اثربخشی موسیقی¬درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم
محورهای موضوعی : روان کاوی، روان پویشی، روان شناسی شناختی و بهداشت روان
1 - دانشجوی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد واحد کاشمر
2 - دکترا تخصصی مشاوره، مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان و غیر انتفاعی
کلید واژه: موسیقی¬درمانی, رفتارهای سازشی, احساس تنهایی, اوتیسم.,
چکیده مقاله :
موسیقی درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی شناخته می شود که از ویژگی های ذاتی موسیقی برای بهبود رفتارهای اجتماعی و ارتقای سلامت روح و جسم استفاده میشود. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی موسیقیدرمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی است و با توجه به ماهیت و اهداف در زمره پژوهشهای آزمایشی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون است. جامعه مورد نظر شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مراجعهکننده به مرکز اوتیسم آوا شهر مشهد میباشد. برای انتخاب نمونه 30 نفر به صورت نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه گواه (15 نفر) قرار گرفتند. افراد گروه آزمایش، جلسات آموزشی؛ آموزش موسیقی درمانی را هفتهای یک بار، توسط محقق دریافت کردند. بعد پایان جلسات از دو گروه آزمایش و گواه پس آزمون به عمل آمد. ابزار اندازهگیری در این پژوهش شامل: پرسشنامه رفتار سازشی وایلنلند (1999)، پرسشنامه احساس تنهایی آشر و همکاران (1984) و پروتکل آموزشی موسیقیدرمانی خانجانی و خاکنژاد (1395) و پژوهش ذبیحی، اسدزاده و حسین مردی (1394) میباشد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از تحلیل کوواریانس تک متغیره و چند متغیره استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان داد موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
Music therapy is known as a therapeutic approach that uses the inherent characteristics of music to improve social behaviors and improve mental and physical health. The purpose of this research is to investigate the effectiveness of music therapy on the adaptive behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder. The method of the present research is practical in terms of its purpose, and according to its nature and objectives, it is among experimental researches of semi-experimental type with pre-test-post-test design. The target population includes all children with autism spectrum disorder, referred to Ava Autism Center in Mashhad. To select the sample, 30 people were selected by purposeful sampling and were randomly divided into two experimental groups (15 people) and control group (15 people). test group people, training sessions; They received music therapy training once a week by the researcher. After the end of the sessions, there were two test groups and a post-test test. The measurement tools in this research include: Weilenland Compromising Behavior Questionnaire (1999), Asher et al.'s Loneliness Questionnaire (1984) and Khanjani and Khak-Najad's Music Therapy Educational Protocol (2015) and Zabihi, Asadzadeh and Hossein Mardi's research (2014). ) is Univariate and multivariate covariance analysis were used to analyze the data. The findings of the research showed that music therapy is effective on the compromising behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder.
ابوذری، حسین؛ رشیدپور، پروانه و فتحی¬نژاد، ریحانه (1397). تأثیر موسیقی درمانی بر کاهش درد و استرس و احساس تنهایی سالمندان شهر یزد. دومین کنفرانس بین¬المللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.
ارجمندنیا، علی¬اکبری؛ عباسی، فرشته؛ دادور، الناز؛ جعفری، فاطمه و سلیمانی، شهرام (1400). تاثیر موسیقی¬درمانی مبتنی¬بر فعالیت¬های ریتمیک بر ادراک دیداری حرکتی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. نشریه پرستاری کودکان، (2) 8، 32-24.
تقوایی¬یزدی، مریم (1399). بررسی رابطه شیوه¬های فرزندپروری با احساس تنهایی و اختلالات رفتاری درون¬نمود و برون نمود والدین-دانش¬آموزان. فصلنامه علمی روانشناسی تربیتی، (11)4، 54-38.
آقایی¬نژاد، جان بابا، کریمی، محمد و فرامرزی، سالار (1392). تأثیر یک دوره فعالیت منظم ورزشی بر بهبود رفتار سازشی دانش¬آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر. رشد و یادگیری حرکتی ورزشی، (6) 4، 529-511.
آهی؛ محدثه (1395). موسیقی و احساس از دیدگاه نظریه¬های تجلی، احساس و تحریک. پژوهش¬های علوم انسانی نقش جهان، (8)1، 50-39.
بهرامی¬فر، پدرام (1401). اثربخشی موسیقی درمانی بر کاهش احساس تنهایی و بازداری هیجانی بیماران دارای اختلال افسردگی شهر تهران. فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، (1) 8، 69-53.
جوكار، بهرام؛ سليمي، عظیمه (1390). ویژگی¬های روان¬سنجی فرم كوتاه مقياس احساس تنهايي اجتماعي و عاطفي بزرگسالان. مجله علوم رفتاری، (2) 6، 318-310.
حسین¬خانزاده، عباسعلی؛ ایمن¬خواه، فهیمه (1395). نقش ترکیبی موسیقی به همراه بازی در تحول اجتماعی، جسمی و رفتاری کودکان با اختلال طیف اوتیسم. تعلیم و تربیت استثنایی، (4) 16، 47- 59.
حقیقی¬آزاد، فرناز (1398). نقش موسیقی درمانی بر ارتباط موثر، افسردگی، احساس تنهایی و اضطراب مددجویان مرکزتوانبخشی معلولین و سالمندان سردهای سراب. سومین کنفرانس بین المللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.
خانجانی، زینب؛ خاک¬نژاد، زهرا (1395). تأثیر موسیقی¬درمانی غیرفعال بر نشانه¬ها نارسایی ارتباطی و تعامل اجتماعی کودکان مبتلا به طیف اوتیسم. فصلنامه سلامت روانی کودک، (5) 3، 79-58.
خوش¬کنش، ابوالقاسم؛ فلاح زاده، هاجر؛ انجم شعاع، بهاره و قنبری، سعید (1395). ویژگی¬های روان¬سنجی نسخه فارسی مقیاس احساس تنهایی کودک در دختران دبستانی شهر کرمان. مجله روانپزشکی و روانشناسی.
ذبیحی، رزیتا؛ اسدزاده، حسن و حسین¬مردی، نرگس (1394).تأثیر شنیدن موسیقی (ریتمیک و ملودیک) بر توجه و تمرکز دیداری، شنیداری و مهارت¬های اجتماعی کودکان پیش¬دبستانی. فصلنامه مشاوره و روان¬درمانی، (14) 4، 72-52.
شیبانی تذرجی، فاطمه؛ پاکدامن، شهلا (1389). تأثیر موسیقی¬درمانی، خاطره¬گویی و انجام فعالیت¬های دلخواه بر کاهش احساس تنهایی سالمندان. فصلنامه روانشناسی کاربردی، (3) 4، 78-60.
فرهنگي، علي اكبر (1402 ). ارتباطات انساني. تهران: موسسه خدمات فرهنگي رسا.
گنجی، مهدی؛ گنجی، حمزه. (1401). راهنمای کامل تغییرات و نکات ضروری DSM-V. تهران: نشر ساوالان.
مهرجو، پروانه (1390). نگاهی به تفاوت بازی کودکان عادی و استثنایی. فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی، (8) 3 ، 55-48.
America Psychiatric Association. (2014). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Seyed Mohammadi Y. (Persian translator). Fifth edition. Tehran, mental publication
Atencia-Dona L. Mateos-Moreno D, (2013). Effect of combine ance/movement and music therapy on young adults diagnosed with servere autism. Arts sychother. ;40(5):465-72.
Cooper, B., & Widdows, N. (2004). Knowing yourself knowing others: Activities that teach social skills (p. vi) Norwalic, CT: Instant Heip Press
Delavar, a (2014). Applied probability and statistics in psychology and educational sciences. Tehran: roshd.
