بازتاب تحولات فرهنگ ایرانی – اسلامی در داده های تاریخ اجتماعی: مطالعه موردی احادیث مُسند الرضا (ع)
محورهای موضوعی : تاریخ مطالعات قرآن و حدیث در بومهای مختلفاعظم جوادی 1 , علیرضا اشتری تفرشی 2
1 - کارشناس ارشد رشته تاریخ تشیع، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی (ره)، تهران، ایران.
کلید واژه: مسند الرضا (ع), ایران, میدان گفتمانی, تاریخ اجتماعی.,
چکیده مقاله :
مسند الرضا (ع) مجموعه¬ای از احادیث امام رضا (ع) است که فارغ از اعتبارسنجی حدیثی، داده¬های ارزنده¬ای در باب تاریخ اجتماعی، به¬ویژه زندگی روزانه ایرانیان، مسلمانان و شیعیان در آن وجود دارد. این پژوهش با شیوه¬ای کتابخانه¬ای و روشی توصیفی – تحلیلی و با بهره¬گیری از رهیافت تاریخ اجتماعی به شناخت، استخراج و تحلیل داده¬های تاریخ اجتماعی شامل زندگی روزانه یعنی شادی و سوگواری، اوقات فراغت و سرگرمی، طبیعت¬گرایی و محیط زیست، بهداشت و آراستگی، پوشاک و خوراک در این در این اثر پرداخته و بر اساس چارچوب مفهومی میدان¬های گفتمانی بوردیو نشان داده است که رفتارهای فرهنگ ایرانی در دو قرن اولیه اسلامی به گستردگی در این اثر بازتاب داشته و بجز موارد انگشت¬شماری مانند شراب¬خواری، مصرف گوشت گراز، بازی¬هایی مانند شطرنج و نرد از سوی رفتارهای اسلامی محدود نشده و جز ارکان مشخصی مانند ترویج مناسک و مناسبت¬های مذهبی مانند اعیاد غدیر و عزاداری امام حسین (ع)، بر آن افزوده نشده است و به طور کلی، در سایر جنبه¬های فرهنگی و اجتماعی میان فرهنگ باستانی ایرانیان با فرهنگ تبلیغی دین اسلام یا دو میدان گفتمانی ایرانی و اسلامی هم¬خوانی و سازگاری وجود داشته است.
Musnad al-Riḍā (as) is a collection of hadiths of Imam Riḍā (as) which, apart from the validation of hadiths, contains valuable data about social history, especially the daily life of Iranians, Muslims and Shiites. This research with a library method and a descriptive-analytical method and using the social history approach to recognize, extract and analyze social history data including daily life, i.e. happiness and mourning, leisure and entertainment, naturalismand the environment, health and grooming, clothing and food in this work and based on the conceptual framework of Bourdieu's discourse fields. This research has shown that the behaviors of Iranian culture in the first two centuries of Islam were widely reflected in this work and except for the cases of a number such as drinking wine, consumption of pork meat, games such as chess and backgammon are not limited by Islamic behavior and are not limited by specific elements such as the promotion of rituals and religious occasions such as Ghadīr holidays and the mourning of Imam Hosein (as), and in general, in other cultural and social aspects, there has been harmony and compatibility between the ancient culture of Iranians and the preaching culture of the Islamic religion or the two fields of Iranian and Islamic discourse.
قرآن کریم
ابراهیمی، مختار و معمارزاده، پیمان (1396)، «اجتماعیات در فیروز شاهنامه»، مطالعات ادبیات عرفان و فلسفه، دوره سوم، شماره (1)، صص 144- 130.
ابنبابویه، محمد بن علی(بی تا)، عيون أخبار الرضا عليه السلام، تصحیح مهدی حسینی لاجوردی، جلد2، تهران، جهان.
ابن بابویه، محمدبن علی بابویه قمی (شیخ صدوق)، (1401ق)، الأمالی، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ اول.
ابن طاووس حلّی، سیدرضا علی بن موسی (1386ش)، الاقبال بالأعمال الحسنۀ، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، جلد1، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن¬قولویه، جعفربن محمد (1356ق)، کامل¬الزیارۀ، نجف: المطبعۀ المرتضویۀ، چاپ سوم.
ابن¬منظور، محمدبن ابراهیم (بیتا)، لسان¬العرب، تصحیح محمد عبدالوهاب و محمدصادق العبیدی، بیروت، دارالإحیاء التراث.
اسفندیاری، محمد (1385)، گرامی¬نامه استاد عطاردی، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم اسلامی.
اشتری¬تفرشی، علیرضا، گودینی، مهری، (1402)، «تحلیل پدیده گسترش مدارس در دمشق و حلب با تأکید بر دوره زنگیان؛ بر مبنای نظریه سرمایه بوردیو»، علم و تمدن در اسلام، سال چهارم، شماره 15، 33-55.
امین عاملی، سیدمحسن (1376)، سیره معصومان(ع)، ترجمه علی حجتی کرمانی، جلد5، تهران، سروش.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، مفاتیح الحیاه، تهران، مرکز بین المللی نشر اسراء.
