مسئولیت و نقش دولت‌های حوزه خلیج‌فارس در حفاظت از محیط‌زیست
محورهای موضوعی : روابط بین المللعلی اصغر زرگر 1 , زینب نوروزی کلرمی 2
1 - استادیار علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
کلید واژه: کنوانسیون‌های بین‌المللی, خلیج‌فارس, محیط‌زیست دریایی, مسئولیت بین‌المللی, موادآلاینده,
چکیده مقاله :
چکیده خلیج‌فارس و دریای عمان از نظر وجود منابع عظیم نفت و گاز و شرایط خاص زیست‌محیطی و بـهره‌‌برداری‌هایی که از این محیط و منابع می‌شود به‌شکل مستمر در معرض خطراتی است که اهمیت خاصی دارد. حساسیت راهبردی آن و تنش‌های سیاسی و نظامی و موضوعات اقتصادی، محیط‌زیست دریایی این منطقه را تحت تأثیر قرار داده و خلیج‌فارس و دریای عمان را به یکی از آلوده‌ترین مناطق دریایی تبدیل کرده است. خلیج‌فارس یکی از با ارزش‌ترین زیست بـوم‌های آبی جهان است که با وجود متنوع‌ترین رویش‌های گرمسیری و گونه‌های مختلف جانداران آبزی شرایط بسیار ویژه‌ای دارد که محیط‌زیست آن را تبدیل به محیطی بسیار حساس و شکننده کرده است. این ویـژگی سبب شده است تا در دهه‌های پایانی قرن بیستم نظام‌های مهم حقوقی برای حمایت گسترده‌تر از محیط‌زیست این منطقه درپی ایجاد تغییراتی برآیند. در این راستا افزون برحقوق خصوصی، حقوق عمومی و بین‌الملل نیز در این زمینه فـعال بوده است. با توجه به این واقعیت که اساساً به‌کارگیری مدیریت زیست‌محیطی در محیطی همچون خلیج‌فارس در چارچوب یک پیمان همکاری جمعی زیست‌محیطی ممکن است و تلاش کشورها به‌شکل انفرادی به نتیجه نخواهد رسید، همکاری در چارچوب یک کنوانسیون زیست‌محیطی باعنوان کنوانسیون همکاری‌های منطقه‌ای کویت در زمینه محیط‌زیست مورد نظر کشورهای این حوزه قرار گرفته است. باتوجه به اهمیت این محیط‌زیست دریایی،اگر سازوکاری برای کنترل آلودگی وجود نداشته باشد، زمینه نابودی آن فراهم خواهد شد. در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی قوانین و مقررات و ساختارهای موجود در مورد مسئولیت دولت‌ها و مدیریت مناسب در رفع آلاینده‌ها در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی به شناسایی نقاط قوت و ضعـف آن‌ها و نیازهای موجود پرداخته شود و برای برون رفت از این بحران راه‌حل‌هایی بیان شود.
Abstract Due to existence of huge oil and gas resources and specific ecological conditions of the region and exploitation of these resources and environment by the adjacent countries, the Persian Gulf is exposed to continuous pollution risks. The strategic sensitivity of the region and political and military tensions and economic issues overshadows the important issues such as marine environment in this region and converted the Persian Gulf into one of the most polluted marine areas. The specific conditions of the region has caused that in the last decade of the 20th century, the major legal institutions attempted to affect changes for widespread support for environmental protection of this vital waterway. Taking into consideration that in principle, implementation of environmental protection management on a single base by each country is impossible and no use, therefore, the Persian Gulf countries decided to act in the framework of collective cooperation by concluding Kuwait convention on regional cooperation for environmental protection. In this article we try to check the terms and structures in the state responsibility, management and proper removal of pollutants in the region and internationally to identify strengths and weaknesses and the needs to be addressed and in that context to find solutions to achieve out of this crisis.