Draper EA. (2020). Teaching Students with Autism Spectrum Disorder: Strategies for the Music Classroom. General Music Today. ;33(2):87-9.
Durrani, H. (2014). Facilitating Attachment in Children With Autism Through Art Therapy: A Case Study. Journal of Psychotherapy Integratio American Psychological Association. 24(2): 99 –108.
Elhageen, A. A. M. (2008). Effect of interaction between parental treatment styles and peer relations in classroom on the feelings of loneliness among Deaf Children in egyptianschools. Doctoralthesis.Eberhar d – Karls-university.
Hackett S, Morison CJ, Pullen C. (2013). Aretrospective practice based Evaluation of music therapy: A singlecase study of a four–year–old girl With Rett syndrome–Rebecca’s story. Arts Psychother. 40: 473-477.
Heinrich, L. M., & Gullonca. E. (2016). The effects of maternal depression children: clinical psychology Review .10.329-335.
Heward, W. (2018). Adaptive behavior. Exeptional children. Wiki Answers. Publication.
Jaschke. A.C. (2019). Music therapy on impulsivity and visual motor perception in children with autism spectrum disorder. Vision Research. 17 (4): 102-119.
Kidd, S. A. (2004). The walls were closing in, and we were trapped: A qualitative analysis of street youth suicide. Youth Society, 36 (1), 30-55.
Kim, O., Byeon, Y. S., & Kim, J. H. (2011). Loneliness, Depression and Health Status of the Institutionalized Elderly in Korea and Japan. Journal of Asian Nursing Research, 3, 63-70.
Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.
Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.
Lundqvist, L.-O., Andersson, G., & Viding, J. (2009). Effects of vibroacoustic music on challenging behaviors in individuals with autism and developmental disabilities. Research in Autism Spectrum Disorders, 3(2), 390–400.
Martinez, C. K., & Betz, A. M. (2013). Response interruption and redirection: Current research trends and clinical application. Journal of Applied Behavior Analysis, 46 (2), 549-554.
Pater, M., Spreenb, M,. & van Yperen, T. (2022). Music therapy for children on the autism spectrum: Improved social interaction observed by multiple informants across different social contexts. NORDIC JOURNAL OF MUSIC THERAPY, VOL. 32, NO. 1, 29-47.
Peplau, L. A. & Perlman, D. (2016). Perspective on loneliness. In L. Peplau & D. Perlman (Eds.), Loneliness (pp. 1-18). New York: John Wiley & Sons.
Richman, S. (2017). Raising a Child with Autism. London: Jessica Kingsley.
Schweizer, C. (2020). Art Therapy for Children Diagnosed with Autism Spectrum Disorders: Development and First Evaluation of a Treatment Programme. University of Groningen.
Schweizera, C., Knorthb, E.J., van, A., Yperenb, T.A., & Spreena, M. (2019). Evaluation of ‘Images of Self,’ an art therapy program for children diagnosed with autism spectrum disorders (ASD). Children and Youth Services Review, 116(4): 1 – 10.
Simpson K, Keen D, Lamp J. (2013). The use of music to engage children with autism in a receptive labeling task. Orginal research article. Research In autism spectrum disorders. 7: 1489-1496.
Williams, D. L., Mazefsky, C. A., Walker, J. D., Minshew, N. J., & Goldstein, G. (2014). Associations between conceptual reasoning, problem solving, and adaptive ability in high-functioning autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(11), 2908-2920
فصلنامه روانشناسی تحلیلی - شناختی سال شانزدهم شماره شصت، بهار 1404 صص:16-1
|
Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy Vol. 16/Issue 60/spring 2025 PP:1-16
|
اثربخشی موسیقیدرمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم
The effectiveness of music therapy on compromise behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder
Sajjad Alavi (author in charge) Master's student of Clinical Psychology, Azad University, Kashmir branch. Email: sajadalavi@gmail.com Javad Vakili, Specialized doctorate in counseling, guest lecturer at Farhangian University and non-profit. Abstract Aim:Music therapy is known as a therapeutic approach that uses the inherent characteristics of music to improve social behaviors and improve mental and physical health. The purpose of this research is to investigate the effectiveness of music therapy on the adaptive behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder. Method:The method of the present research is practical in terms of its purpose, and according to its nature and objectives, it is among experimental researches of semi-experimental type with pre-test-post-test design. The target population includes all children with autism spectrum disorder, referred to Ava Autism Center in Mashhad. To select the sample, 30 people were selected by purposeful sampling and were randomly divided into two experimental groups (15 people) and control group (15 people). test group people, training sessions; They received music therapy training once a week by the researcher. After the end of the sessions, there were two test groups and a post-test test. The measurement tools in this research include: Weilenland Compromising Behavior Questionnaire (1999), Asher et al.'s Loneliness Questionnaire (1984) and Khanjani and Khak-Najad's Music Therapy Educational Protocol (2015) and Zabihi, Asadzadeh and Hossein Mardi's research (2014). ) is Univariate and multivariate covariance analysis were used to analyze the data. Result:The findings of the research showed that music therapy is effective on the compromising behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder.conclusion: the music therapy in the therapeutic procedures of child autism is recommended. Key words: music-therapy, compromise behaviors, loneliness, autism. |
| سجاد علوی (نویسنده مسئول)،دانشجوی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد واحد کاشمر sajadalavi1000@gmail.com Email: جواد وکیلی، دکترا تخصصی مشاوره، مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان و غیر انتفاعی. Javad_vakili63@yahoo.com Email چکیده هدف: موسیقی درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی شناخته می شود که از ویژگی های ذاتی موسیقی برای بهبود رفتارهای اجتماعی و ارتقای سلامت روح و جسم استفاده میشود. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی موسیقیدرمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است.روش: روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی است و با توجه به ماهیت و اهداف در زمره پژوهشهای آزمایشی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون است. جامعه مورد نظر شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مراجعهکننده به مرکز اوتیسم آوا شهر مشهد میباشد. برای انتخاب نمونه 30 نفر به صورت نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه گواه (15 نفر) قرار گرفتند. افراد گروه آزمایش، جلسات آموزشی؛ آموزش موسیقی درمانی را هفتهای یک بار، توسط محقق دریافت کردند. بعد پایان جلسات از دو گروه آزمایش و گواه پس آزمون به عمل آمد. ابزار اندازهگیری در این پژوهش شامل: پرسشنامه رفتار سازشی وایلنلند (1999)، پرسشنامه احساس تنهایی آشر و همکاران (1984) و پروتکل آموزشی موسیقیدرمانی خانجانی و خاکنژاد (1395) و پژوهش ذبیحی، اسدزاده و حسین مردی (1394) میباشد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از تحلیل کوواریانس تک متغیره و چند متغیره استفاده شده است. یافته ها:یافتههای پژوهش نشان داد موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.نتیجه گیری: استفاده از موسیقی درمانی در رویه های درمانی کودکان طیف اوتیسم پیشنهاد می شود کلید واژگان: موسیقیدرمانی، رفتارهای سازشی، احساس تنهایی، اوتیسم. تاریخ ارسال : 18/06/1402 تاریخ پذیرش : 05/07/1403 مقدمه
|
اختلالات طیف اوتیسم1 گروه اختلالات عصبی رشدی است که در معیارهای تشخیصی مرتبط به کمبود در ارتباطات و اجتماعی شدن و علاقه محدود و رفتارهای تکراری همپوشی دارند (گنجی و گنجی، 1401). اوتیسم اختلال رشدی مغز به شمار می‌رود كه به وسيله نقص در رفتارهای اجتماعي و ارتباطات، رفتارهاي تكراري و محدود، مشخص مي‌گردد. علت اصلی این اختلال ناشناخته است و وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و تحصیلات والدین نقشی در بروز اتیسم ندارد (ریچمن2، 2017). اوتیسم یک اختلال عصبی – روانشناختی است که ارتباط فرد را با دنیای خارج قطع کرده و توانایی فرد را درجهت برقراری ارتباط با دیگران سلب میکند. به نظر میرسد مبتلایان در دنیای خودشان به سر می‌برند و تا کنون پزشکان نتوانستهاند بطور دقیق علت آن را درک کنند (کوئگل3 و کوئگل، 2017).
