مقایسه داستانهای سوره مریم با رویکرد روایت شناسی تاریخی
محورهای موضوعی : تاریخ قرآن
کلید واژه: قصص قرآن, آستانگی, نقد ادبی, انگارۀ «, عهد», در قرآن, داستانهای قرآن,
چکیده مقاله :
چکیده مطالعۀ مضامینِ داستان، شیوه‌های داستان‌گویی و اهداف و فوائد هر یک یا هر چه از این قبیل، از دیرباز در علوم ادبی مهم تلقی می‌شده است. خاصّه، عالمان نقد ادبی کوششهای فراوانی بدین منظور کرده‌اند. روایت‌شناسی همچون یکی از گرایشها در نقد ادبی، رویکردی نوین برای تحلیل فرم داستانها ست. از آنجا که یکی از شیوه‌های قرآن برای بیان معارف، داستان‌‌پردازی است، مطالعۀ حاضر با هدف کاربرد رویکرد روایت‌شناسی برای نقد ادبی متن قرآن کریم شکل گرفته است. بنا داریم در آن با بررسی چهار داستان مذکور در سورۀ مریم ـــ داستان زکریا، مریم، ابراهیم و موسی (ع) ـــ با رویکرد روایت‌شناسانه نقاط اشتراک و افتراق داستانها، عناصر روایت در آنها، و الگوی روایتگری در هر یک را بازشناسیم. حاصل چنین خوانشی از داستانهای مذکور، مشاهدۀ اشتراکاتی در زندگی این برگزیدگان است: رویارویی با دشواریهای متعدد و پایداری در برابر آنها، فریادرسی خداوند و جوشش رحمت الاهی در نقطۀ اوج مشکلات، نفی خویش و انتساب نعمت به خدا، و سرانجام، قرارگرفتن در حلقه نعمت‌یافتگان و دست‌یابی به نعمتهایی مشابه. شرایط متفاوت هر شخصیت، نوع رویارویی با مشکلات و نعمتی که به هر کدام عطا می‌شود هم از نقاط افتراق این قصص به شمار می‌رود. .
منابع
علاوه بر قرآن کریم؛
آسابرگر، آرتور، روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمۀ حمیدرضا لیراوی، تهران، سروش، 1380ش.
ارسطو، فن شعر، ترجمۀ محمد حسین زرین کوب، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1335ش.
ابن عربی، محیی‌الدین محمد بن علی، التفسیر، به کوشش سمیر مصطفی رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
ابن عطیۀ اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز، به کوشش عبد السلام عبد الشافی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز، 1372ش.
اسکولز، رابرت، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانۀ طاهری، تهران، آگاه، 1379ش.
اسلیی، مارتین، دنیای درام: نشانه‌شناسی عناصر نمایشی در سینما، تلویزیون، تئاتر، تهران، بنیاد سینمایی فارابی، 1375ش.
بستانی، محمود، پژوهشی در جلوه‌های هنری داستانهای قرآن، ترجمۀ موسی دانش، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس، 1376ش.
پراپ، ولادیمیر، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، توس، 1368ش.
پروینی، خلیل، تحلیل عناصر ادبی و هنری داستانهای قرآن، تهران، فرهنگ گستر، 1379ش.
پورخالقی چترودی، مهدخت، فرهنگ قصه‌های پیامبران، مشهد، آستان قدس، 1371ش.
تودوروف، تزوتان، نظریۀ ادبی، ترجمۀ عاطفۀ طاهایی، تهران، اختران، 1385ش.
تولان، مایکل، درآمدی نقادانه ـ زبان‌شناختی بر روایت، ترجمۀ ابوالفضل حرّی و زهرۀ رهیده، تهران، بنیاد سینمایی فارابی، 1383ش.
حاج بابایی، محمد رضا و نیکخواه منفرد، محمد، «تحلیل ساختار روایت اصحاب کهف در قرآن کریم»، پژوهشنامۀ معارف قرآنی، سال سوم، شم 19، زمستان 1391ش.
حری، ابوالفضل، «احسن القصص، رویکرد روایت‌شناختی به قصص قرآنی»، نقد ادبی، شماره2، تابستان 1387ش.
حسینی، محمد، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، تهران، ققنوس، 1384ش.
خدیش، پگاه، ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1387ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش ندیم مرعشلی، قاهره، دار الکاتب العربی، 1392ق/ 1972م.
زرین کوب، عبدالحسین، نقد ادبی، تهران، امیر کبیر، 1373ش.
سعدی، عبدالرحمان بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن، به کوشش عبد الرحمان بن معلا لویحق، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1420ق/ 2000م.
شمیسا، سیروس، نقد ادبی، تهران، فردوس، 1378ش.
صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1365ش.
صادقی، اسماعیل و صفری، جهانگیر و آقاخانی، محمود، «بررسی ساختار روایت در داستان حضرت ایوب (ع)»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، سال اول، شم 4، تابستان 1392ش.
صفیئی، کامبیز، «کاربرد تحلیل ساختاری روایت: تحلیل روایی نمایشنامه بانوی سالخورده»، ادبیات تطبیقی، سال سوم، شم 11، پاییز 1388ش.
طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعۀ مدرسین، 1417ش.
عهد جدید، ترجمۀ فارسی از روی اصل عبری، لندن، بریتیش بایبل سوسایتی، 1925م.
غلامرضا، علی اصغر، «ساختار روایت در قصه‌های قرآن مجید»، فصلنامه پژوهشهای ارتباطی، شم 64، زمستان 1389ش.
قاضی، وداد و میر، مستنصر، «ادبیات و قرآن»، ترجمۀ نصرت نیل ساز، آینۀ پژوهش، شم 112، مهر و آبان 1387ش.
قربانی، خاور و گورک، کیوان، «بررسی و نقد خویشکاریهای قهرمان در نظریۀ ریخت‌شناسی پراپ»، متن پژوهی ادبی، شم 50، زمستان 1390ش.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن، لطائف الإشارات، به کوشش ابراهیم بسیونی، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
مارتین، والاس، نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران، هرمس، 1382ش.
مرتاض، عبدالملک، فی نظریة الروایة: بحث فی تقنیات السرد، کویت، المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب، 1419ق/ 1998م.
مطیع، مهدی، پیوستگی معنای آیات در سور قرآن کریم و راههای مطالعۀ آن، پایان نامۀ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الاهیات و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، 1379ش.
معرفت، محمد هادی، قصه در قرآن، ترجمۀ حسن خرقانی، قم، تمهید،1387ش.
معموری، علی، تحلیل ساختار روایت در قرآن، تهران، نگاه معاصر، 1392ش.
مکاریک، ایرنا، دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، آگاه، 1384ش.
ملا حویش آل غازی، عبد القادر، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقی، 1382ق.
ملبوبی، محمد تقی، تحلیلی نو از قصص قرآن، تهران، امیر کبیر، 1376ش.
میبدی، احمد بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، به کوشش علی اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، 1371ش.
نصیحت، ناهید و پراندوجی، نعیمه، «ریخت‌شناسی داستان حضرت سلیمان (ع) در قرآن»، مطالعات قرآنی، شم 6، تابستان 1390ش.
یوسف زاده، غلامرضا، درآمدی بر روایت دینی در سینما و داستان، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، 1390ش.
یوسفی نکو، عبدالمجید، «ریخت‌شناسی داستان پیامبران در تفسیر طبری و سورآبادی»، کاوش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شم 21، پاییز و زمستان 1389ش.
Turner, Victor, The Ritual Process, Ithaca, Cornell University Press,
_||_