۱۰۹ و ۱۱۰، (۱۳۸۰): ۱۱۰–۱۲۰.
35. هاشمی مقدم، امیر. «چرا افغانستان برای ایران مهم است؟» تهران: کتاب راهبرد. تابستان۱۴۰۰.
36. یونسیان، مجید. "تروریسم در بلوچستان". مجله سیاسی – نظامی، شماره ۲۸۰، (۱۳۸۰): ۲۶–۳۲.