یکی از عواملی که بر مهارت های اجتماعی و ارتباطی کودکان با اختلال طیف اوتیسم تاثیر میگذارد و مهمترین عامل موفقیت در چالشهای اجتماعی محسوب میشود رفتار سازشی است (ویلیامز4 و همکاران، 2014). رفتار سازشی درجهاي از رفتار مؤثر و سودمند است كه فرد را به حد استانداردهاي خودكفايي و مسئوليت اجتماعی گروهي و فرهنگي سني خود برساند. رفتار سازشي برحسب سن فرد، انتظارات فرهنگي و تقاضاهای محيطي تغيير میكند (هیووارد5، 2018). رفتار سازشي به اين معناست كه افراد تا چه اندازه با انتظارات عمومي زندگی به گونهاي اثربخش مقابله میكنند و تا چه اندازه به معيارهای استقلال شخصي كه به مقتضاي گروه سني خاص، زمينه اجتماعی- فرهنگي و محيط اجتماعي خاص از آنان انتظار ميرود دست میيابند (آلبرت و پتیتپاس6، 2008؛ به نقل از آقایی نژاد، فرامرزی و کریمی، 1392).
یکی از عوامل دیگری که نقش معناداری در بروز مشکلات رفتاری کودکان دارد، بالا بودن احساس تنهایی آنها میباشد (تقوایییزدی، 1399). پژوهش هنریچ و گالونی7 (2016) نشان داد که احساس تنهایی، سازگاری کودکان مبتلا به اتیسم را کاهش میدهد و رفتارهای ضداجتماعی را در دانشآموزان افزایش میدهد. براي بسیاري از کودکان تنهایی ناشی از مشکلات مربوط به مدرسه، دوستان و همسالان، و خانواده میتواند به مشکلات جدي تري نظیر افسردگی، ایده خودکشی و خشونت منجر شود (فرهنگی، 1402). احساس تنهایی تجربه فردي ناخوشایند، منفی و عذابآور، سخت، وحشتناک و دردناکی است که سبب ایجاد احساس بیحوصلگی، بی فایده بودن، ناامیدي، افسردگی، اضطراب و تیره و تار دیدن دنیا میگردد (کیم، بایئون و کیم8، 2011). صاحبنظران معتقدند درمان موفقیتآمیز احساس تنهایی ممکن است خطر عوارض جدي همچون افسردگی را کاهش دهد. افزایش تماسهاي اجتماعی نیز میتواند سبب ارتقاء سلامت افراد گردد (پپلائو و پرلمان9، 2016).
جهت کاهش احساس تنهایی و افزایش رفتارهای سازشی در کودکان مبتلا به اوتیسم، آموزشهای کاربردی و متفاوتی وجود دارد (ارجمندنیا و همکاران، 1400) که یکی از رویکردهای مؤثر در درمان کودکان اوتیسم، بازی درمانی است (مهرجو، 1390). مداخلههای مربوط به بازی در کودکان اوتیسم باعث تغییر رفتارهای چالشی آنها میشود و پیامد آن متوقف شدن رفتارهای چالشی و تغییر جهت آن به سوی رفتارهای دیگر است (مارتینز و بتز10، 2013). از جمله رویکردهای درمانی دیگر مورد استفاده برای کودکان اوتیسم، هنردرمانی است. بر اساس پژوهش های کوپر و ویداس11 (2004) با توجه به اینکه کودکان اتیستیک دارای توانمندی های دیداری و تفکر عینی هستند، هنردرمانی برای آنها درمان مناسبی بوده و به عنوان مؤلفهای از آموزش مهارتهای اجتماعی میتواند تمایل این کودکان را برای مشارکت در تعاملات اجتماعی افزایش دهد (شواتزر12 ، 2020). هنردرمانی روشی را برای حل مسائل به شیوه دیداری فراهم کرده و موجب میشود این کودکان با استفاده از روشی غیر تهدید کننده وارد تعامل با دیگران شوند (دورانی13، 2014). همچنین میزان برونریزی و پرخاشگری کودکان اتیستیک را کاهش میدهد، چرا که به آنان وسیلهای قابل پذیرش برای تخلیه خشم و پرخاشگری ارائه داده و وی را قادر به توانایی خود آرامسازی میکند (شواتزر و همکاران، 2019). در اختلالهای طیف اوتیسم کودکان با کمبودهای مداوم در ارتباط اجتماعی و تعامل اجتماعی در موقعیبت های متعدد از جمله کمبودهایی در عمل متقابل اجتماعی مواجه هستند. این کودکان دارای مشکلات قابل ملاحظهای در مهارتهایی مانند برقرار کردن رابطه، حفظ کردن و درک کردن روابط هستند. تشخیص اختلال طیف اوتیسم علاوه بر کمبودهای ارتباط اجتماعی، به وجود الگوهای رفتار، تمایلات یا فعالیت های محدود و تکراری نیاز دارد. چون نشانهها در اثر تحول تغییر میکنند و امکان دارد مکانیزمهای جبرانی آن ا را بپوشانند، ملاکهای تشخیصی میتوانند بر اساس اطلاعات گذشته فرد نیز مورد توجه قرار گیرد، هر چنبد کبه جلوه بالینی کنونی باید اختلال قابل ملاحظهای را ایجاد کند. در سالهای اخیر، فراوانی گزارش شده برای اختلال طیف اوتیسم در بیشتر کشورها به 9 درصد جمعیت رسیده است و برآوردها در نمونههای کودک و . بزرگسال مشابه هستند (انجمن روانشناسی آمریکا، 2014).
یکی دیگر از روشهای مداخلهای مؤثر برای سلامت کودکان، موسیقی درمانی است (ارجمندنیا و همکاران، 1400) فعالیتهای موسیقی میتوانند به عنوان تقویتکننده در ایجاد پاسخهای متقابل و آگاهانه کودکان طیف اتیسم مانند تکلم، افزایش مهارتهای اجتماعی و ارتباطی، ایجاد پاسخهای شفاهی، افزایش تماس چشمی، رشد آگاهیهای محیطی و رفتارهای محیطی و رفتارهای مناسب اجتماعی به کار گرفته شود. در این شکل از حرکات، اغلب تواناییهای ادراکی- حرکتی مانند تعادل، هماهنگی، درک روابط فضایی و زمانی و جهتیابی کل و یا بخشهای مختلف بدن به طور فعال درگیر میشود (دراپر14، 2020). از طرف دیگر؛ تاثیر فعالیتهای مرتبط با موسیقی بر عملکردهای روانشناختی و رفتاری کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم تأیید شده است (ارجمندنیا و همکاران، 1400).
