تحلیل لایه‌ای علل رویکرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
محورهای موضوعی : روابط بین الملل
1 - دانشگاه بوعلی سینا
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد اقتصاد،
کلید واژه: سیاست خارجی, نگاه به شرق, تحلیل لایه‌ای علل,
چکیده مقاله :
با روی کارآمدن دولت نهم، رویکرد نگاه به شرق در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران جایگاه برجسته‌ای یافت و در دولت سیزدهم نیز بر آن تأکید می‌شود. اما در این مدت، رفتار کشورهای شرقی در بزنگاه‌های مختلف نشان داده یا ظرفیت‌های لازم برای تأمین منافع ملی ایران در تقابل با فشارهای چندجانبه اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی کشورهای غربی را ندارند؛ یا این تقابل را با منافع ملی خود سازگار ندیده و درنتیجه تمایلی به تأمین خواسته‌های جمهوری اسلامی تعریف شده ذیل این رویکرد ندارند. بنابراین، تحقیق حاضر به عمق‌کاوی چرایی انتخاب و تداوم این رویکرد از سوی جمهوری اسلامی ایران علی‌رغم عدم همراهی کامل کشورهای شرق با آن پرداخته است. برای دستیابی به این هدف نیز از رویکرد آینده‌پژوهانه و روش تحلیل لایه‌ای علل و چارچوب نظری واقع‌گرایی تدافعی و نظریه تصمیم‌گیری استفاده شده است که نتایج نشان داد علل اصلی رویکرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در چهار لایه لیتانی یا عملکردها، ساختارها و نظام، جهانی‌بینی و گفتمان و استعاره‌ها قابل شناسایی است.
With the advent of the ninth government, the Approach of Look to the East has gained prominence in the foreign policy arena of the Islamic Republic of Iran and is also emphasized in the thirteenth government. However, during this period, the behavior of Eastern countries in various contexts has shown that they either lack the necessary capacities to secure Iran's national interests in the face of multilateral pressures, including economic, political, military, and security pressures from Western countries, or they do not see this confrontation as compatible with their own national interests and therefore do not have a tendency to meet the defined demands of the Islamic Republic of Iran under this approach. Therefore, this research delves into the reasons for the choice and continuation of this approach by the Islamic Republic of Iran despite the lack of full cooperation from Eastern countries. To achieve this goal, a future-oriented approach and a layered analysis method using defensive realism theoretical framework and decision-making theory have been utilized. The results show that the main reasons for the Approach of Look to the East in the foreign policy of the Islamic Republic of Iran can be identified in four layers or functions, structures and systems, worldview and discourse, and metaphors.
آدمی، علی. (1389). راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: دیدگاه‌ها، زمینه‌ها و فرصت‌ها. فصلنامه مطالعات سیاسی، 2(7)، 126-97.
آدمی، علی و قرشی، سیدمهدی. (1394). افول قدرت نرم آمریکا؛ شاخص‌ها و مؤلفه‌ها. فصلنامه سیاست جهانی، 4(4)، 240-203.
اختیاری امیری، رضا و صالحی خنار، محبوبه. (1397). ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ - اﻗﺘﺼﺎدی ﺗﻮﺳﻌﻪ رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﭼﯿﻦ در ﭼﺎرﭼﻮب ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺷرق (1392-1384). فصلنامه مطالعات سیاسی، 40، 102-63.
ارغوانی پیرسلامی، فریبرز. (1394). روابط ایران و چین در دوره احمدی‌نژاد: سیاست نگاه به شرق و تأثیرات ساختاری. فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، 8(32)، 41-9.
بابازاده انویق، رضا. (1390). بررسی روابط سیاسی اقتصادي ایران و چین بین سال‌هاي 2010 – 2000. پایان‌نامه کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه علامه طباطبائی.
بایزیدی، رحیم. (1401). راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی ایران؛ مؤلفه‌های راهبردی و تحولات آینده. فصلنامه آینده‌پژوهی راهبردی، 1(2)، 159-137.
بزرگر، کیهان و آدمی، علی. (1389). تحلیلی راهبری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (با تأکید بر نگاه به شرق و سازمان همکاری شانگهای). فصلنامه مطالعات سیاسی، 3(9)، 29-1.
پورحسن، ناصر و رکابیان، رشید. (1400). گفتمان مقاومت و گام دوم انقلاب اسلامی. فصلنامه علمی پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 10(4)، 261-235.
ثقفی عامری، ناصر و افسانه احدی. (۱۳۸۷). ایران و سیاست نگاه به شرق، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک. راهبرد ۱۳۸۷ شماره ۴۷.
حسینی، محمدرضا. (1387). سنت - غرب - غربت: نقد و نقیبی بر کتاب در جست و جوی امر قدسی. دوفصلنامه پژوهش‌های اسلامی، 1(2)، 76-33.
خسروی، میثم و میرعمادی، طاهره. (1398). لایه‌های آینده و مسئله صورت‌بندی کنش‌های انسانی: بررسی مبانی معرفتی روش تحلیل لایه‌ای علّی. دوفصلنامه آینده‌پژوهی ایران، 4(1)، 116-101.