منابع:
اتـوتایل، ژئـاروید، دالبی، سیـمود، روتلج، پاول(١٣٨٠)، انـدیشه‌های ژئـوپلیتیک در قرن بیستم، ترجمه: محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری، تهران:دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
ببران، صدیقه، قادری، محمدرضا(١٣٨٨)، محیط‌زیست خلیج‌فارس و دریای عـمان، تهران: گروه پژوهـشی توسعه پایدار و محیط‌زیست، پـژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
براک فوگل، توماس،توجه به محیط‌زیست ضرورت بزرگ زندگی مردمان دوران ما، روزنامه اطلاعات ، شماره ، ١٩٦٣٣ ، خرداد ١٣٧١ : ٧
تقی زاده انصاری، مصطفی(١٣٨٧)، حقوق محیط‌زیست در ایران، تهران:انتشارات سمت.
جمالی، حسین(١٣٨٥)، تاریخ و اصول روابط بین‌الملل، قم: انتشارات زمزم هدایت.
جوزی، سیدعلی، جعفرپور، جاوید، شـعاریان، فرشا(١٣٨٩)، حقـوق محیط‌زیست، تـهران: انتشارات علم کشاورزی ایران.
چرچیل، رابین، لو، آلن(١٣٦٧)، حقوق بین‌الملل دریـاها، ترجمـه: بهمن آقـایی، تهـران: دفـتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
دبلیو، پیرس، وارفورد، دیوید، جی، جرمی(١٣٨٥)، دنیای بیکران اقتصاد، محیط‌زیست و توسعه پایدار، ترجمه: عوض کوچکی و سیاوش دهقانیان و علی کلاهی اهری، تهران: نشر نی.
سادات موسوی، سید محمد جعفر(١٣٨٦)، «صنعت پتروشیمی و چالش‌های زیست‌محیطی»، مجله توسعه پایدار و محیط‌زیست،سال اول، شماره دوم.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا(١٣٨٧)، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران: انتشارات گنج دانش.
عباسی اشلقی، مجید، «ساخت جزایر مـصنوعی در خلیج‌فارس از منظر حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، فصلنامه راهبرد، سال بیستم، شماره ٥٨، بهار ١٣٩٠
عسگری، سهراب، «محیط‌زیست خلیج‌فارس، رویکرد پراهمیت در ژئوپلیتیک منطقه»، فصلنامه سپهر، دوره ١٧، شماره ٦٨، ١٣٨٧
غفاری، پیمان، منافی، هادی(١٣٦٧)، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسائل خلیج‌فارس، تهران: انتشارات مرکز مطالعات خلیج‌فارس دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل.
فرانکل، جوزف(١٣٧٦ )، نظریه معاصر بین‌المللی، ترجمه: وحید بزرگی، تهران: اطلاعات.
فهیم دانش، علی، «حقوق محیط‌زیست خلیج‌فارس و کنـوانسیون کویت (راپمـی)»، ماهنامه دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها، شماره ٢٠١، ١٣٨٥
فیروزی، مهدی(1384)، حق برمحیط‌زیست ،پایان نامه برگزیده سال دانشجویی ،دانشگاه مفید،کارشناس ارشد حقوق بشر ، انتشارات جهاد دانشگاهی
قاسمی، ناصر(١٣٨٤)، حقوق کیفری محیط‌زیست، تهران:انتشارات جمال الحق، چاپ دوم.
مجتهد زاده ، پیروز(١٣٧٣)، کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج‌فارس، تهران: دفـتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
مجنونیان، هنریک ، «کلیاتی پیرامون پارک‌های ملی و ذخایر طبیعی»، محیط شناسی، شماره ١٢ ، ١٣٦٣
مشهدی، علی، «حقوق محیط‌زیست دریایی وگسترش پدیده کشند سرخ در منطقه خلیج‌فارس»، سالنامه ایرانی حقوق بین‌الملل و تطبیقی، شماره ٤، ١٣٨٧
ممتاز، جمشید، «حمایت و توسعه محیط‌زیست دریایی خلیج‌فارس و دریای عمان»، مجله حقوقی، شماره ١١، ١٣٦٨
نصیری، حسین(١٣٧٩)، توسعه پایدار چشم انداز جهان سوم ، تهران: نشر فرهنگ و اندیشه.
هاشمی، حمیده سادات، «گسترش پدیده کشند قرمز در سواحل ایران»، مجله بندر دریا، شماره ٢٤ ، ١٣٨٧
امیدی، علی، «حقوق بین‌الملل و ساخت جزایر مصنوعی»، سالنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره ٢٣٧ و ٢٣٨ ، ١٣٨٦