بررسی پژوهشهای مرتبط از جمله پژوهش؛ بهرامیفر (1401) تحت عنوان« اثربخشی موسیقی درمانی بر کاهش احساس تنهایی و بازداری هیجانی بیماران دارای اختلال افسردگی شهر تهران»، حقیقیآزاد (1398) «نقش موسیقی درمانی بر ارتباط مؤثر، افسردگی، احساس تنهایی و اضطراب مددجویان مرکز توانبخشی معلولین و سالمندان سراب»، شیبانی تذرجی و پاکدامن (1389) «تأثیر موسیقیدرمانی، خاطرهگویی و انجام فعالیتهای دلخواه بر کاهش احساس تنهایی سالمندان»، شیبانی تذرجی و همکاران (1398) «تأثیر موسیقیدرمانی بر میزان افسردگی و احساس تنهایی سالمندان»، ابوذری و همکاران (1397) « تأثیر موسیقی درمانی بر کاهش درد و استرس و احساس تنهایی سالمندان شهر یزد»، خانجانی و خاکنژاد (1395) «تأثیر موسیقیدرمانی غیر فعال بر نشانهها، نارسایی ارتباطی و تعامل اجتماعی کودکان مبتلا به طیف اوتیسم»، حسینخانزاده و ایمنخواه (1395)، «نقش ترکیبی موسیقی به همراه بازی در تحول اجتماعی، جسمی و رفتاری کودکان با اختلال طیف اوتیسم» نشان میدهد بیشتر پژوهشهای انجام شده تأثیر موسیقیدرمانی بر احساس تنهایی را مورد بررسی قرار دادند و تأثیر موسیقیدرمانی بر رفتارهای سازشی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر؛ تأثیر موسیقیدرمانی بر گروه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم شاید به دلیل شرایط خاص آنان کمتر مورد توجه بوده است، لذا؛ وجود خلأهای ذکر شده زمینه پژوهش حاضر رافراهم نموده است. همچنین با توجه به اهمیت سلامت کودکان مبتلا به اوتیسم و نقش رفتارهای سازشی بر سلامت آنان و لزوم مداخله در این زمینه و نبود پژوهشی منسجم، جامع و کاربردی در خصوص موضوع، محقق در این پژوهش با این سؤال روبروست؛ آیا موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تأثیر دارد؟
روش
روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی است و با توجه به ماهیت و اهداف در زمره پژوهشهای آزمایشی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مراجعهکننده به مرکز اوتیسم آوا شهر مشهد میباشد. به عقیده دلاور (2014) در روش نیمه آزمایشی حداقل هر کدام از گروههای مداخله و کنترل میتواند 15 نفر در نظر گرفته شود. لذا؛ برای انتخاب نمونه 30 نفر به صورت نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه گواه (15 نفر) قرار گرفتند. افراد گروه آزمایش، جلسات آموزشی؛ آموزش موسیقی درمانی را هفتهای یک بار، توسط محقق دریافت کردند. بعد پایان جلسات از دو گروه آزمایش و گواه پس آزمون به عمل آمد. بعد از پایان کار پژوهشی بر اساس اصول اخلاقی گروه گواه نیز میتوانند در چنین پژوهشی شرکت کنند. گردآوري اطلاعات با استفاده از پرسشنامههایی كه در اختيار افراد مورد مطالعه قرار گرفت، به دست آمد.
الف) پرسشنامه رفتار سازشی
پرسشنامه رفتار سازشی وایلنلند (1999) که دارای 8 زمینه خودیاری عمومی، خودیاری در خوردن، خودیاری در پوشیدن، خودرهبری، مشغولیات، جابه جایی، ارتباط و اجتماعی شدن است، در سال 2000 توسط دال روی 620 مرد و زن در هر یک از گروههای سنی (تولد تا 30 سالگی) هنجاریابی شده است و ضریب پایایی آن 92/0 گزارش شده است. این مقیاس 117 سوال دارد که نمرههای 0 ، 5/0 یا 1 را به خود اختصاص میدهند. توکلی (1379) این مقیاس را در ایران در مقاطع سنی تولد تا 18 سالگی و 11 ماهگی هنجاریابی کردند. 1650 آزمودنی بهنجار در 15 گروه سنی در مناطق شهری و روستایی استانهای فارس، خراسان، زنجان، کهکیلویه و بویراحمد و شهر تهران مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور بررسی روایی آن، این مقیاس بر روی 130 فرد کم توان ذهنی به کار برده شد. افزون بر آن برای تعیین پایایی مقیاس به شیوه بازآزمایی بر روی 170 نفر از پدران و مادران آزمودنیها اجرا گردید. یافتههای این پژوهش نشان داد که مادههای مقیاس در مورد جامعه ایرانی از پایایی و روایی رضایت بخش برخوردار است (به نقل از آقایی نژاد و همکاران، 1392). لازم به ذکر است پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر با استفاده از آلفای کرونباخ، 78/0 محاسبه شد.
ب) پرسشنامه احساس تنهایی
براي سنجش احساس تنهایی از پرسشنامه آشر و همکاران (1984) استفاده گردید. این مقیاس جهت سنجش احساس تنهایی و نارضایتی اجتماعی در دوران کودکی و نوجوانی ارائه شده و 24 پرسش و مقیاس پنج درجهای از 1 (اصلاً در مورد من درست نیست) تا 5 (کاملاً در مورد من درست است) میباشد. در این مقیاس تعداد 8 پرسش به این دلیل که پاسخگو با احساس راحتی و آرامش بیشتري، نگرشهاي خود را درباره موضوعات بیان کند و از بروز پاسخهاي جهتدار جلوگیري شود، به عنوان پرسشهاي نامربوط که به موضوعات مورد علاقه کودکان مرتبط هستند و در محاسبه امتیازات مقیاس در نظر گرفته نمیشوند، گنجانده شده است. علاوه بر آن تعدادي از پرسشهاي این مقیاس، به صورت معکوس نمره گذاري میشوند.
آشر و همکاران در تحقیقی روی 522 کودك بهنجار، نشان دادند که ضریب پایایی این آزمون با استفاده از روش اسپیرمن- برون 91/0 و همچنین روش دونیمه کردن 91/0 بود. خوشکنش و همکاران (1395) نشان دادند این مقیاس از ثبات درونی مناسبی برخوردار است. جهت تعیین روایی سازه این مقیاس، تحلیل عاملی با استفاده از روش مؤلفههای اصلی انجام شد. مقدار ضریب KMO برابر 80/0 بدست آمد. لازم به ذکر است پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر با استفاده از آلفای کرونباخ، 81/0 محاسبه شد.
ج) پروتکل آموزشی
پروتکل آموزشی مورد استفاده در این پژوهش بر اساس پژوهش خانجانی و خاکنژاد (1395) و پژوهش ذبیحی، اسدزاده و حسین مردی (1394) میباشد. جلسات آموزشی به مدت 10 جلسه و هفتهای یک بار با مدت زمان 45 دقیقه توسط پژوهشگر ارائه شد.