دهشیری، محمدرضا. (1397). افول قدرت نرم آمریکا؛ دلایل و پیامدها. دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، 8(2)، 68-35.
دهشیری، محمدرضا و رضایی جعفری، محسن. (1393). نومنطقه‌گرایی در سیاست خارجی ایران. فصلنامه سیاست جهانی، 3(2)، 225-191.
دوئرتی، جیمز و فالتزگراف، رابرت. (1396). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل. ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی. تهران: نشر قومس، چاپ هشتم.
حاجیلو، محمدحسین. (1396). شكنندگي همكاري در فضاي هژمونيك و نگاه به شرق در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران. فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، 11(38)، 88-69.
سازمند، بهاره. (1399). سیاست نگاه به شرق: واکاوی دیپلماسی علمی-فرهنگی ایران در قبال کشورهای اسلامی جنوب شرق آسیا. فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 2(2)، 53-29.
سلطانی‌نژاد، محمد. (1394). مناسبات ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا (1392 – 1381): سنجش نگاه به شرق. فصلنامه روابط خارجی، 27، 31-7.
شجاع‌الدینی، محمدرضا. (1384). نگاه به شرق بدون نگاه به غرب سودمند نیست. روند اقتصادی، شماره 16.
شریعتی‌نیا، محسن. (1384). تاملی در سیاست نگاه به شرق. معاونت پژوهش‌هاي سیاست خارجی/گروه مطالعات استراتژیک، گزارش راهبردي، شماره 19.
شیخ‌الاسلامی، محمدحسن و عطارزاده، سجاد. (1401). آسیایی شدن: خوانشی جدید از راهبرد نگاه به شرق. فصلنامه روابط خارجی، 14(4)، 68-37.
صادقی، سید شمس‌الدین و لطفی، کامران. (1394). سیاست نگاه به شرق و تحلیل امکان یا امتناع ائتلاف راهبردی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و چین (1392-1368). فصلنامه راهبرد اقتصادی، 3(12)، 127-89.
صیادی، هادی و سنایی، اردشیر. (1398). جایگاه گفتمان نگاه به شرق در تغییر رویکرد سیاست خارجی ایران با تأکید بر ژنوم ژئوپلیتیک روسیه. فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، 12(1)، 135-115.
عباس تبار مقری، رحمت. (1399). تحلیل گفتمانی رویکرد واگرایی آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به نظام سلطه آمریکا. فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 9(34)، 117-100.
عباسی، مجید. (1397). نظام سلطه و تعارضات آن در روابط بین‌الملل در گفتمان مقام معظم رهبری. فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، 7(25)، 39-9.
عسگرخانی، ابومحمد. (1383). رژیم‌های بین‌المللی. تهران: انتشارات ابرار معاصر.
عیوضی، محمدرحیم. (1387). تحلیلی بر سیاست خارجی آقای دکتر محمود احمدی‌نژاد. فصلنامه راهبرد یاس، شماره 14، 230-209.
فوزی، یحیی و محمودی‌کیا، محمد. (1400). تحلیل لایه به لایه علل تداوم بحران هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و پیشنهادهای سیاستی برای مقابله با چالش‌ها. فصلنامه سیاست، 51(4)، 1061-1039.
فریدونی، سامان. (1402). نفوذ و قدرت نرم چین در آفریقا. اندیشکده دیپلماسی اقتصادی.
قادری کنگاوری، روح‌الله و روحی، نبی‌الله. (1392). تأثیر بیداری اسلامی بر ماهیت و کارکرد نظام سلطه. فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، 16(60)، 84-49.
گوهری مقدم، ابوذر و انصاری بارده، رضا. (1400). تقابل آمریکا و چین در ابتکار کمربند و راه و بررسی نقش ایران. فصلنامه روابط خارجی، 13(2)، 231-209.
محمد میرزایی، حسن. (1401). بررسی تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر افول هژمونی آمریکا. فصلنامه علمی مطالعات بیداری اسلامی، 11(1)، 54-29.
مشیرزاده، حمیرا و مسعودی، حیدرعلی. (1396). تکوین دیگری در میان دانش‌پژوهان روابط بین‌الملل در ایران. فصلنامه سیاست جهانی، 6(2)، 31-7.
میرترابی، سیدسعید و وردی‌زاده کهواده، محمد. (1401). بازنمایی دست‌مایه‌های هویتی نگاه به شرق در سیاست خارجی ایران روسیه و ترکیه در دوران پس از جنگ سرد. فصلنامه دانش تفسیر سیاسی، 4(11)، 124-96.
ولیقلی‌زاده، علی و ذکی، یاشار. (1387). بررسی و تحلیل جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی برای کشورهای CIS. فصلنامه ژئوپلیتیک، 4(13)، 56-21.
Glenn, J. C. & Ngordon, T. (2014). Futures Research Methodology Version 3.0. Publisher: The Millennium Project.
Hunter, S. T. (2010). Iran Foreign Policy in the Post-Soviet Era, California and Landon: Prager.
Inayatullah, S. (1998). Causal Layered Analysis: Poststructuralism as method. Futures, 30(8), 815–829.