اورنگ، مراد (1344)، «آیین درخت¬کاری در ایران باستان»، ارمغان، دوره 34، شماره 2، 64-69.
جنکینز، ریچارد، (1385)، پی¬یر بوردیو، ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران، نی.
حر عاملی، محمد بن حسن،(1416ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، جلد5، قم، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
حسنی کندسر، احمد (1390)، اجتماعیات در ادب فارسی با نگاهی به سیراندیشه و اعتقادات و اخلاقیات در ادب فارسی قرن ششم، نشریه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، شماره 224، صص63-86.
ذوالنوری، سید فرزاد و فرهاد پروانه (1397)، «طبقات اجتماعی ایران باستان (با تأکید بر عصر ساسانی)»، تاریخ¬نامه خوارزمی، ش23، صص21-39.
ربیع¬زاده، علی (1399)، «خوراک در ایران باستان»، رشد آموزش تاریخ، شماره 76، 9-13.
روحالامینی، محمود، (1368)، «بازتاب قشربندی اجتماعی در دیوان حافظ»، نامه علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، ج1، شماره 2، صص191-208.
روحالامینی، محمود، (1375)، اجتماعیات در ادب فارسی، دومین همایش ملی ایرانشناسی.
شروو، پ. اُ، پییر بریان و منصور شکی (پاییز 1381ش)، «طبقات اجتماعی در ایران باستان»، ترجمۀ منیژه اذکایی، نامۀ پارسی، ش26، صص17-42.
شویره، کریستیان، اولیویه، فونتن، (1385)، واژگان بوردیو، ترجمه مرتضی کتبی، تهران، نی.
طبرسی، فضل بن حسن، (1390)، زندگانی چهارده معصوم(ع)، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران، اسلامیۀ.
طبرسی، فضل بن حسن (1376)، مکارم الاخلاق، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
عطاردی خبوشانی، عزیزالله(1406)، مسند الام الرضا(ع)، مشهد، آستان قدس، چاپ اول.
علیئی، میثم، همتی ازندریانی، اسماعیل، ذال، محمدحسن، رایگانی، ابراهیم (1398)، «بررسی اهمیت و جایگاه هنر موسیقی در ایران باستان»، مطالعات باستانشناسی پارسه، شماره 8، صص 37-56.
غلامحسین¬زاده، غلامحسین و روحالامینی، محمود و قنبری، افسون (1389)، عوامل چشمزخم در شعر شاعران فارسی، روح شماره 1، صص 93 - 110.
فقه الرضا، (1364)، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزهی علمیه.
فکوهی، ناصر، (1385)، «پیر بوردیو: پرسمان دانش و روشنگری»، مجله علوم اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)، شماره 5، صص 141-161.
فهری، سیداحمد، پرواز در ملکوت (مشتمل برآداب الصلاه امام خمینی)، قم، دارالکتاب،1363، چاپ دوم.
کرمی¬چمه، یوسف (1393)، «بازشناسی چوگان؛ بازی بومی ایرانی»، فرهنگ مردم ایران، شماره 36، 55-77.
کلینی، محمدبن یعقوب (بیتا)، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، اسلامیه، چاپ اول
گرابار، اولگ، (1379)، شکل¬گیری هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر محمدتقی (1375)، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیۀ.
مسعودی، علی بن الحسین (بیتا)، مروج الذَّهب، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالمعرفۀ.
مفضل بن عمر، حجفی کوفی (بیتا)، مفاتیح الحیاه، تهران: مرکز بینالمللی نشر اسراء.
منتشری، مهران و محمدی، شب¬بو، (1395)، «بازنمایی پوشاک دوره ساسانی بر اساس مقایسه تطبیقی نقوش برجسته و ظروف»، شباک، شماره 11 و 12، 55-65.
موسی¬پور، ابراهیم، بیاتلو، حسین (1389)، «تاریخ اجتماعی، دانش، روش، آموزش»، پژوهشنامهی تاریخ تمدن اسلامی، شماره 1، صص 139- 121.
نجفی، شمس¬الدین (1385)، «گاهنبارها؛ جشن¬های دینی ایران باستان»، مطالعات ایرانی، شماره 9، 259-270.
هاشمی شاهرودی، محمود( 1382ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام).
یوسفیان، محمدجواد. (1377)، اجتماعیات در ادبیات: مباحثی اجتماعی در اشعار فردوسی و بهار، شماره ششم، دوره¬ی دوم، صص 93-108.
Bourdieu, Pierre, and Passeron, Jean-Claude, (1997), Reproduction in Education, Society and Culture, translated by Richard Nice, London, Sage Publications.
Bourdieu, Pierre, (1986), ‘The forms of capital’ In: Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, Edited by Richardson, J., Westport, CT: Greenwood: 241–58.
Tzanakis, Michael, (2011), ‘Bourdieu`s Social Reproduction Thesis and the Role of Cultural Capital in Equcational Attainment: A Critical Review of Key Emperial Studies’, in Educate, Vol. 11, No. 1, 76-90.