جدول 1: خلاصه جلسات موسیقی درمانی
جلسه | محتوای آموزشی |
اول
دوم
سوم | معرفی کلی برنامه آموزشی، القای حال خوب با شعر (آموزش نحوه اجرا و خواندن)، مدیتشین موسیقی منفعل با تم خلق ساز، آموزش نحوه تنفس و دم و بازدم با ساز.
|
پخش موسیقی منفعل با تم خلق ساز، موسیقی سنتی ایرانی، القای حال خوب با شعر، بداهه نوازی گروهی، موسیقی درمانگر آواز می خواند و با قطع آواز بداهه نوازی ادامه پیدا میکند. | |
| |
تمرین تنفس با ساز پیانو، القای حال خوب با شعر، ضرب نوازی گروهی و توقف با همراهی موسیقی درمانگر هر زمان موسیقی درمانگر اجرا را متوقف کرد همگی سریعا سکوت میکنند و سازی صدا نمی دهد و منتظر شروع مجدد می مانند. یکنواخت نواختن بادی پرکاشن B P اجرای یک ریتم ساده همگی همزمان مثلا دست دست، پاپا | |
چهارم
پنجم
ششم
هفتم
|
|
تمرین تنفس با سازهای پیانو و گیتار القای حال خوب با شعر بازی با ریتم کلمات و اجرای همزمان با ساز کوبه ای انتخاب موسیقی برای خواندن آواز با همراهی موسیقی درمانگر بحث در مورد سبک مورد علاقه و دلیل علاقه به آن مدل موزیک | |
| |
تمرین تنفس و آرام سازی با پیانو و گیتار القای حال خوب با شعر حالم خوبه بحث در مورد تأثیر این تکنیک بر شرکت کننده ها تمرین خلاقیت ساخت ریتم بداهه توسط شرکت کنندگان و بررسی . اجرای آن در پایان شرکت کنندگان به صورت گروهی یک ریتم را می سازند و اجرا میکنند | |
| |
تمرین تنفس و مدیتیشن با ساز زنده القای حال خوب تشخیص و تفکیک صدای سازها با چشمان بسته بر اساس نوع صدایی که می شنوی چه سازی است؟ آموزش ریتم از طریق بدن بادی پرکاشن ساخت ریتم بداهه با بدن به صورت گروهی و اجرای آن
تمرین تنفس با ساز زنده القای حال خوب ضرب نوازی گروهی با سازهای کوبه ای دقت شنیداری تشخیص ساز بر اساس صدای آن | |
هشتم
نهم
دهم | تمرین تنفس با ساز و بحث در مورد تأثیر آن القای حال خوب انتخاب موسیقی برای خواندن و اجرای گروهی
تمرین تنفس با ساز القای حال خوب ضرب نوازی گروهی با سازهای کوبه ای بادی پرکاشن
تمرین تنفس با ساز گیتار بازی با ریتم کلمات و اجرای همزمان با ساز کوبه ای بداهه نوازی گروهی، موسیقی درمانگر آواز می خواند و با قطع آواز بداهه نوازی ادامه پیدا میکند. |
یافتههای استنباطی
قبل از تحلیل دادههای پژوهش مفروضههای زیربنایی تحلیل موردبررسی قرار گرفت. از مهمترین این مفروضهها مفروضه نرمال بودن است.برای بررسی مفروضه نرمال بودن داده های توزیع آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد. آماره شاپیرو ویلک برای پیش آزمون تمامی متغیرها محاسبه شد که مقدار آن برای همه متغیرها غیر معنی دار بود ، به عبارتی همه متغیرها نرمال بودند (جدول 2). آنگونه که جدول (2) نشان میدهد مقدار آماره شاپیرو ویلک برای تمامی متغیرها غیر معنی دار بود که این حاکی از برقراری مفروضه نرمال بودن متغیرها است.
جدول 2: بررسی مفروضه نرمال بودن متغیرهای پژوهش
متغیرها
| آزمون شاپیرو ویلک برای نرمال بودن | ||
آماره | سطح معنی داری | ||
تنهایی عاطفی |
| 94/0 | 10/0 |
تنهایی اجتماعی |
| 96/0 | 37/0 |
رفتارهای سازشی |
| 97/0 | 46/0 |
فرضیه کلی: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
به منظور بررسی نقش موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان ؛ از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد. پیش از انجام این آزمون بررسی چند مفروضه آماری الزامی میباشد. نتایج حاصل از اجرای این آزمون و بررسی پیش‌فرض‌های آن در ادامه ارائه شده است.
یکی دیگر از مفروضات اجرای آزمون تحلیل کوواریانس، همگونی واریانس متغیرهای وابسته در بین گروهها هست که برای بررسی برقراری این مفروضه از آزمون لوین استفاده شده است. نتایج مربوط به اجرای این آزمون در جدول 4-8 نشان داده شده است.
جدول 3: نتیجه آزمون لوین برای بررسی همسانی واریانسها
سطح معنی‌داری | درجه آزادی 2 | درجه آزادی1 | F | متغیر |
07/0 | 28 | 1 | 62/3 | احساس تنهایی |
06/0 | 28 | 1 | 95/3 | رفتارهای سازشی |
همان‌طور که در جدول 4 نشان داده شده است، نتایج آزمون لوین معنادار نمی‌باشد. از این رو فرض صفر ما مبنی برای همسانی واریانس متغیرها مورد تأیید قرار می‌گیرد. بدین ترتیب نتیجه میشود که مفروضه دیگر آزمون تحلیل کوواریانس،همسانی واریانسها، برقرار میباشد.
آزمون باکس
سطح معنی‌داری | درجه آزادی 2 | درجه آزادی1 | F | Box's M |
06/0 | 141120 | 3 | 81/2 | 21/10 |
| ||||
چون سطح معناداری آزمون باکس از 05/0 بیشتر است مفروضه برابری ماتریس واریانس-کواریانس متغیرهای وابسته برقرار است.
جدول4: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل
منبع | نام آزمون | مقدار مشاهده شده | درجه آزادی فرضیه | درجه آزادی خطا | F | سطح معناداری | ||||||
گروه
| پیلاپی | 86/0 | 2 | 25 | 50/75 | 000/0 | ||||||
ویلکز | 14/0 | 2 | 25 | 50/75 | 000/0 | |||||||
هتلینگ | 04/6 | 2 | 25 | 50/75 | 000/0 | |||||||
روی | 04/6 | 2 | 25 | 50/75 | 000/0 | |||||||
یافته های حاصل از تحلیل کواریانس چند متغیره حاکی از این است که سطح معناداری آماره F چند متغیره آزمون هتلینگ از 0.05 کمتر است. بنابراین بین گروه آزمایش و کنترل حدأقل در یکی از مولفههای وابسته تفاوت معناداری وجود دارد.
جدول5: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل
منبع | متغیر | نوع 3 مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | اندازه اثر |
گروه
| احساس تنهایی | 80/587 | 1 | 80/587 | 11/83 | 000/0 | 76/0 |
| رفتارهای سازشی | 25/127 | 1 | 25/127 | 59/90 | 000/0 | 78/0 |
در جدول (6) میانگینهای تعدیل‌شده ارائه شده است یعنی اثر متغیر پیش آزمون به صورت آماری حذف شده است.
جدول 6: جدول میانگینهای تعدیل‌شده در پس آزمون
گروه | میانگین | انحراف استاندارد | ||||
احساس تنهایی | آزمایش | 21/39 | 70/0 | |||
کنترل | 52/48 | 70/0 | ||||
آزمایش | 76/49 | 31/0 | ||||
کنترل | 44/45 | 31/0 | ||||
جدول فوق نشان میدهد که برای احساس تنهایی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر و برای رفتارهای سازشی بیشتر است. بنابراین: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
فرضیه اول: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
نتایج بررسی پیش فرض های آماری نشان داد که آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون و پیش شرط تساوی واریانسها (با استفاده از آزمون لوین) برای گروه های آزمایش و کنترل یکسان است (تعامل بین شرایط آزمایشی و متغیر همپراش معنی دار نیست) و استفاده از تحلیل کواریانس بلا مانع است (05/0 P >).
جدول 7: آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون برای گروه های آزمایش و کنترل
سطح معنی داری | F | درجات آزادی | مجموع مجذورات | منبع تغییرات |
16/0 | 14/2 | 1 | 86/2 | اثر تعاملی گروه و پیش آزمون |
جدول 8: پیش شرط تساوی واریانسها (با استفاده از آزمون لوین )
سطح معنی داری | df2 | df1 | F |
06/0 | 28 | 1 | 75/3 |
در جدول (9) نتایج ANCOVA شامل مجموع مجذورات (SS )، میانگین مجذورات (MS )، مقدار F درجات آزادی (df )، سطح معنی داری (p ) و مجذور اتای سهمی Ŋ2جهت تعیین اثر موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ارائه شده است.
جدول 9: خلاصه ANCOVA برای تعیین اثربخشی موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم
منابع تغییرات | SS | Df | MS | F | P | Ŋ2 |
رفتارهای سازشی پیش آزمون | 67/266 | 1 | 67/266 | 84/190 | 000/0 | 78/0 |
اثر اصلی (درمان) | 17/146 | 1 | 17/146 | 61/104 | 000/0 | 66/0 |
خطای باقی مانده | 73/37 | 27 | 39/1 |
|
|
|
نتایج ANCOVA نشان می دهدکه با حذف اثر نمره های رفتارهای سازشی پیش آزمون به عنوان متغیر همپراش اثر اصلی موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در پس آزمون معنی دار است. به عبارت دیگر جدول نشان میدهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین هاي نمرات رفتارهای آمیزشی شرکت کنندگان گروه آزمایش – کنترل برحسب عضویت گروهی در مرحله پس آزمون با 95 درصد اطمینان معنی دار میباشد(05/0 P< ). میزان مداخله 66/0 میباشد
جدول 10: جدول میانگینهای تعدیل‌شده در پس آزمون
گروه | میانگین | انحراف استاندارد |
آزمایش | 82/49 | 31/0 |
کنترل | 38/45 | 31/0 |
جدول فوق نشان میدهد که برای رفتارهای سازشی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل بیشتراست. بنابراین: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
فرضیه دوم: موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
به منظور بررسی نقش موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان؛ از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد. پیش از انجام این آزمون بررسی چند مفروضه آماری الزامی میباشد. نتایج حاصل از اجرای این آزمون و بررسی پیش‌فرض‌های آن در ادامه ارائه شده است.
یکی دیگر از مفروضات اجرای آزمون تحلیل کوواریانس، همگونی واریانس متغیرهای وابسته در بین گروهها هست که برای بررسی برقراری این مفروضه از آزمون لوین استفاده شده است. نتایج مربوط به اجرای این آزمون در جدول 11 نشان داده شده است.
جدول 11: نتیجه آزمون لوین برای بررسی همسانی واریانسها
سطح معنی‌داری | درجه آزادی 2 | درجه آزادی1 | F | متغیر |
11/0 | 28 | 1 | 55/3 | تنهایی عاطفی |
17/0 | 28 | 1 | 43/3 | تنهایی اجتماعی |
همان‌طور که در جدول11 نشان داده‌شده است، نتایج آزمون لوین معنادار نمی‌باشد. از این رو فرض صفر ما مبنی برای همسانی واریانس متغیرها مورد تأیید قرار می‌گیرد. بدین ترتیب نتیجه میشود که مفروضه دیگر آزمون تحلیل کوواریانس، همسانی واریانسها، برقرار میباشد.
آزمون باکس
سطح معنی‌داری | درجه آزادی 2 | درجه آزادی1 | F | Box's M |
37/0 | 141120 | 3 | 03/1 | 37/3 |
چون سطح معناداری آزمون باکس از 05/0 بیشتر است مفروضه برابری ماتریس واریانس-کواریانس متغیرهای وابسته برقرار است.
جدول 12: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل
منبع | نام آزمون | مقدار مشاهده شده | درجه آزادی فرضیه | درجه آزادی خطا | F | سطح معناداری | ||||||
گروه
| پیلاپی | 76/0 | 2 | 25 | 74/39 | 000/0 | ||||||
ویلکز | 24/0 | 2 | 25 | 74/39 | 000/0 | |||||||
هتلینگ | 18/3 | 2 | 25 | 74/39 | 000/0 | |||||||
روی | 18/3 | 2 | 25 | 74/39 | 000/0 | |||||||
یافته های حاصل از تحلیل کواریانس چند متغیره حاکی از این است که سطح معناداری آماره F چند متغیره آزمون هتلینگ از 0.05 کمتر است. بنابراین بین گروه آزمایش و کنترل حدأقل در یکی از مولفههای وابسته تفاوت معناداری وجود دارد.
جدول13: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل
منبع | متغیر | نوع 3 مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | اندازه اثر |
گروه
| تنهایی عاطفی | 01/254 | 1 | 01/254 | 22/74 | 000/0 | 64/0 |
| تنهایی اجتماعی | 89/68 | 1 | 89/68 | 39/41 | 000/0 | 61/0 |
با توجه به نتایج به دست‌آمده مشاهده می شود، که بین همه متغیرها در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود دارد.
در جدول (14) میانگینهای تعدیل‌شده ارائه شده است یعنی اثر متغیر پیش آزمون به صورت آماری حذف شده است.
جدول 14: جدول میانگینهای تعدیل‌شده در پس آزمون
مولفه | گروه | میانگین | انحراف استاندارد | |||
تنهایی عاطفی | آزمایش | 35/24 | 48/0 | |||
کنترل | 38/30 | 48/0 | ||||
تنهایی اجتماعی | آزمایش | 92/14 | 34/0 | |||
کنترل | 07/18 | 34/0 | ||||
جدول فوق نشان میدهد که برای هر دو مؤلفه میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر بیشتر است. بنابراین: موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
بحث و نتیجهگیری
فرضیه کلی: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
نتایج پژوهش نشان داد که برای احساس تنهایی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر و برای رفتارهای سازشی بیشتر است. بنابراین؛ موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است. از جمله پژوهشهای همسو با فرضیه فوق پژوهش؛ خانجانی و خاکنژاد (1395)، حسینخانزاده و ایمنخواه (1395)، پتر و همکاران (2022)، سببیمیب سبون و همکاران (2013)، جاسک (2019)، هاکت و همکاران (2013)، آتنکا و ماتوس (2013) و لانکویست و همکاران (2009)، بهرامیفر (1401)، حقیقیآزاد (1398)، شیبانی تذرجی و پاکدامن (1398)، شیبانی تذرجی و همکاران (1389) و ابوذری و همکاران (1397) میباشد.
در تبیین فرضیه فوق میتوان گفت؛ تأثیر موسیقی بر انسان و جنبههاي مختلف زندگی شخصی، اجتماعی، فرهنگ، هویت و مسائل وي براي همه علاقهمندان به موسیقی آشکار است. ارزش و اهمیت موسیقی در زندگی انسان به قدري است که در هر عرصه، مکان و موقعیتی حضور پررنگ و تأثیرگذار آن به چشم میخورد. انسانهاي بسیاري با موسیقی زندگی میکنند و با آن احساس آرامش، شادي، هیجان، غم و حتی نفرت را تجربه میکنند؛ به طوريکه گاهی میتوان آن را بسیار مفید و گاهی بسیار خطرناك دانست، زیرا یکی از پیچیدهترین ابعاد وجودي انسان یعنی احساس، به شکل عمیق سروکار دارد. و طبق نظریه تحریک در برانگیختن احساس درونی مخاطب یا بر طبق نظریه تجلی احساس در جلوه دادن احساسات درونی مصنف بسیار توانا و قدرتمند است (آهی، 1395). با توجه به آنچه بیان شد و به طور کلی در تبیین فرضیه فوق میتوان گفت؛ کودکان اتیسم به دلیل شرایط ویژه ممکن است دچار احساس تنهایی، اقسردگی و گوشهگیری و عدم تمایل به برقراری ارتباط با دیگران شوند. این گروه به دلیل اینکه ممکن است کمتر مورد پذیرش دیگران قرار گیرند، گاهی با دیگران ناسازگاری داشته باشند که این ناسازگاری میتواند پیامد احساس تنهایی و گوشهگیری را به دنبال داشته باشد، لذا؛ به نظر میرسد موسیقی درمانی میتواند حالات روحی و روانی آنان را تغییر داده و این افراد مانند افراد عادی تمایل به برقرار ارتباط داشته باشند.
فرضیه اول: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
نتایج پژوهش نشان داد که برای رفتارهای سازشی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل بیشتراست. بنابراین؛ موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است. از جمله پژوهشهای همسو با فرضیه فوق پژوهش؛ خانجانی و خاکنژاد (1395)، حسینخانزاده و ایمنخواه (1395)، پتر و همکاران (2022)، سببیمیب سبون و همکاران (2013)، جاسک (2019)، هاکت و همکاران (2013)، آتنکا و ماتوس (2013) و لانکویست و همکاران (2009) میباشد. در تبیین فرضیه فوق میتوان گفت؛ موســیقی درمانــی به عنــوان روش انتخابــی بــرای درمــان رفتارهــای کــودکان اوتیســم مطــرح اسـت و ایـن کـودکان بـه دلیـل ارتبـاط بسـیار محـدود کلامـی و رفتارهـای قالبـی و خودفرورفتگیهـا بـه نمایـش رایـج درمـان بـه دشـواری پاسـخ میدهنـد. موسـیقی بـا دنیـای متنـوع ریتـم به عنــوان یــک روش نافــذ و بــا ایجــاد ارتباطهــای غیرکلامــی ریتمیـک و موسـیقیایی میتواند بـه خوبـی بـا کـودکان اوتیسـم ارتبــاط برقــرار و پاســخهای آنــان را تحریــک نمایــد. در زمانــی کـه صوتـی در مرحلـه اولیـه در قالبـی از زیبایـی تولیـد میشـود و وقتـی ایـن زیبایـی شـکلی پیچیدهتـر بـه خـود میگیـرد کـهً یـک ملـودی نواختـه شـود. اساسـا ترکیـب نتهـا یعنـی پـردازش ملـودی در نواحـی درونـی و اطـراف کرتکـس شـنوایی و نواحـی حرکتــی اتفــاق میافتــد، در حالــی کــه الگوهــای پیچیدهتــر ایــن ترکیبهــا شــبکههای توزیعشــده در بخــش قدامــی لــوب تمپـورال و نواحـی فرونتــال تحلیـل میشـوند و نیمکـره راسـت مخصـوص پـردازش ملـودی و نیمکـره چـپ مخصـوص پـردازش ریتــم اســت. بررســیها حاکــی از آن اســت کــه موســیقی ابــزار باارزشـی در جهـت برانگیختگـی و ارزیابـی هیجانهـا میباشـد. بنابرایــن، کاهــش اضطــراب ناشــی از تاثیــر موســیقی درمانــی و در نتیجــه عملکــرد بهتــر سیســتم عصبــی خــودکار میتوانــد علاوه بـر آن، باعـث کاهـش رفتارهـای خودآسیبرسـان شـود. علاوه بر این بـه نظـر میرسـد کـه تخلیـه هیجانـی ناشـی از گـوش دادن بـه موسـیقی و موسـیقی درمانـی موجـب کاهـش فراوانـی و شـدت رفتارهــای مشــکلآفرین و خودآسیبرســان شــود (حمیدی فرد و همکاران، 1402). به طور کلی در تبیین فرضیه فوق میتوان گفت؛ از آنجا که کودکان مبتلا به اتیسم دارای ویژگیهای خاص جسمانی و روانی هستند، برقراری ارتباط دوجانبه با آنان شاید تا حدودی مشکل باشد. لذا؛ باید روشی را برای برقراری ارتباط و بروز هیجان و احساس این افراد انتخاب کرد که این افراد ضمن برقراری ارتباط با دیگران بتوانند ضمن بروز احساسات خود، رفتار سازشی را نیز نشان دهند. به نظر میرسد موسیقیدرمانی میتواند زمینه نشاط و شادی، بروز احساس را در این افراد فراهم ساخته و همچنین با ایجاد ارتباط؛ رفتارهای سازشی را در گروه کودکان اتیسم نهادینه سازد.
فرضیه دوم: موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.
نتایج پژوهش نشان داد که برای هر دو مؤلفه میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر بیشتر است. بنابراین موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است. از جمله پژوهشهای همسو با فرضیه فوق پژوهش؛ بهرامیفر (1401)، حقیقیآزاد (1398)، شیبانی تذرجی و پاکدامن (1398)، شیبانی تذرجی و همکاران (1389) و ابوذری و همکاران (1397) میباشد. بر اساس دیدگاه الهاگين (2008) احساس تنهايي با مشكلات رفتاري قابل مشاهده مانند غمگيني، عصبانيت و افسردگي همراه بوده و ناهمخواني بين توقعات و آرزوهاي فرد با امكان دستيابي او به اين آرزوها را در روابط اجتماعي نشان ميدهد و به صورت رفتارهايي نظير اجتناب از تماس با ديگران مشخص میگردد. احساس تنهايي، به عنوان حالتي ناخوشايند، پاسخهای هيجاني منفي و نارضايتي ادراكي فرد را در روابط اجتماعياش شامل ميشود. اين تجربه نامطلوب و پريشانکننده ميتواند به ناسازگاريهای شناختي، هيجاني و رفتاري فرد در مرحله نوجواني منجر شود (کید15، 2004). احساس تنهايي ممكن است توسط هر شخصي در هر مقطعي از زندگي تجربه شود و به عبارتي، يک حقيقت اساسی در زندگي بشري است كه محدود به مرزهاي سني، جنسي، نژادي، اقتصادي يا جسمي خاص نيست. آمارها حاكي از آن هستند كه از هر چهار نفر در جهان، يک نفر از احساس تنهایی رنج میبرد (جوکار و سلیمی، 1390). به طور کلی در تبیین فرضیه فوق میتوان گفت؛ کودکان دارای اختلال اتیسم به دلیل ویژگیهای خاص روانی و جسمانی در طول روند زندگی با فراز و نشیبهای روبرو میشوند که ممکن است آنان را به احساس تنهایی مبتلا کند. لذا؛ برای کاهش این احساس یکی از راهحلها؛ موسیقیدرمانی است. چراکه در مویسقیدرمانی افراد ضمن توجه به احساسات خود و دیگران، با اطرافیان و محیط رابطه برقرار میکنند که همه موارد فوقالذکر میتواند به کاهش احساس تنهایی کمک کند.
با توجه به نتایج پژوهش پیشنهاد میشود که کارگاههای آموزشی جهت آشنایی والدین دارای کودک اتیسم در مورد موسیقی درمانی برای آنان برگزار شود. همچنین پیشنهاد میشود کارگاه آموزشی با محوریت نقش ارتباط مؤثر در رفتار سازشی کودکان اتیسم برای والدین و معلمان برگزار شود.
منابع
ابوذری، حسین؛ رشیدپور، پروانه و فتحینژاد، ریحانه (1397). تأثیر موسیقی درمانی بر کاهش درد و استرس و احساس تنهایی سالمندان شهر یزد. دومین کنفرانس بینالمللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.
ارجمندنیا، علیاکبری؛ عباسی، فرشته؛ دادور، الناز؛ جعفری، فاطمه و سلیمانی، شهرام (1400). تاثیر موسیقیدرمانی مبتنیبر فعالیتهای ریتمیک بر ادراک دیداری حرکتی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. نشریه پرستاری کودکان، (2) 8، 32-24.
تقوایییزدی، مریم (1399). بررسی رابطه شیوههای فرزندپروری با احساس تنهایی و اختلالات رفتاری دروننمود و برون نمود والدین-دانشآموزان. فصلنامه علمی روانشناسی تربیتی، (11)4، 54-38.
آقایینژاد، جان بابا، کریمی، محمد و فرامرزی، سالار (1392). تأثیر یک دوره فعالیت منظم ورزشی بر بهبود رفتار سازشی دانشآموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر. رشد و یادگیری حرکتی ورزشی، (6) 4، 529-511.
آهی؛ محدثه (1395). موسیقی و احساس از دیدگاه نظریههای تجلی، احساس و تحریک. پژوهشهای علوم انسانی نقش جهان، (8)1، 50-39.
بهرامیفر، پدرام (1401). اثربخشی موسیقی درمانی بر کاهش احساس تنهایی و بازداری هیجانی بیماران دارای اختلال افسردگی شهر تهران. فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، (1) 8، 69-53.
جوكار، بهرام؛ سليمي، عظیمه (1390). ویژگیهای روانسنجی فرم كوتاه مقياس احساس تنهايي اجتماعي و عاطفي بزرگسالان. مجله علوم رفتاری، (2) 6، 318-310.
حسینخانزاده، عباسعلی؛ ایمنخواه، فهیمه (1395). نقش ترکیبی موسیقی به همراه بازی در تحول اجتماعی، جسمی و رفتاری کودکان با اختلال طیف اوتیسم. تعلیم و تربیت استثنایی، (4) 16، 47- 59.
حقیقیآزاد، فرناز (1398). نقش موسیقی درمانی بر ارتباط موثر، افسردگی، احساس تنهایی و اضطراب مددجویان مرکزتوانبخشی معلولین و سالمندان سردهای سراب. سومین کنفرانس بین المللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.
خانجانی، زینب؛ خاکنژاد، زهرا (1395). تأثیر موسیقیدرمانی غیرفعال بر نشانهها نارسایی ارتباطی و تعامل اجتماعی کودکان مبتلا به طیف اوتیسم. فصلنامه سلامت روانی کودک، (5) 3، 79-58.
خوشکنش، ابوالقاسم؛ فلاح زاده، هاجر؛ انجم شعاع، بهاره و قنبری، سعید (1395). ویژگیهای روانسنجی نسخه فارسی مقیاس احساس تنهایی کودک در دختران دبستانی شهر کرمان. مجله روانپزشکی و روانشناسی.
ذبیحی، رزیتا؛ اسدزاده، حسن و حسینمردی، نرگس (1394).تأثیر شنیدن موسیقی (ریتمیک و ملودیک) بر توجه و تمرکز دیداری، شنیداری و مهارتهای اجتماعی کودکان پیشدبستانی. فصلنامه مشاوره و رواندرمانی، (14) 4، 72-52.
شیبانی تذرجی، فاطمه؛ پاکدامن، شهلا (1389). تأثیر موسیقیدرمانی، خاطرهگویی و انجام فعالیتهای دلخواه بر کاهش احساس تنهایی سالمندان. فصلنامه روانشناسی کاربردی، (3) 4، 78-60.
فرهنگي، علي اكبر (1402 ). ارتباطات انساني. تهران: موسسه خدمات فرهنگي رسا.
گنجی، مهدی؛ گنجی، حمزه. (1401). راهنمای کامل تغییرات و نکات ضروری DSM-V. تهران: نشر ساوالان.
مهرجو، پروانه (1390). نگاهی به تفاوت بازی کودکان عادی و استثنایی. فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی، (8) 3 ، 55-48.
America Psychiatric Association. (2014). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Seyed Mohammadi Y. (Persian translator). Fifth edition. Tehran, mental publication
Atencia-Dona L. Mateos-Moreno D, (2013). Effect of combine ance/movement and music therapy on young adults diagnosed with servere autism. Arts sychother. ;40(5):465-72.
Cooper, B., & Widdows, N. (2004). Knowing yourself knowing others: Activities that teach social skills (p. vi) Norwalic, CT: Instant Heip Press
Delavar, a (2014). Applied probability and statistics in psychology and educational sciences. Tehran: roshd.
Draper EA. (2020). Teaching Students with Autism Spectrum Disorder: Strategies for the Music Classroom. General Music Today. ;33(2):87-9.
Durrani, H. (2014). Facilitating Attachment in Children With Autism Through Art Therapy: A Case Study. Journal of Psychotherapy Integratio American Psychological Association. 24(2): 99 –108.
Elhageen, A. A. M. (2008). Effect of interaction between parental treatment styles and peer relations in classroom on the feelings of loneliness among Deaf Children in egyptianschools. Doctoralthesis.Eberhar d – Karls-university.
Hackett S, Morison CJ, Pullen C. (2013). Aretrospective practice based Evaluation of music therapy: A singlecase study of a four–year–old girl With Rett syndrome–Rebecca’s story. Arts Psychother. 40: 473-477.
Heinrich, L. M., & Gullonca. E. (2016). The effects of maternal depression children: clinical psychology Review .10.329-335.
Heward, W. (2018). Adaptive behavior. Exeptional children. Wiki Answers. Publication.
Jaschke. A.C. (2019). Music therapy on impulsivity and visual motor perception in children with autism spectrum disorder. Vision Research. 17 (4): 102-119.
Kidd, S. A. (2004). The walls were closing in, and we were trapped: A qualitative analysis of street youth suicide. Youth Society, 36 (1), 30-55.
Kim, O., Byeon, Y. S., & Kim, J. H. (2011). Loneliness, Depression and Health Status of the Institutionalized Elderly in Korea and Japan. Journal of Asian Nursing Research, 3, 63-70.
Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.
Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.
Lundqvist, L.-O., Andersson, G., & Viding, J. (2009). Effects of vibroacoustic music on challenging behaviors in individuals with autism and developmental disabilities. Research in Autism Spectrum Disorders, 3(2), 390–400.
Martinez, C. K., & Betz, A. M. (2013). Response interruption and redirection: Current research trends and clinical application. Journal of Applied Behavior Analysis, 46 (2), 549-554.
Pater, M., Spreenb, M,. & van Yperen, T. (2022). Music therapy for children on the autism spectrum: Improved social interaction observed by multiple informants across different social contexts. NORDIC JOURNAL OF MUSIC THERAPY, VOL. 32, NO. 1, 29-47.
Peplau, L. A. & Perlman, D. (2016). Perspective on loneliness. In L. Peplau & D. Perlman (Eds.), Loneliness (pp. 1-18). New York: John Wiley & Sons.
Richman, S. (2017). Raising a Child with Autism. London: Jessica Kingsley.
Schweizer, C. (2020). Art Therapy for Children Diagnosed with Autism Spectrum Disorders: Development and First Evaluation of a Treatment Programme. University of Groningen.
Schweizera, C., Knorthb, E.J., van, A., Yperenb, T.A., & Spreena, M. (2019). Evaluation of ‘Images of Self,’ an art therapy program for children diagnosed with autism spectrum disorders (ASD). Children and Youth Services Review, 116(4): 1 – 10.
Simpson K, Keen D, Lamp J. (2013). The use of music to engage children with autism in a receptive labeling task. Orginal research article. Research In autism spectrum disorders. 7: 1489-1496.
Williams, D. L., Mazefsky, C. A., Walker, J. D., Minshew, N. J., & Goldstein, G. (2014). Associations between conceptual reasoning, problem solving, and adaptive ability in high-functioning autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(11), 2908-2920
[1] - autism
[2] - Richman
[3] - Koegel
[4] - Williams
[5] - Heward
[6] -Albert & Petitpas
[7] - Henrich & Gullone
[8] -Kim, Byeon & Kim
[9] - Peplau & Perlman
[10] - Martinez & Betz
[11] - Cooper & Widdows
[12] - Schweizer
[13] - Durrani
[14] - Draper
[15] - Kidd